Atatürk Döneminde İpek Böcekçiliğinin Geliştirilmesine Yönelik Atılan Adımlar (1923-1938)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı, 84 - 108, 29.10.2023

Ayşegül İnginar Kemaloğlu

https://doi.org/10.16985/mtad.1334822

Öz

Öz
İpek böceği bakımı ve koza üretiminin oldukça eski tarihlere dayandığı Türkiye’de, üreticiler elde ettikleri bu ürünleri uzun yıllar işlemeden Avrupa pazarlarına ihraç etti. İlkel yöntemlerin dışında fabrikalarda kozaların işlenmesi ise ancak 19. yüzyılda mümkün oldu. Alınan vergilerin ve dolayısıyla üretimin artırılmasına yönelik girişimlerde bulunan Duyun-u Umumiye İdaresi, ipek böceği bakımı, dut ağaçlarının yetiştirilmesi ve koza üretimi üzerine eğitimler vermek için “Harir Darüttalimi” adı altında bir müessese açtı. Bu sayede 20. yüzyılın hemen başında üretim 1888 yılındaki seviyesine kıyasla 4 kattan fazla artış gösterdi. Ancak takip eden süreçte peş peşe yaşanan savaşlar, erkek nüfusun askere alınması, dutlukların tahrip edilmesi ve göçler üretim seviyesinin yaklaşık 72 kat düşmesine neden oldu. Erken Cumhuriyet Dönemi’ne gelindiğinde ise ipek böcekçiliğinin ve ipek üretiminin yeniden ihya edilmesi üzerinde duruldu. Bu bağlamda Bursa’da bir “Böcekçilik Enstitüsü”nün kurulmasına karar verildi ve ardından Cumhuriyet öncesi koza üretiminin revaçta olduğu yerlerde ipek böcekçiliği mektepleri ve kursları açıldı. Yeni dutlukların oluşturulması için halka dut fidanları dağıtıldı. Atılan tüm bu adımlar sayesinde koza üretiminde yakalanan ivme, modern anlamda kurulan ilk ipek fabrikası olan “İpekiş” ile taçlandırılarak ülke içinde üretilen kozanın yine ülke içinde işlenerek nihai ürün haline getirilmesi sağlandı. Bu çalışmada Erken Cumhuriyet Dönemi’nde ipek böcekçiliği ve koza üretimini artırmak için atılan adımlar ile bu girişimler neticesinde alınan sonuçlar incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İpek Böceği, İpekiş, Böcekçilik Enstitüsü

Steps Taken Towards the Development of Sericulture durıng the Ataturk Era (1923-1938)

Öz

Abstract
In Turkey, where silkworm care and silk cocoon production can be traced back to ancient times, producers have historically exported their products for many years to European markets without any processing. The processing of silk cocoons in factories, apart from primitive methods, became possible only in the 19th century. The Ottoman Public Debt Administration, namely Duyun-u Umumiye, which sought to increase tax revenues and hence production, established an institution called "Harir Darüttalimi (Institute of Sericicole)" to provide training on silkworm care, the cultivation of mulberry trees and the production of cocoons. As a result, at the very beginning of the 20th century, production increased by more than 4 times compared to 1888. Nevertheless, due to subsequent wars, the conscription of the male population, the destruction of mulberry groves, and migration, the production level experienced a significant decline, plummeting by approximately 72-fold. During the Early Republican Period, there was a concerted emphasis on the revival of sericulture and silk production. In this context, a decision was made to establish an "Institute of Sericulture" in Bursa, followed by the opening of sericulture schools and courses in places where cocoon production was prevalent in the pre-republic era. Mulberry saplings were distributed to the public to help grow new mulberry fields. As a result of all these steps taken, the progress achieved in cocoon production culminated in the establishment of "İpekiş", the first modern silk factory, facilitating the domestic processing of the country's silk cocoons and transforming them into finished products. This study examines the measures implemented during the Early Republican Period to enhance sericulture and cocoon production, along with the outcomes attained as a consequence of these initiatives.

Anahtar Kelimeler

Silkworm, İpekiş, Institute of Sericulture, Sericulture Schools

Kaynakça

• Ağırgan, A. Özgür-Ağırgan, Mehtap-Ağırgan, Mehmet, Osmanlıdan Günümüze Trakya’da İpek ve İpek Böcekçiliği, Ceren Yayınları, Edirne 2016.
• Ceylan, Okan, 20. Yüzyılda Edirne ipekböcekçiliğinin Tarihsel Serüveni, Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara 2023. Çiftçi, Cafer, “Hudâvendigâr Vilâyetinde İpekböcekçiliğinin Canlandırılmasında Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi’nin Rolü”, Belleten, C 76, S 277, (2012), s. 905-950.
• Duru, Aziz, İpek Böcekçiliği Koza-İpek-Dut, Bursa Koza Tarım Satış Kooperatifleri Birliği Yayınları, İstanbul (ty). Günbulut, Ahsen, Alanya İpekböcekçiliği Mektebi, Alanya Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Alanya 2013.
• ___________Cumhuriyet Döneminde Antalya’da İpekböcekçiliği Eğitimi (1926-1960), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Antalya 2013.
• Güran, Tevfik, Resmî İstatistiklere Göre Osmanlı Toplum ve Ekonomisi, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017. İpekböcekçiliği, ed. Cemalettin Gülseren, Orhan Sipahioğlu, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yaygın Çiftçi Eğitimi Projesi, Ankara (ty).
• İpekböcekçiliği, İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü Yayınları, Bursa 1986.
• Karaesmen, Fikri, İpekböcekçiliği İpekböceği Tohumculuğu ve Dutçuluğu, Doğuş Matbaası, Ankara 1950.
• Kesici, Tahsin, “Türkiye İpek Böcekçiliğinin Gelişmesinde Eğitim ile İlgili Sorunların Çözümlenmesi”, Türkiye İkinci İpekböcekçiliği Kongresi, Türkiye Ticaret Odaları-Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Yayınları, Ankara 1974, s. 207-214.
• Ogankulu, Sabiha, İpek Böcekçiliği ve Hastalıkları, Tarım Vekâleti Ankara Vilayeti Teknik Ziraat Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1956.
• Polatoğlu, Mehmed, Gökhan-Eyyüpoğlu, İsmail, “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde İpekli Dokuma Sanayi ve Gelişimi (1923-1938)”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 24, (Aralık Özel Sayısı 2020), s. 351-369.
• Schenk, A., “İpekböcekçiliğinin Ziraat Kolu Olarak Gelişmesi”, Türkiye İkinci İpekböcekçiliği Kongresi, Türkiye Ticaret Odaları-Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği, Ankara 1974, s. 103-122.
• Seven, Halûk, Dutçuluk ve İpekböcekçiliği, Güven Matbaası, Ankara 1960.
• Tarihte İlginç Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2012.
• Teker, Menekşe-Günbulut, Ahsen-Suzan-Akman, Nilgün, “İpekböcekçiliğinin Yaşatılması Bağlamında 1920’lerden Günümüze Alanya’da Verilen Eğitimler”, Kültürel Mirasın Korunması ve Yaşatılması, 24-25 Nisan 2018, s. 18-22.
• Topmeşe, Cahit, İpekböcekçiliği, T.C. Devlet Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Türkçe Sözlük, C 2, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• Yıldırım, Mehmet Ali, “Osmanlı’da İpekböcekçiliği Eğitimi: Bursa Harir Dârüttalimi ve Dârülharirlerin Açılması”, Turkish Studies, Vol 8/5, (Spring 2013), s. 975-994.
• Yurtoğlu, Nadir, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de İpek Böcekçiliği”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVII/34, (Bahar 2017), s. 159-189.