Mütareke Dönemi Mizah Edebiyatında Haraşo (Beyaz Rus Kadını) İmgesi

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 345 - 372, 07.12.2021

Zeynep Tek

https://doi.org/10.16985/mtad.1029207

Öz

Beyaz Ruslar, Bolşevik Devrimi’ni (1917) takip eden iç savaşta Kızıl Ordu’ya karşı savaşan Beyaz Ordu’dan adını alan, çarlık düzenini destekleyenlere ve diğer Bolşevik muhaliflerine gönderme yapan bir ifadedir. Bolşeviklere karşı büyük hezimete uğrayan Beyaz Rusların göç ettiği ülkelerin başında Türkiye gelmektedir. Mütareke İstanbul’unun zorlu yaşam koşullarında mülteci kamplarına sığınan Beyaz Ruslar, iş ve mesken bulmakta büyük sıkıntı yaşamıştır. Ekonomik açıdan geçinmek zorunda olan Beyaz Rus kadınları da başta eğlence sektörü ve seyyar satıcılık olmak üzere çeşitli iş kollarında çalışmıştır. İstanbul’da, Rusçada iyi, güzel anlamına gelen Haraşo (Хорошо́) olarak anılan Beyaz Rus kadınları, dış görünüşleri (güzellikleri, giyimleri, özgür yaşama biçimleri) itibarıyla şehir halkı üzerinde tesir uyandırmış; özellikle İstanbullu erkekleri, kültürel normların dışında hareket etmeye sevk ettikleri gerekçesiyle tehlikeli görülmüşlerdir. Bu nedenle görünür oldukları kamusal mekânlarla (cadde, lokanta, bar, otel, plaj vs.) birlikte dönemin mizah gazetelerine ve dergilerine sıklıkla konu olmuşlardır. Bu çalışmada, Beyaz Rus kadınları ile İstanbullu erkekler arasındaki ilişki ağları, Mütareke dönemi mizah basınında yayımlanan edebî metinlerdeki temsil biçimleri üzerinden incelenmektedir. Basında yer alan karikatürler, dönemin tanıklarının anıları ve tarihle ilgili araştırma kaynakları, Haraşo imgesinin edebî alandaki görünümlerinin çözümlenmesinde kullanılmaktadır. Genel itibarıyla erkekler tarafından kaleme alınan bu edebî ürünlerin komik olarak algılanmasında erkeklik deneyimleri ve kim, neye, niçin gülüyor soruları dikkate alınmaktadır. Haraşo’nun arzu nesnesi olarak konumlandırılmasına rağmen femme fatale tipinin kötücül yönleriyle temsil edilmemesinde erkeğin kösnül arzularının ve mizahi yaklaşımının rol oynadığı gösterilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mütareke dönemi, Beyaz Ruslar, Haraşo, erkeklik, mizahi metinler

The Image of Khorosho (White Russian Woman) in Turkish Humorous Literature During the Armistice Period

Öz

White Russian is an expression which takes its name from the White Army that fought against the Red Army in the civil war following the Bolshevik Revolution (1917) and refers to those who supported the tsarist regime and other opponents of the Bolsheviks. Turkey was a leading destination for White Russians suffered a great defeat against the Bolsheviks. The White Russians who settled in the refugee camps in İstanbul under difficult living conditions during the Armistice period had trouble finding jobs and housing. White Russian
women who had to earn a living worked in various sectors, mainly entertainment and hawking. In İstanbul, White Russian women were known as Haraşo (Khorosho, Хорошо́), which means good, welll in Russian, and stood out among the city people by their appearance (their beauty, clothes, and free lifestyle). They were also regarded as dangerous since they were believed to incite the men of Istanbul to act against cultural norms. For this reason, they frequently became the subject of humorous newspapers and magazines of the period, along with the public spaces (streets, restaurants, pubs, hotels, beachs, etc.) where they were most visible. In this study, the relationship networks between White Russian women and the men of Istanbul are examined through the representation types in literary texts published in the humorous press during the Armistice period. Caricatures in the press, memoires of witnesses to the period, and historical studies are used in the analysis of the perception of the Haraşo in the literary field. In perceiving these literary texts which are generally written by the men as comical, masculinity experiences and the such questions as who laughed at what and why are taken into account. Although the Haraşo was positioned as an object of desire, it is shown that male sexual desires and humorous approach played a role in her not being represented as a femme fatale with all its evil aspects.

Anahtar Kelimeler

Armistice period, White Russians, Haraşo (Khorosho), humorous texts, masculinity

Kaynakça

• Çimdik [Yusuf Ziya Ortaç], “Ramazan Geceleri”, Güleryüz, 5, (2 Haziran 1337/1921), s. 6.
• Haydar Şevket, “Barların Seyyar Satıcıları”, Aydede, 21, 1338/1922, s. 4.
• İmzasız, “Beyoğlu’nda Rus Lokantasında: Mütareke Zengini”, Güleryüz, 44, (2 Mart 1338/1922), s. 8.
• İmzasız, “[Bir Moskof Haraşosunun kartpostal sattığı karikatür]”, Karagöz, 1447, (28 Kânunusani 1338/28 Ocak 1922), s. 4.
• İmzasız, “Duyduklarımız”, Akbaba, 4, (18 Kânunuevvel 1338/18 Aralık 1922), s. 3.
• İmzasız, “Deniz Kenarında”, Zümrüdüanka, 42, (4 Haziran 1339/1923), s. 3.
• İmzasız, “Ev Sahibi, Kiracı!”, Güleryüz, 40, (2 Şubat 1338/1922), s. 3.
• İmzasız, “[Karagöz’ün plajda çizildiği karikatür]”, Karagöz, 1497, (22 Temmuz 1338/1922), s. 4.
• İmzasız, “Rus Kadınlarının Teb’idi İsteniyor”, Tanin, 306, (21 Ağustos 1339/1923), s. 3.
• Kıvılcım [İbrahim Alaattin Gövsa], “Yüzme ve Yüzdürme”, Akbaba, 59, (28 Haziran 1339 (1923)), s. 3.
• Küheylan, “Haraşolar…”, Güleryüz, (22 Eylül 1337 (1921)), 21, s. 2.
• N[un]. K[af], “Otomobil Nasıl İnsan Çiğner: Bir Rus Kadın Geçerken”, Diken, 49, (15 Nisan 1336/1920), s. 7.
• Ratip Tahir, “[Mürebbiye konulu karikatür]”, Zümrüdüanka, 66, (27 Ağustos 1339/1923), s. 4.
• Refik Halit [Karay], “Nakş-ı Ber-ab: Haraşoların Azimeti Münasebetiyle”, Aydede, 29, (10 Nisan 1338/1922), s. 1.
• Sedat Simavi, “Beyoğlu’nda Rus Lokantasında”, Güleryüz, 47, (23 Mart 1338/1922), s. 1.
• Şirin, “Haraşo Türküsü!”, Güleryüz, 50, (13 Nisan 1338/1922), s. 1.
• Acar Kaplan, Kezban, “Rusça ve Türkçe Kaynakların Işığında Beyaz Rus Mültecilerinin Anadolu’daki Yaşamları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXIV/1, (2019), s. 1-22.
• Ağayev, Elnur, Kıbrıs’tan Geçen Beyaz Ruslar, Işık Kitabevi Yayınları, Lefkoşa 2015.
• Bakar, Bülent, Beyaz Ruslar: Esir Şehrin Misafirleri, 2. bs., Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2015.
• Cebeci, Oğuz, Komik Edebi Türler: Parodi, Satir ve İroni, İthaki Yayınları, İstanbul 2008.
• Connell, Raewyn W., Masculinities, 2. bs., University of California Press, Berkeley-Los Angeles 2005.
• Dağlar Macar, Oya ve Elçin Macar, Beyaz Rus Ordusu Türkiye’de, Libra Kitapçılık, İstanbul 2010.
• Davis, Charles Claflin, “İstanbul’da Mültecilerin Durumu”, İstanbul 1920, ed. Clarence Richard Johnson, çev. Sönmez Taner, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995, s. 175-195.
• Deleon, Jak, Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar, 2. bs., Remzi Kitabevi, İstanbul 1996.
• Demiryürek, Meral, “Savaştan Doğan Bir Tip: ‘Harp Zengini’”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10/16, (2015), s. 493-508.
• Doğan, Cem, Osmanlı’da Cinselliğin Saklı Kıyısı: II. Abdülhamid Dönemi ve Sonrası İstanbul’da Fuhuş, Frengi ve İktidar (1878-1922), 2. bs., Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2020.
• Dumont, Paul, “Beyaz Yıllar”, İstanbul 1914-1923, haz. Stefanos Yerasimos. çev. Cüneyt Akalın, 3. bs., İletişim Yayınları, İstanbul 2015, s. 215-239.
• Dümen, Özgün Nil, Millî Mücadele Döneminde Mizah Basını: Ay Dede ve Güleryüz (1922), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 2019.
• Eagleton, Terry, Mizah, çev. Melih Pekdemir, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2019.
• Es, Hikmet Feridun, “Yarım Yüzyıl Önce Esen Müthiş Fırtına!: Beyaz Ruslar İstanbul’da”, Yıllarboyu, 8, (Kasım 1978), s. 46-49.
• Freud, Sigmund, Espriler ve Bilinçdışı ile İlişkileri, çev. Emre Kapkın, 3. bs., İstanbul: Payel Yayınları, İstanbul 1998. Georgeon, François, “Women’s Representations in Ottoman Cartoons and the Satirical Press on the Eve of the Kemalist Reforms (1919–1924)”, A Social History of Late Ottoman Women: New Perspectives, ed. Duygu Köksal and Anastasia Falierou, Brill Publishers, Leiden-Boston 2013, s. 249-277.
• _____, “Gülüşün ve Gözyaşlarının Kıyısında”, İstanbul 1914-1923, haz. Stefanos Yerasimos. çev. Cüneyt Akalın, 3. bs., İletişim Yayınları, İstanbul 2015, s. 95-120.
• Göç, Murat, 20. Yüzyıl Amerikan Edebiyatında Erkekler ve Erkeklikler, Palet Yayınları, Konya 2020.
• Günay-Erkol, Çimen, “İllet, Zillet, Erkeklik: Eleştirel Erkeklik Çalışmaları ve Türkiye’deki Seyri”, Toplum ve Bilim, 145, (2018), s. 6-31.
• İliazd [İlya Zdaneviç], “Bir Rus Fütüristinin Dört Vizyonu”, İstanbul 1914-1923, haz. Stefanos Yerasimos. çev. Cüneyt Akalın, 3. bs., İletişim Yayınları, İstanbul 2015, s. 241-252.
• Kandiyoti, Deniz, Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, çev. Aksu Bora, Feyziye Sayılan, Şirin Tekeli, Hüseyin Tapınç ve Ferhunde Özbay, 4. bs., Metis Yayınları, İstanbul 2013.
• Koçu, Reşat Ekrem, “Beyaz Ruslar”, İstanbul Ansiklopedisi, C 5, İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi, İstanbul 1961, s.2624-2626.
• Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi: Makaleler 4, drl. Mümtaz’er Türköne ve Tuncay Önder, 20. bs., İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1: Ahmet Mithat’tan A. H. Tanpınar’a, 26. bs., İletişim Yayınları, İstanbul 2013, s. 259-268.
• Najmabadi, Afsaneh, “Reading-and Enjoying – ‘Wiles of Women’ Stories as a Feminist”, Iranian Studies, 32/2, (1999), s. 203-222.
• Özarslan, Osman, Hovarda Âlemi: Taşrada Eğlence ve Erkeklik, İletişim Yayınları, İstanbul 2016.
• Özdemir, Fatih, “İstanbul’dan İnsan Manzaraları: Türk Romanında Beyaz Ruslar”, Çankaya University Journal of Humanities and Social Sciences, 8/2, (2011), s. 215–262.
• Raeff, Marc, Russia Abroad: A Cultural History of the Russian Emigration, 1919–1939, Oxford University Press, New York-Oxford 1990.
• Riggs, Charles Trowbridge, “Yetişkinlerde Suç”, İstanbul 1920, ed. Clarence Richard Johnson, çev. Sönmez Taner, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995, s. 279-315.
• Sancar, Serpil, Erkeklik: İmkânsız İktidar: Ailede, Piyasada ve Sokakta Erkekler, 4.b., Metis Yayınları, İstanbul 2016.
• Sperco, Willy, Yüzyılın Başında İstanbul, çev. Remime Köymen, İstanbul Kütüphanesi, İstanbul 1989.
• Stott, Rebecca, The Fabrication of the Late-Victorian Femme Fatale: The Kiss of Death, Palgrave Macmillan, New York 1992.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935), 2. bs., Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2016, s. 271-294.
• Uturgauri, Svetlana, Boğaz’daki Beyaz Ruslar 1919-1929, çev. Uğur Büke, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2015.
• Vertinski, Aleksandr, “İstanbul Anıları”, İstanbul’dan Geçen Ruslar, drl.-çev. Orhan Uravelli, Ümit Yayınları, Ankara 2005, s. 41-68.