Klasik Türk Şiirinde Minyatür Sanatının Bazı İzleri

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 895 - 925, 15.12.2025

Nalan Kutsal

https://doi.org/10.16985/mtad.1655279

Öz

Minyatür, kitaplara renk katan, etkileyici bir kitap sanatıdır. Minyatürler, metinde anlatılan konuyu veya hikâyeyi tasvir ederek kitabı daha çekici hâle getirmektedir. Metinle bağ kuran bu sanat, klasik Türk şiirinde de çeşitli yönleriyle yer almaktadır. Minyatürler, hem metinle kurdukları ilişki hem de şiirdeki yansımaları açısından önemlidir. Özellikle minyatürlü mesneviler ve bazı divanların minyatürlü nüshaları, metin minyatür ilişkisini gösteren ilginç örnekler içermektedir. Bu sanatın bazı yansımalarıyla klasik şiirde de yer aldığı ve dönemin yaşantısına ilişkin ilginç bilgiler sunduğu görülmektedir. Şiirde nakış, nakkaş, tasvir, musavvir gibi çeşitli kelimeler aracılığıyla bu sanatın bazı ayrıntılarına yer verilmiştir. Özellikle meşhur nakkaşlardan söz ederek bu sanatın önemine dikkat çekilmiştir. Şiirde sevilen kişinin tasviri ve bunu çizen sanatkârlardan da sıklıkla bahsedildiği görülmektedir. Kitap sanatlarının önemli bir parçası olan minyatür sanatının çeşitli yönleriyle şiire aksetmesi, şiir hayat ilişkisinin yoğunluğunu da ortaya koymaktadır. Dönemin yaşantısından farklı ayrıntıların yansıdığı şiir dünyası, minyatür sanatına verilen önem ve değeri tespit etmek bakımından da oldukça değerli bir kaynaktır.

Anahtar Kelimeler

Minyatür , Klasik Türk şiiri , nakış , nakkaş , tasvir

Some Traces of Miniature Art in Classical Turkish Poetry

Öz

Miniature is an impressive book art that adds color to books. Miniatures make the book more attractive by depicting the subject or story told in the text. This art, which establishes a connection with the text, also takes place in various aspects in classical Turkish poetry. Miniatures are important both in terms of the relationship they establish with the text and their reflections in the poetry. Especially miniature masnavis and miniature copies of some divans contain interesting examples showing the relationship between text and miniature. It is seen that this art also finds its place in classical poetry with some reflections and provides interesting information about the life of the period. In the poem, some details of this art are given through various words such as nakış, nakkaş, tasvir and musavvir. Particularly by mentioning famous miniaturists, attention was drawn to the importance of this art. It is seen that the depiction of the loved one and the artists who drew it are frequently mentioned in the poem. The reflection of miniature art, which is an important part of book arts, in poetry with its various aspects also reveals the intensity of the relationship between poetry and life. The world of poetry, where different details from the life of the period are reflected, is also a very valuable source in terms of determining the importance and value given to miniature art.

Anahtar Kelimeler

Miniature , Classical Turkish Poetry , nakış , nakkaş , tasvir

Kaynakça

• Ahmed Paşa, Ahmed Paşa Divanı, haz. Ali Nihat Tarlan, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1966.
• Akdoğan, Yaşar, Ahmedî Divanı. E-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2015. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr/TR,78357/ahmedi-divani.html.
• Ali Ekber Dihhudâ, Lugatnâme. C. 32, Tahran 1334.
• Ali Şîr Nevâî, Garâibü’s-Sıgâr (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin), haz. Günay Kut, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• Amrî, Dîvan (Tenkitli Basım), haz. Mehmed Çavuşoğlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1979.
• And, Metin, Osmanlı Tasvir Sanatları 1: Minyatür, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2002, s. 94-103.
• Atasoy, Nurhan, Hasbahçe Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek, Aygaz A. Ş, İstanbul 2002.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı İktisadî İşletmesi, 3 cilt, İstanbul 2006.
• Bâkî, Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım), haz. Sabahattin Küçük, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Barthold, V. V., Orta Asya Tarih ve Uygarlık, çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2010.
• Barthold, W., İslâm Medeniyeti Tarihi, haz. M. Fuad Köprülü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, İstanbul 1984.
• Barry, Michael. “İslamda Kitap ve Resimlenmesi-Mani Mitolojisi ve İslam Sanatı”, Ağa Han Müzesi Hazineleri~Kitap Sanatı ve Hat, Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi, İstanbul 2010-2011, s. 238-255.
• Berk, Nurullah, “Fatih Sultan Mehmed ve Venedikli Ressam Gentile Bellini”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (II), 2-3, (1953), s. 143-160.
• Berk, Nurullah, “İslâm Yazısında Plastik ve İfade (Plastique et Figuration Dans L’ecriture İslamique)”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, I-II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, (1955), s. 49-57.
• Biltekin, Halit, Şeyhî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2003.
• Brend, Barbara, Morton, A. H., Muhammed Juki’s Shahnamah of Firdausi, The Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Philip Wilson Publishers, 2010.
• Cem Sultan, Cem Sultan’ın Türkçe Divanı, haz. İ. Halil Ersoylu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
• Dahl, Svend, Antikçağdan Günümüze Her Yönüyle Kitabın Tarihi (Bogens Historie=History of the Book), çev. Mehmet Dündar, Milli Kütüphane Başkanlığı, Ankara 1999.
• Duran, Gülnur, “Kara Memi”, DİA, XXIV, (2001), s. 362-363.
• Ebuzziyâ Tevfik, Lugat-i Ebuzziyâ, Kostantiniyye 1306.
• Esiner Özen, Mine, Yazma Kitap Sanatları Sözlüğü, İÜ Fen Fakültesi Yayını, İstanbul 1985.
• Fleischer, Cornell H., Tarihçi Mustafa Âli Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı, çev. Ayla Ortaç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Fuzûlî, Türkçe Divan, haz. Kenan Akyüz vd., İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1958.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Divan (Textual Anlaysis and Critical Edition), haz. İ. Hakkı Aksoyak, Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, 2006.
• Hayâlî Bey, Hayâlî Bey Dîvânı, haz. Ali Nihat Tarlan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1945.
• Hayretî, Dîvan (Tenkidli Basım), haz. Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1981.
• Mahir, Banu, Osmanlı Minyatür Sanatı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2004.
• Mahir, Banu. “Minyatür”, DİA, XXX, (2020), s. 118-123.
• Mustafa Âlî, Menâkıb-ı Hünerverân, Türk Tarih Encümeni Külliyatı, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1926.
• Necatî Beg, Necatî Beg Divanı, haz. Ali Nihat Tarlan, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1997.
• Nev‘î, Divan, Tenkidli Basım, haz. Mertol Tulum-M. Ali Tanyeri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1977.
• Onay, Ahmet Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, haz. Doç. Dr. Cemal Kurnaz, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1993.