Profiteering and Hoarding in Anatolia During the National Struggle (1919-1923)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 462 - 491, 15.12.2025

Utku Akar

https://doi.org/10.16985/mtad.1627350

Öz

This paper provides an in-depth analysis of the phenomena of hoarding and profiteering that emerged within the context of the National Struggle in Anatolia. The study examines how factors such as the economic hardships brought about by World War I, the control of trade routes, and the logistical challenges faced during the armistice period shaped profiteering activities. Additionally, it explores the social and economic impacts of the "muhtekir" class (profiteers) on society, as well as their interactions with local administrations and the Grand National Assembly (TBMM). The paper discusses the inadequacies of the government and local authorities in combating profiteering, the responsiveness of the press and columnists to this issue, and the proposed solutions to address it. Furthermore, the ideological stance of socialist movements towards profiteering and the advocacy of alternative economic models such as cooperativism are highlighted as key aspects of the study. In conclusion, the article illustrates that profiteering in Anatolia during the National Struggle period was not only an economic problem but also a multifaceted issue that deepened social injustices.

Anahtar Kelimeler

Profiteering , The National Struggle , Profiteer , Grand National Assembly of Turkey , Green Army , Anatolia , Ankara

Millî Mücadele Anadolusu’nda İhtikâr ve Vurgunculuk (1919-1923)

Öz

Bu makale, Millî Mücadele Anadolu’su bağlamında ortaya çıkan ihtikâr ve vurgunculuk olgusunu kapsamlı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, Birinci Dünya Savaşı’nın ekonomik etkilerinin yanı sıra, mütarekenin ardından ticaret yollarının yeniden açılması sürecinin dinamiklerini ve bu dönemde yaşanan lojistik zorlukların ihtikâr faaliyetlerini nasıl şekillendirdiğini analiz etmektedir. Makalede, ihtikârın toplum üzerindeki sosyal ve ekonomik etkileri detaylı bir biçimde ele alınmakta; özellikle orta ve alt sınıfların geçim sıkıntıları, hayat pahalılığı ve ekonomik eşitsizlikler üzerindeki yıkıcı etkileri vurgulanmaktadır. Ayrıca, muhtekirlerin (ihtikâr yapan tüccarlar) yerel yönetimler ve Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ile olan ilişkileri, bu sınıfın toplumsal yapıya sağladığı katkılar ve oluşturduğu ikili yaşam biçimi de derinlemesine incelenmektedir. Hükûmetin ve yerel yönetimlerin ihtikârla mücadeledeki yetersizlikleri, basının ve köşe yazarlarının bu olguya yönelik duyarlılığı ile çözüm önerileri, makalenin odak noktaları arasında yer almaktadır. Bununla birlikte, sol hareketlerin ihtikâr konusundaki ideolojik duruşu ve kooperatifçilik gibi alternatif ekonomik modellerin önerilmesi meselesi de detaylı bir şekilde tartışılmaktadır. Sonuç olarak, makale ihtikârın Millî Mücadele dönemi Anadolusu’nda yalnızca ekonomik bir sorun olmadığını, aynı zamanda toplumsal adaletsizlikleri derinleştiren çok boyutlu bir mesele olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

İhtikar , Milli Mücadele , Muhtekir , Yeşil Ordu , TBMM , Anadolu , Ankara

Kaynakça

• Açıksöz, Hüsnü, İstiklâl Harbinde Kastamonu, Türk Ocakları Derneği Kastamonu Şubesi Yayını, Kastamonu 2018.
• Akbulut, Erden – Mete Tunçay, Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (1920-1923), Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul 2007.
• Avanas, Ahmet, Millî Mücadele’de Konya, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1998.
• Aydın, Mehmet, “Mütareke Döneminde İstanbul’da Hayat Pahalılığı Sorunu (1918-1922)”, History Studies International Journal Of History, II/2, (2010), s. 441-451.
• Bakar, Bülent, “İstanbul’da Ekmek Karnesi Uygulaması, Karne ve Ekmek Suistimalleri (1942-1946)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, XII/24, (2013), s. 1-60.
• Berber, Engin, Mütareke ve Yunan İşgali Döneminde İzmir Sancağı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 1993.
• Beşikçi, Mehmet, “On Yıllık Harp ve Topyekun Seferberlik”, Osmanlı Askerî Tarihi: Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri, 1792-1918, ed. Gültekin Yıldız, Timaş Yayınları, İstanbul 2013, s. 205-226.
• Bulut, Engin Çağdaş – Hikmet Öksüz, “TBMM’nin Açılışının Trabzon’da Çıkan İstikbal Gazetesine Yansımaları”, Türkiyat Mecmuası, XXX/2, (2020), s. 657-670.
• Birinci Dönem Ankara İstiklâl Mahkemesi (1920-1922): Cilt 8/1, haz. Mehmet Ali Kumbuzoğlu, TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2023.
• Birinci Dönem Meclis Albümü 1920-1923, haz. Orhan Özdil ve Murat Babuçoğlu, TBMM Basımevi, Ankara 2022.
• Bülbül, İrfan, “İkinci Dünya Savaşının Türkiye’de Sosyal Hayata Olumsuz Yansımaları”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 9, (2006), s. 1-51.
• Çaldağ, Cevdet-İbrahim Ethem Tuncel, Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nin İki Yanı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
• Çalışlar, İzzeddin, On Yıllık Savaş – Org. İzzettin Çalışlar’ın Not Defterlerinden Balkan, Birinci Dünya ve İstiklâl Savaşları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
• Çantay, Hasan Basri, Kara Günler ve İbret Levhaları, Ahmet Said Matbaası, İstanbul 1964.
• Çavdar, Necati, “Mütareke Dönemi’nin İlk Aylarında İstanbul’da Ekmek Meselesi”, Belleten, LXXVIII/281, (2014), s. 287-314.
• Duru, Orhan, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2001
• Esin, Taylan, ““El-Gasıb Habibullah”: Savaş, Şeker ve Millî İktisat (1914-18)”, Kebikeç: Insan Bilimleri Icin Kaynak Arastırmaları Dergisi, XXII/44, (2017), s. 25-50.
• __________, “Osmanlı Basınında İhtikâr: Temsil, Mizah ve Mağduriyet (1917-18)”, Kebikeç: İnsan Bilimleri Icin Kaynak Arastırmaları Dergisi, XXII/43, (2017), s. 74-122.
• General Report on the Trade and Economic Conditions of Turkey for the Year of 1919, His Majesty’s Stationery Office, Londra 1920.
• Genişol, Hüseyin Fehmi, Çanakkale’den Bağdat’a Esaretten Kurtuluş Savaşı’na: Cephede Sekiz Yıl Sekiz Ay (1914-1923), haz. Mustafa Yeni, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• İlkin, Selim, “Türkiye Millî İthalat ve İhracat Anonim Şirketi”, ODTÜ Gelişme Dergisi, I/2, (1971), s. 199– 232.
• Kallek, Cengiz, “İhtikâr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXI, (2000), s. 560-565.
• Karataşer, Büşra, 1914-1923 Arası İstanbul’un İaşesi ve İhtikâr, (Yayımlanmış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2013.
• Metinsoy, Murat, İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye Gündelik Yaşam Devlet ve Toplum, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Miralay Bekir Sami Günsav’ın Kurtuluş Savaşı Anıları, haz. Muhittin Ünal, Cem Yayınevi, İstanbul 1994.
• Özdemir, Mehmet, Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Başlangıç Dönemlerinde Türk Demir Yolları, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara 2001.
• Öztel, Muharrem, “Tanzimat Devri ve Sonrasında Osmanlı Piyasalarında İhtikâr Sorunu”, History Studies International Journal Of History, V/2, (2013), s. 303-325.
• Pamuk, Şevket, “The Ottoman Economy in World War I”. The Economics of World War I, ed. Stephen Broadberry – Mark Harrison, Cambridge University Press, Cambridge 2005, s. 112-136.
• Peker, Nurettin, İnönü, Sakarya, Dumlupınar Zaferlerini Sağlayan İnebolu ve Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı ve Hatıralar, Gün Basımevi, İstanbul 1955.
• Perouse, Jean-François, Angora’dan Ankara’ya: Bir Başkentin Doğuşu (1919-1950), çev. Ayşe Meral, Doğubatı Yayınları, Ankara 2023.
• Sarıkoyuncu, Ali, “Zonguldak ve Havalisinin Millî Mücadelede Ekonomik ve Stratejik Bakımdan Önemi”, Atatürk Yolu Dergisi, II/8, (1991), s. 683-694.
• Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali: Birinci Cilt, 8. Bs., Kastaş Yayınları, İstanbul 1987.
• Soydan, Mahmut, Ankaralının Defteri: Milli Mücadele Günlüğü, Tün Kitap, Ankara 2020.