Niš Immigrants (1860-1900)

Yıl 2023, , 60 - 89, 06.06.2023

Ozan Çekmez

https://doi.org/10.16985/mtad.1178596

Öz

Niş Muhacirleri (1860-1900)

Öz

Sırbistan ve Sırp tarihi, Türk tarihçiliğinde yeni yeni yer bulmakta olan konu başlıkları arasında yer almaktadır. Yakın zamana kadar bu kavramları detaylı bir şekilde görmek esasında pek de mümkün değildi. Buradan hareketle Sırbistan’ın büyük şehirleri arasında yer alan Niş ise Türk tarihçiliğinde popüler konu başlıklarından biri olmamıştır. Niş daha çok son dönem Osmanlı tarihinin öne çıkan simalarından biri olan Mithat Paşa ve onun bölgedeki faaliyetleriyle, sınırlı da olsa, bilinmekteydi. İşte bu çalışmada Niş, siyasi gelişmelere bağlı olarak bölgeye göç eden ve yine aynı gelişmelerden ötürü bölgeden Osmanlı Devleti’nin farklı yerleşim yerlerine iskan edilen muhacirler özelinde ele alınacaktır. Mukayeseli tarih ( Comperative History) açısından Sırp ve Osmanlı kaynaklarına oldukça fazla yer verilen bu makalede Niş muhacirleri çok yönlü ve çok boyutlu olarak ele alınacaktır. Bu doğrultuda çalışma; Niş tarihi, askeri mağlubiyetler neticesinde kuzeyden Niş’e gerçekleşen göçler ve iskanlar, muhacirin komisyonları, Niş’ten Anadolu ve farklı coğrafyalara göç eden muhacirler, muhacirlerin karşılaştıkları zorluklar, muhacirlere yapılan yardımlar vb. gibi birçok konuyu ihtiva etmektedir. İşte bu çalışma ile Osmanlı-Sırp ilişkilerine yeni bir sayfa açılarak bu alanda sonraki yapılacak çalışmalara da zemin hazırlanacağına inanılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Niş, Sırbistan, Mithat Paşa, muhacir, iskan, göç.

Kaynakça

• 1-Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA)
• Babıali Evrak Odası Tasnifi
• BEO ( Babıali Evrak Odası)
• Cevdet Tasnifi
• C.DH ( Cevdet, Dahiliye)
• Dahiliye Nezareti Tasnifi
• DH.MKT. ( Dahiliye Nezareti, Mektubi Kalemi)
• Hariciye Nezareti Tasnifi
• HR.H ( Hariciye Nezareti, Hukuk Kısmı)
• HR.HMŞ.İŞO ( Hariciye Nezareti, İstişare Odası)
• HR.İD ( Hariciye Nezareti, İdare)
• HR.MKT ( Hariciye Nezareti, Mektubi Kalemi)
• HR.SYS ( Hariciye Nezareti, Siyasi)
• HR.TH ( Hariciye Nezareti, Tahrirat )
• HR.TO ( Hariciye Nezareti , Tercüme Odası)
• Hatt-ı Hümayun Tasnifi
• HAT ( Hatt-ı hümayun)
• İrade Tasnifi
• İ.DA ( İrade, Divan-ı Ahkam-ı Adliye)
• İ.DH ( İrade, Dahiliye)
• İ.MMS ( İrade, Meclis-i Mahsus)
• İ.MVL ( İrade, Meclis-i Vâlâ)
• İ.ŞD ( İrade, Şuray-ı Devlet)
• Meclis-i Vâlâ Tasnifi
• MVL ( Meclis-i Vâlâ )
• Meclis-i Vükela Tasnifi
• MV ( Meclis-i Vükela Mazbataları)
• Nüfus Defterleri Tasnifi
• NFS.d ( Nüfus Defterleri)
• Sadaret Tasnifi
• A.DVN.MKL ( Sadaret, Mukavelenameler)
• A.MKT.MHM ( Sadaret, Mühimme Kalemi)
• A.MKT.MVL (Sadaret, Meclis-i Vâlâ)
• A.MKT.NZD (Sadaret, Nezaret ve Devair)
• A.MKT.UM ( Sadaret, Umum Vilayet)
• A.MTZ.04 ( Sadaret, Bulgaristan)
• Şuray-ı Devlet Tasnifi
• ŞD ( Şuray-ı Devlet)
• Yabancı Arşivler Tasnifi
• YB.021 ( Makedonya Arşivi)
• Yıldız Tasnifi
• Y.EE ( Yıldız , Esas Evrakı)
• Y.MTV ( Yıldız, Mütenevvi Evrak)
• Y.PRK.MK ( Yıldız, Müfettişlikler ve Komiserlikler Evrakı)
• Teftişat-ı Rumeli Evrakı Tasnifi
• TFR.I.ŞKT ( Teftişat-ı Rumeli Evrakı, Arzuhaller)
• Zabtiye Tasnifi
• ZB ( Zabtiye)
• 2- Gazeteler
• Niš Gazzette
• 3- Kitaplar
• ANDREYEVİÇ, Borislav, Spomenici Niša: zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i velikog značaja, Prosveta, Niş, 1996.
• DANİŞMENDLİ , İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1971.
• MANOYLOVİCH, Peter. Oslobođenje Niša. Iz uspomena jednog srpskog oficira, Štamparija G. Davidovića komp, Belgrat,1903.
• MARSENİÇ, Miloş, Politički život u Nišu u vreme vladavine Obrenovića (1878-1903), Filozofski fakultet, Kosovska Mitrovica, 2010.
• SPREMİÇ, Momčilo , Prekinuti uspon. Srpske Zemlje u Poznom Srednjem Veku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Belgrat, 2007.
• STANKOVİCH, Todor, Uspomene, NIP Hemikals, Pirot, 1996.
• ZİROJEVİÇ Olga, Srbija pod turskom vlašću 1459–1804, Srpski Genealoški Centar ,Belgrat, 2004.
• 4-Makaleler ANDREYEVİÇ, Sevdelin, “Pravno regulisanje društveno-ekonomskih odnosa”, Istorija Niša, II (1984), Niş, s.46-47.
• BOYANİÇ, Duşanka, “Gradske četvrti i znamenite građevine”, Istorija Niša, I (1983), Niş, s.115-133.
• ÇİÇEK, Kemal, “Mehmet Emin Paşa” Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXVIII (2003),İstanbul, s.463-464.
• DEMİRTAŞ, Mehmet, “ Kırım Savaşı ve 93 harbi Sürecinde Osmanlı memleketine Gelen Göçmenlerin Sevk ve İskanları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C.16, Sayı:41, 2009, Erzurum, s.215-238.
• DURDU, Mustafa, “ Osmanlı Askerlerinin Sırbistan’dan Çekilmesi İle İlgili Müzakereler ve Belgrad’da Yapılan Merasim” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi; XXXIX (2018), s.160-167.
• İNBAŞI, Mehmet, “Balkanlarda Osmanlı Hakimiyeti ve İskan Siyaseti” , Türkler, IX ( 2002), Ankara, s.154-164.
• İPEK, Nedim , “Osmanlı’da İskan ve Göç” , Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, No: 1936, 2013 , Eskişehir, s.74-91.
• KALİÇ, Jovanka, Niš u srednjem veku, İnstitut D’ Historie Revue Historıque, XXXI (1984), Belgrat, , s.5-40.
• KALİÇ--MİJUSKOVİÇ, Jovanka, “Srbija i Niš”, Istorija Niša, I (1983), Niş, s.90-98.
• KİEL, Machiel, “Niş” , Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXIII (2007) İstanbul, s.147-149.
• MİLOVANOVİCH, Milan, “Škole i školstvo, Istorija Niša”, Istorija Niša,, II (1984), Niş, s.119-125.
• RİSTİCH, Ljubodrag, “Britanski putopisci o Beogradu u drugoj polovini XIX veka”, Belgrade ın the Works of European Travel Writers, Serbian Academy of Sciences and Arts Instıtute for Balkan Studies, Special Edition LXXIX, (2003), Belgrat, s.221-236. SAYDAM, Abdullah, “Muhacir”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ek-2, İstanbul, 2016, s.101-119.
• STOYANÇEVİÇ, Vladimir, “Demografska sturktura od 1878. do kraja IX veka,” Istorija Niša,, II (1984) Niş, s.23-32. PAŞAOĞLU, Derya Derin, “Muhacir Komisyonu Maruzatı’na Göre ( 1877-78) 93 Harbi Sonrası Muhacir İskanı” History Studies İnternational Journal of History, Volum : 5, Issue: 2, A Tribute To Prof.Dr. Halil İNALCIK, Mart, 2013, s.347-386.
• TRİÇKOVİÇ, Radmila, “Austrijanci u Nišu”, Istorija Niša, I (1983), Niş, s.199-202.
• VLAYİNAÇ, Milan Iz putopisa Hansa Dernšvama 1553–55, XXI (1927), Belgrat, s.3-51.
• 5-Tez Çalışmaları
• ALPTEKİN , İlker, Mithat Paşa’nın Niş Valiliği ( 1861-1864), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, ) Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde, 2011.
• KOÇ, Bekir , Mithat Paşa (1822-1884), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2002.
• ÖZKAN, Ayşe, Sırbistan’ın Bağımsızlığını Kazanması ( 1830-1878), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2009.