Nato’nun Alan Dışılık Kavramının Ortaya Çıkışı: Süveyş Krizi ve Türkiye’nin Rolü

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 701 - 734, 15.12.2025

Vahdettin Engin , Samet Tufan

https://doi.org/10.16985/mtad.1671502

Öz

1948 yılında başlayan Kuzey Atlantik Antlaşması müzakerelerinde ortaya çıkan NATO’nun Alan Dışılık konusu, 4 Nisan 1949’da NATO’nun kuruluşundan 1956 Süveyş Krizi’ne kadar üyeler arasında sessiz bir şekilde devam etmiştir. NATO’nun kuruluş sürecinde gündeme gelen NATO’nun Alan Dışılık konusu, kısa bir süre sonra hem NATO belgelerine hem de NATO Genel Sekreteri’nin raporuna yansımıştır. NATO’nun lider ülkesi ABD ile Avrupalı eski sömürgeci ülkelerin ulusal çıkarlarının çatışmasıyla başlayan Alan Dışılık konusu, 1952 yılında Türkiye’nin NATO’ya katılması ile yeni bir boyut kazanmıştır. Türkiye’nin Alan Dışılık konusuna yeni boyut kazandırmasının sebebi ise stratejik enerji kaynaklarının çıkış noktası ve SSCB’nin nüfuz etmeye çalıştığı Orta Doğu’ya sınır olmasından kaynaklanmaktadır. 1956 yılında Süveyş Krizi’nin ortaya çıkmasıyla NATO’nun çekirdeğini tehdit eden ilk ciddi Alan Dışılık konusu, Kuzey Atlantik İttifakı’nın gündemine oturmuştur. NATO’nun Alan Dışılık konusuna ABD ve Avrupalılar farklı açılardan yaklaşırken Türkiye bu sorunu, komünizm tarafından her yönden çevrelenme ve bir beka sorunu olarak görmüştür. Türkiye, bağımsızlıklarını yeni kazanmış, ekonomik ve siyasi istikrarsızlık yaşayan Üçüncü Dünya ülkelerinin SSCB’nin nüfuzuna girmesini, sadece kendi varlığını tehdit eden bir durum olarak değil, aynı zamanda NATO’nun güneydoğu kanadının güvenliğine yönelik bir tehdit olarak da değerlendirmiştir.

Anahtar Kelimeler

NATO , Alan Dışılık , Türkiye , Süveyş Krizi

The Emergence of Nato’s Out-Of-Area Concept: The Suez Crisis and Türkiye’s Role

Öz

The NATO Out-of-Area issue, which emerged during the North Atlantic Treaty negotiations that commenced in 1948, continued silently among the members starting from the establishment of NATO on April 4, 1949 until the Suez Crisis in 1956. The NATO Out-of-Area issue, which came up during the establishment process of NATO, was soon reflected in both NATO documents and the report of the NATO Secretary General. The Out-of-Area issue, which started with the conflict of national interests between the USA, the leading country of NATO, and the former colonialist countries of Europe, gained a new dimension with Türkiye’s accession to NATO in 1952. The reason why Türkiye created a new dimension in the Out-of-Area issue is that it is the spring of strategic energy resources and borders the Middle East, which the USSR was trying to penetrate. With the emergence of the Suez Crisis in 1956, the first serious Out-of-Area issue that threatened the core of NATO was recognized by the North Atlantic Alliance. While the US and Europeans approached NATO’s Out-of-Area issue from different perspectives, Türkiye considered this matter as being surrounded by communism from all sides as well as a problem of survival. Turkey considered the penetration of newly independent, economically and politically unstable Third World countries into the USSR's influence not only as a threat to its own existence, but also as a threat to the security of NATO's south-eastern flank.

Anahtar Kelimeler

NATO , Out-Of-Area , Türkiye , Suez Crisis

Kaynakça

• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, Timaş Yayınları, İstanbul, 2014.
• Armaoğlu, Fahir, Türk Amerikan İlişkileri 1919-1997, Kronik Kitap, İstanbul, 2017.
• Bağcı, Hüseyin, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 2014.
• Balkan, Aydemir, “NATO’da Yeni Formüller ve Daimi Delegemizin Demeci…”, Cumhuriyet, 27 Eylül 1956, ss. 2.
• Bentinck, Marc, NATO’s Out-of-Area Problem, The International Institute for Strategic Studies, London, 1986.
• Bostanoğlu, Burcu, Türkiye-ABD İlişkilerinin Politikası, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2008.
• Coker, Christopher, “NATO and Africa 1949-89: An Overview”, A History of NATO – The First Fifty Years, Vol. 1, ed. Gustav Schmidt, Palgrave Publishers, New York, 2001, pp. 153-171.
• Coşar, Ömer Sami, “Nasır’ın Dini!”, Cumhuriyet, 1 Ağustos 1956, ss. 3.
• Dağ, Ahmet Emin, Uluslararası İlişkiler Diplomasi Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul, 2004.
• English, John, “Who Could Ask for Anything More? North American Perpective on NATO’s Origins”, A History of NATO – The First Fifty Years, Vol. 2, ed. Gustav Schmidt, Palgrave Publishers, New York, 2001, pp. 305-320.
• Fazla, Hüseyin, 1952’den 2022’ye NATO ve Türkiye, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2022.
• Fırat, Melek, Kürkçüoğlu, Ömer, “Arap Devletleriyle İlişkiler”, C. I, ed. Baskın Oran, Türk Dış Politikası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009, ss. 615-635.
• González, Carlos, – Radeljıć, Villa Branislav, “Hypertrophy as NATO’s Masculinity: Out-of-Area Operations and Enlargements in the Post-Cold War Context”, Journal of International Women’s Studies, Vol. 25, Iss. 6, (2023), pp. 1-20.
• Gönlübol, Mehmet, Ülman, A. Haluk vd., “İkinci Dünya Savaşından Sonra Türk Dış Politikası 1945-1965”, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996, ss. 191-487.
• Guitard, Odette, Üçüncü Dünya, çev. Ahmet Angın, Akşam Kitap Kulübü, İstanbul, 1966.
• Hatzivassiliou, Evanthis, “Out-of-Area: NATO Perceptions of the Third World, 1957.
• 1967”, Cold War History, Vol. 13, No: 1 (2013), pp. 67-88.
• Henrikson, Alan K., “The Creation Of The North Atlantic Alliance, 1948-1952”, Naval War College Review, Vol. 33, No. 3 (May-June 1980), pp. 4-39.
• Huntington, Samuel P., Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması, çev. Mehmet Turhan, Y. Z. Cem Soydemir, Okyanus Yayınları, İstanbul, 2014.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, “Son Konferansın Işığında”, Tercüman, 27 Eylül 1956, ss. 3.
• Keskin, F. “ABD Başkanlarının Ünlü Doktrinleri”, C. I, ed. Baskın Oran, Türk Dış Politikası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009, ss. 527.
• Kissinger, Henry, Diplomasi, Çev. İbrahim H. Kurt, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2015.
• Kitchen, Veronica M., “NATO’s Out-of-Area Norm From Suez to Afghanistan”, Journal of Transatlantic Studies, Vol. 8, No. 2, (June 2010), pp. 105-117.
• Liland, Frode, “Explaining NATO’s Non-Policy on Out-Of-Area Issues During the Cold War”, A History of NATO – The First Fifty Years, Vol. 1, ed. Gustav Schmidt, Palgrave Publishers, New York, 2001, pp. 173-189.
• Mücek, Ahmet Akif, Ortadoğu’nun Globalleşmesi, Belge Yayınları, İstanbul, 2014.
• NATO Elkitabı, NATO Enformasyon Servisi, Brüksel, 1969.
• Neustadt, Richard E., Alliance Politics, Columbia University Press, New York and London, 1970.
• Saygı, Mustafa K., NATO and Out-Of-Area Issues, Independently Published, [y.y] 2020.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, C. I, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000.
• ______, İsmail, Türkiye’nin Uluslararası Siyasal Bağıtları, C. II, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000.
• Stuart, Douglas T., “The United States and NATO Out-Of-Area-Disputes: Does the Cold War Provide Precedents, or Merely Prologue?”, A History of NATO – The First Fifty Years, Vol. 1, ed. Gustav Schmidt, Palgrave Publishers, New York, 2001, pp. 123-140.
• ______, Douglas, TOW, William, The Limits of Alliance-NATO Out-Of-Area Problems Since 1949, The Johns Hopkins University Press, Baltimore and London, 1990.
• Tarçın, Uğur, Yeni Güvenlik Ortamında NATO’nun Rolü ve Türkiye’ye Etkileri (1991-2019/Jeopolitik ve Strateji), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2021.
• ______, Uğur, “Karmaşık Tehditler Karşısında Türkiye’nin Millî Güç ve Strateji Kullanımı”, TESAM Akademi Dergisi, Cilt: 12 Sayı: 2, (2025), ss. 943-972.
• Tarihe Düşülen Notlar – 1-Yasama Yılı Açılışlarında Cumhurbaşkanlarının Konuşmaları – 1 (1 Mart 1924 – 14 Aralık 1987), Ed. Hasan Yılmaz, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2011.
• Tekin, Segah, DOLU, Melike Tuğba, “Güney-Güney İşbirliğinin İdeolojik Temelleri: Bağlantısızlar Hareketi ve Küresel Güney”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 24, (2020), ss. 65-81.
• The North Atlantic Treaty Organization Facts and Figures, Published by the NATO Information Service, NATO, Brussles, 1989.
• Tuncer, Hüner, Menderes’in Dış Politikası, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2013.
• Winrow, Garet M., “NATO and The Out-of-Area Issue: The Positions of Turkey and Italy”, II Politico, Vol. 58, No. 4 (167), (Ottobre-Dicembre 1993), pp. 631-652.