The Historical Geography of Kunduz and the Kunduz Khanate in the 19th Century

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 642 - 656, 15.12.2025

Ferhat Çiftçi

https://doi.org/10.16985/mtad.1664098

Öz

Abstract The province of Kunduz, located in the transition zone between Turkestan and the Indian Subcontinent, has historically held a strategic position. Its proximity to the Amu Darya, capacity to control trade routes, and fertile lands have attracted the interest of major powers throughout history. In the 19th century, Kunduz came under the control of the Emirate of Bukhara and became a key arena in the geopolitical rivalry known as the "Great Game" between Britain and Russia. During this period, the Khanate of Kunduz played a decisive role in regional power dynamics, standing out with its administrative structure, trade networks, and military strength. This study aims to examine the historical geography of Kunduz, its strategic significance in the 19th century, and the influence of the Khanate in the region, providing a comprehensive analysis of its historical and geopolitical dynamics.

Anahtar Kelimeler

Kunduz , Kunduz Khanate , Historical Geography , XIX Century , Strategic Importance

Kunduz’un Tarihi Coğrafyası ve 19. Yüzyılda Kunduz Hanlığı

Öz

Kunduz vilayeti, Türkistan ile Hint Alt Kıtası arasındaki geçiş bölgesinde yer alarak tarih boyunca stratejik bir konuma sahip olmuştur. Amu Derya’ya yakınlığı, ticaret yollarını denetleyebilme kapasitesi ve verimli toprakları nedeniyle büyük güçlerin ilgisini çekmiştir. XIX. yüzyılda Buhara Emirliği’nin kontrolüne giren Kunduz, İngiltere ve Rusya arasındaki “Büyük Oyun” çerçevesinde jeopolitik rekabetin önemli bir sahası hâline gelmiştir. Bu süreçte Kunduz Hanlığı, bölgedeki güç dengelerinde belirleyici bir unsur olmuş; idari yapısı, ticaret ağları ve askeri gücüyle dikkat çekmiştir. Bu çalışma, Kunduz’un tarihî coğrafyasını, XIX. yüzyıldaki stratejik önemini ve hanlığın bölgedeki etkisini inceleyerek, tarihî ve jeopolitik dinamiklerini kapsamlı bir şekilde ele almayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kunduz , Kunduz Hanlığı , Tarihi Coğrafya , XIX. Yüzyıl , Stratejik Önem.

Kaynakça

• Adamec, Ludwig W. (Ed.), Historical And Political Gazetteer Of Afghanistan, Vol. I, Akademische Druck, Graz 1972.
• Ansari, A. S. Bazmee, “Hindal Mirza”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XVIII, İstanbul 1998, s. 66.
• Atwood, C. P., “Some Early Inner Asian Terms Related to the Imperial Family and the Comitatus,” Central Asiatic Journal, 56, (2013), s. 49-86.
• Beyhakî, Târîh-i Beyhakî, çev. Necati Lügal, haz. Hicabi Kırlangıç, TTK, Ankara 2019.
• Burnes, Alexander, Travels into Bokhara: Being the Account of a Journey from India to Cabool, Tartary and Persia also, Narrative of a Voyage on the Indus from Sea to Lahore, Vol. II, John Murray, London 1839.
• Burslem, Rollo, A Peep Into Toorkisthan, Pelham Richardson, London 1846.
• Chinese Repository, Vol. VI., Canton 1838.
• Chinnock, E. J., The Anabasis of Alexander, Hodder&Stoughton, London 1884.
• Cihan, Cihad, XIX. Yüzyıl Seyyahlarına Göre Hazar Ötesi Türkmenleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.
• Çiftçi, Ferhat, Afganistan’ın Tarihi Coğrafyası (VII-XVI. Yüzyıl), Fosil Yayınları, İstanbul 2025.
• Dupree, Nancy Hatch, An Historical Guide To Afghanistan, Afghan Tourist Organization, Kabul 1977.
• Ebü’l-Fida, Ebü’l-Fida Coğrafyası (Takvimü’l-Büldan), çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2017.
• Ekrem, Erkin, Hsüan-Tsang Seyahatnamesi’ne Göre Türkistan, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2003.
• Elphinstone, Mounstuart, An Account of The Kingdom of Kabul, And Its Dependencies, In Persia, Tartary And India, Vol. II, Richard Bentley, London 1842.
• Ferrier, J. P., Caravan Journeys and Wanderings in Persia, Afghanistan, Turkistan and Beloochistan, John Murray, London 1856.
• Halfin, N. A., Prisoedinenie Srednej Azii k Rossii (60-90-e gody HІH v.), Nauka, Moskva 1965.
• Mahmud, Kâşgarlı, Divanü Lügâti’t-Türk, çev. Besim Atalay, C. I, TDK Yayınları, Ankara 1985.
• Mohan, Lal, Travel In The Panjab, Afghanistan, & Turkistan To Balk, Bokhara, And Herat; And A Visit To Great Britain And Germany, Wm. H. Allen & Co, London 1846.
• Lujetskaya, N. L., “K Voprosu o Datirovke Nekotorıh Sobıtiya Politiçeskoy İstorii Badahşana Pervou Polovinı XİX v.,” Pıs’mennyye Pamyatnıkı I Problemy Istorıı Kul’tury Narodov Vostoka Khu1 Godıchnaya Nauchnaya Sessıya Lo Iv An Sssr (Doklady İ Soobshcheniya Po İranistike), Chast’ II, Nauka, Moskva (1982), s. 125-129.
• MacGregor, C. M., Central Asia, Part II: A Contribution Towards The Better Knowledge of The Topography, Ethnology, Resources, & History of Afghanistan, Office of The Superintendent Of Government Printing, Calcutta 1871.
• Masson, Charles, “Observations of the Political Condition of the Durani States and Dependencies,” Transaction of The Bombay Geographical Society From September To November 1840, Vol. V., ed. The Secretary, Bombay 1840.
• ____________, Narrative of Various Journeys In Balochistan, Afghanistan, The Panjab, & Kalat, Vol. II, Richard Bentley, London 1844.
• Moorcroft, William & George Trebeck, Travels In The Himalayan Provinces of Hindustan and The Panjab In Ladakh And Kashmir; In Peshawar, Kabul, Kunduz, And Bokhara From 1819 to 1825, ed. Horace Hayman Wilson, Vol. II, John Murray, London 1841.
• Mukaddesi, İslam Coğrafyası (Ahsenü’t-Takâsîm), çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2005. Nahiz, Muhammed Hekim, Afganistan Coğrafya Ansiklopedisi, C. II, haz. Ali Ergün Çınar, Seyed Ali Moujani, TİKA, İstanbul 2015.
• Si-yu-ku, Buddhist Records of The Western World, Translated by Samuel Beal, Vol. I, Trübner & Co., London 1884.