An Evaluation of Bahram Chobin’s Expedition Against the Göktürk Khaganate

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 288 - 311, 06.06.2023

Ali Hüseyin Toğay

https://doi.org/10.16985/mtad.1180083

Öz

Behram Çubin’in Göktürkler Üzerine Seferi Hakkında Bir Değerlendirme

Öz

Sasani ve Göktürk mücadeleleri, Hüsrev Anuşirvan zamanında (531-579) başlamasına rağmen halefi IV. Hürmüz döneminde ivme kazandı. 579 ve 590 yıllarında saltanat süren IV. Hürmüz, tahta çıkar çıkmaz birçok dâhilî ve haricî sorunlar ile karşı karşıya kaldı. Sasanilerin bu sorunlarını yakından takip eden Göktürkler de Sasani ülkesine akınlar yapmayı başladı. Yaşanan tüm bu saldırılar karşısında sadece Göktürklerin saldırılarını sekteye uğratmaya odaklanan IV. Hürmüz, İran’da henüz yıldızı parlamamış olan Behram Çubin adlı komutanını, Göktürkler üzerine sefere gönderdi. Behram Çubin’in, yaşadığı devri etkisi altına alan Göktürk saldırılarını önlemesi, ona şöhretin kapılarını açmakla birlikte, yaşamı ve mücadelerinin de özellikle Arap ve Fars kaynaklarında mitolojik bir havayla anlatılmasını sağladı. Behram’ın, IV. Hürmüz’e karşı isyan edip Sasani tahtını ele geçirmesinin ardından Hüsrev Perviz ile yaptığı savaşı kaybederek Göktürklere sığınması, Sasani ve Göktürk ilişkilerini de farklı bir boyuta taşıyacaktır. Bu çalışmanın amacı; Behram Çubin’in Göktürkler ile yaptığı savaşların siyasi boyutuna vurgu yaparak, sonuçlarının Behram’ın kariyerini nasıl şekillendirdiğinin yanı sıra Sasanilerin ne gibi kazançlar elde ettiği konusunu anlamaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Behram Çubin, Türk Kağan, Göktürkler, Sasaniler

Kaynakça

• Gregory Abu’l-Farac (Bar Habraeus), Abu’l-Farac Tarihi, I, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• Beckwith, Christopher I, Empires of The Silk Road A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present, Princeton University Press, Princeton/Oxford 2009.
• Bel‘amî, Ebû Ali, Tarih-i Belamî, tsh. Muhammed Taki Bahar - Muhammed Pervin Genabadi, İntîşârât-î Zavar, Tahran 1353/1974.
• Beyani, Melikazade, “Pejuheş-i Der Berayi Behram Şeşom”, Berresiha-yi Tarihi, LVI, (1354/1975), s. 1-23 Beyani, Şirin, Eşkanilerin (Partların) Düşüşü ve Sâsânilerin Yükselişi, çev. Ali Hüseyin Toğay, Selenge Yayınları, İstanbul 2020. Boulnois, Luce, The Silk Road, trans. Dennis Chamberlian, New York 1966. Canepa, Matthew P, The Two Eyes of the Earth Art and Ritual of Kingship between Rome and Sasanian Iran, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, California 2009.
• Christensen, Arthur, Destan-ı Behram Çubin, çev. Menije A. Aheni, İntişârât-ı Tahuri, Tahran 1385/2006.
• Chavannes, Edouard, Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, çev. Mustafa Koç, Selenge Yayınları, Ankara 2007.
• Christopher, Beckwith, The Tibetan Empire in Central Asia, Princeton University Press, Princeton 1987. Confessor, Theophanes, The Chronicle, Byzantine And Near Eastren History, Ad 284-813, trans. C. Mango And R. Scott, Clarendon Press, Oxford 1997.
• Czeglédy, Károly, “Bahrām Čōbīn and the Persian Apocalyptic Lıteratüre”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Akadémiai Kiadó, VIII, (1958), s. 21-43.
• Daryaee, Touraj, Sâsânîan Persia The Rise and Fall of an Empire, New York 2009.
• _____________, “Wahrām Čōbīn the Rebel General and the Militarization of the Sasanian Empire". Studies on the Iranian World, I, (2015), s. 193-202.
• Dignas, Beate - Engelbert Winter, Rome and Persia in Late Antiquity Neighbours and Rivals, Cambridge University Press, New York 2007.
• Dîneverî, Ebu Hanife, Ahbâr'üt-Tivâl, çev. Mahmud Damğani, İntîşârât-ı Bünyad-ı Ferheng, Tahran 1371/1992.
• Enoki, K, “The Origin of the White Hun or Hephthalites”, East and West, III, (1995), s. 231-237.
• Fazlullah-ı Hemedânî, Reşîdüddîn, Câmiu't-Tevârîh, haz. Muhammed Ruşen, İntişârât-ı Miras-ı Mektep, Tahran 1392/2013.
• Firdevsî, Ebul Kasım, Şehname, tash. Feridun Cüneydi, 3. bs., İntişarat-ı Belh, Tahran 1399/2020.
• Frye, Richard, N, The History of Ancient Iran, C.H.Beck, München 1983.
• ______________, “The Political History of Iran Under the Sâsânîans”, The Cambridge History of Iran, vol. 3 (1), (ed. Ehsan Yarshater), Cambridge, University Press, New York 1983.
• Gibb, H.A. R, The Arab Conquests in Central Asia, Andesite Press, London 1923.
• Golden, Peter, An Introduction to the History of Turkic Peoples, Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1992.
• Grousset, Rene , Bozkır İmparatorluğu, çev. Reşat Uzmen, Ötüken Yayınları, Ankara 2011.
• Gumilev, Lev Nikolayeviç, Tarih-i Turan (Turkân-ı Kadim), çev. Perviz Z. Şahmersi, İntişarât-ı İhtâr, Tahran, 1395/2016.
• Gerdizî, Zeynü’l-Ahbâr, nşr. Abdulhay Habibi, İntîşârât-ı Dünya, Tahran 1363/1987.
• Harmatta, J - B. A. Litvinsky, “Tokharistan and Gandhara under Western Türk Rule (650–750)”, History of Civilizations of Central Asia, III, (1992), s.358-383.
• İbn Miskeveh, Tecaribü'l-Ümem ve Tehâküb’ül fi Ahbar Muluk’ul el Arap ve el Acem Ümem, çev. Yahya Kelanter, Meşhed, 1373/1994.
• İbnü’l-Belhî, Farsname, tsh, Nicholson Rayned, Tahran 1385/ 2006.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, Ankara, 1997.
• Karname-i Erdeşîr-i Babekan, Farsça ve Pehleviceden çev. Ali Hüseyin Toğay, Selenge Yayınları, İstanbul 2022.
• Konukçu, Enver, “Akhunlar”, I, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, (2002), s. 1310-1318.
• Makdisi, Ebu Muhammed, Ahsenü't-Takasim, çev. Alinaki Münzevi, İntişârat-ı Kumeş, Tahran 1385/2006.
• Markwart, Josef, İranşehr Ber Mebani Coğrafya-yi Moses Khorenetsi, çev. Mir Ahmedi, İntîşârât-ı İttilaat, Tahran 1371/1992.
• Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin, Mürûcü’ẕ-Zeheb, çev. Ebulkasım Pâyende, 10. bs., İntişarat-ı İlmi Ferhengi, Tahran, 1396/2017.
• Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin, Murûc ez-Zeheb, çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, Ankara 2004.
• Mücmelü’t-Tevârih ve’l-kısas, tsh. Melik el Şûra-i Bahar, Tahran 1318/1939.
• Nicholas, Sims-Williams, “The Sasanians in the East A Bactrian archive from northern Afghanistan”, The Sasanian Era the Idea of Iran, III (2008), s. 88-103.
• Nöldeke, Theodor, Tarih-i İraniyan ve Arapha Der Zamanı Sâsânîyan, çev. Abbas Zeryab, İntîşârât-ı Asar-i İlmi, Tahran 1378/1999.
• Pigulevskaia, Nina, Şehirha-yi İran Der Ruzigar-ı Partiyan ve Sâsânîyân, çev. İneyatullah Rıza, İntîşârât-ı İlmi ve Ferhengi, Tahran 1372/1993.
• Pourshariati, Parvaneh, Decline and Fall of the Sâsânîan Empire, New York 2008.
• Procopius, History of the Wars, I, trans. H. B. Dewing, Harvard University Press, Harvard 1914. Protector, Menander, History of Menander The Guardsman. Introductory Essay, Text, Translation and Historiographical Notes, trans. R.C. Blockley, Francis Cairns, Liverpool 1995.
• Reza, İneyatullah, İran ve Türkan Der Rüzigâr-ı Sâsâniyan, İntişarat-ı İlmi ve Ferhengi, Tahran 1389/2010.
• Gyselen, Rika, Çehar Sipehbed Şehinşah-ı Sasani, çev.Cyrus Nasrulzade, Istituto italiano per l'Africa e l'Oriente, 2001.
• Seâlibî, Ebû Mansûr, Ğureru Ahbâri Mülûki'l-Furs ve Siyerihim, tsh. H. Zotenberg, Paris 1900.
• Sebeos, The Armenian History Attibuted to Sebeos, trans. Robert W. Thomson; Comm. James Howard-Johnston, Liverpool University Press, Liverpool 1999.
• Shahbazi, Shapur, “Bahrām VI Čōbīn,” Encyclopaedia Iranica, III/5 (2012), s. 514-522.
• Sinor, Denis, ”The Establishment And Dissolution of the Türk Empire”, The Cambridge History of Early Inner Asia, Cambridge University Press, Cambridge, 1990.
• Stein, Aurel, Ancient Khotan, Clarendon Press, Michigan 1907.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Tarih-i Taberî, II, çev. Ebulkasım Pâyende, 11. bs., İntişarat-ı Esatir, Tahran 1398/2019.
• Tafazzoli, Ahmad, Sasanian Society, Bibliotheca Persica Press, New York, 2000.
• Taşağıl, Ahmet, Göktürkler I-II-III, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2003.
• The History of Theophylact Simocatta, trans. Whitby Michael and Mary Whitby, Oxford University Press, New York 1986.
• Togan, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1981.
• Vaissière, De La Étienne, Sogdian Traders: A History, trans. James Ward, Brill, Leiden 2005.
• Weiskopf, Michael, “Dārā”, Encyclopaedia İranica, VI, (2011), s. 671-672. Ya‘kūbî, İbn Vâzıh, Tarih-i Ya‘kūbî, I, çev. Muhammed İbrahim Ayeti), İntişarat-ı İlmi Ferhendi, Tahran 1382/2003.
• Zerrînkûb, Abdülhüseyin ve Ruzbeh Zerrînkûb, Sâsânîlerin Siyasi Tarihî, çev. Ali Hüseyin Toğay, Önsöz Yayıncılık, İstanbul 2019.