Establishment of Çorum Eytam Administration-Fund and Money Supply (1894-1909)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 64 - 91, 16.06.2025

Mehmet Çanlı

https://doi.org/10.16985/mtad.1545219

Öz

As a result of increasing complaints throughout the nineteenth century in the Ottoman territories regarding the sale and seizure of estates and orphans’ properties by guardians, regents, and local administrators the state established the Eytam Fund in 1851. The state aimed to create an administrative structure with the establishment of this Fund and to control the officials by creating institutions that supervise this organization. In addition, by reducing the power of kadis and ulama, who held influential positions within the foundation system and the legal field the system was provided with an organized administrative structure. However, the intended goal was not met, which ultimately led to even more detrimental consequences. As a result of the inspections carried out at the end of the century, it became evident that the situation was very troublesome in the provinces as well as in the administrative centers. Even though the necessary laws and regulations were enacted, the complaints could not be followed up. In this study, the establishment of the Eytam Administration and Fund in the central district of Çorum between the years 1894 and 1909, its activities, and money borrowing are discussed. The administrative organization and the institutionalization of public institutions in Çorum, which was designated as a liva (province) under the provincial regulations took a considerable amount of time, which affected the Eytam Administration and Fund as well. As a result, the Eytam Fund, which evaluates orphans' assets and makes a minor contribution to the economy, could not loan enough money in the central district of Çorum. Moreover, Its success was limited due to irregularities and various regional factors.

Anahtar Kelimeler

Çorum , Orphan , Relief Fund , Guardianship , Alimony , Money Supply.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum yok.

Teşekkür

Teşekkür ediyoruz.

Çorum Eytam İdaresi-Sandığı’nın Kuruluşu ve Para İstikrazı (1894-1909)

Öz

On dokuzuncu yüzyıl boyunca Osmanlı coğrafyasında tereke ve yetim mallarının satışı, vasiler, naipler ve yerel yöneticiler tarafından gaspı ile ilgili artan şikâyetler sonucunda devlet, 1851 yılında Eytam Nezaretini kurmuştur. Devlet, kurulan bu nezaret ile idari bir yapılanma teşkil etmeye ve bu teşkilatı denetleyen kurumlar oluşturarak görevlileri kontrol altına almaya çalışmıştır. Ayrıca vakıflarda ve hukuk alanında etkili bir konumda olan kadılar ile ulemanın gücünü azaltarak sistemin düzenli bir idari yapıya kavuşturulması sağlanmıştır. Ancak amaçlanan hedefe ulaşılamamış ve bu durum daha da kötü sonuçlar doğurmuştur. Yüzyılın sonuna gelindiğinde yapılan denetimler sonucunda, merkezde olduğu gibi taşrada da durumun çok sıkıntılı olduğu anlaşılmıştır. Gerekli kanunlar ve nizamnameler çıkartılmış olmasına rağmen yapılan şikâyetlerin arkası alınamamıştır. Bu çalışmada, 1894-1909 yılları arasında Eytam İdaresi ve Sandığının Çorum merkez kazasında kurulması, faaliyetleri ve para borçlanması ele alınmıştır. Vilayetler nizamnamesi çerçevesinde liva (il) hâline getirilen Çorum’da gerek idari teşkilatlanma ve gerekse müesseselerin kurumsallaşması uzun bir zaman almıştır. Eytam İdaresi ve Sandığı da bundan etkilenmiştir. Bunun sonucunda, yetim mallarını değerlendiren ve ekonomiye az da olsa katkı sağlayan Eytam Sandığı, Çorum merkez kazasında yeterince para istikrazı yapamamıştır. Ayrıca usulsüzlükler ve bölgesel birtakım nedenlerden dolayı da yeterince başarılı olamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Yetim , Eytam sandığı , Vasilik , Nafaka , para arzı

Kaynakça

• Ak, İlyas, “Çorum ve Çevresinde İskân Edilen Muhacir, Mübadil, Gayrimüslim ve Aşiretler”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmalar Dergisi, XVII/34, (Güz 2021), s. 501-528.
• Ayın, Faruk, Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan Sonra Asker Alma Kanunları (1839-1914), Ankara 1994.
• Ansay, Sabri Şakir, Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku, Genişletilmiş 2. Bs., İstiklâl Basımevi, Ankara 1954.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiye ve Istılahat-ı Fıkhıye Kamusu V, İstanbul [t.y].
• Bozkurt, Fatih, “Yetimi Kolla, Malını Koru Tereke Defterleri ve Yetim Malları (1785-1875)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, II/3, (Ocak 2012), s. 69-90.
• Cantürk, Kayahan-İrfan Görkaş, “Para Vakfından Mal Vakfına Dönüşüm: Neden ve Sonuçlar”, Düşünce Dünyasında Türkiz Ulusal Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 44, (Ağustos 2017), s. 91-107.
• Çanlı, Mehmet, Ankara, Kastamonu, Sivas Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Çorum (1869-1908), Çorum 2013.
• Çanlı, Mehmet-Hilal Karavar, “1922-1924 Tarihli Eytam Sandığı İdane Defterine Göre Antalya Merkez Kazasının Finansal Durumu”, CTAD, XVII/34, (Güz 2021), s. 583-606.
• Çanlı, Mehmet, “Eytam Sandıklarının Para Arzı (İdane Defterleri) ve Sandıklardan Yetimlerin Faydalandırılması (1851-1926)”, Tarihin Peşinde, 24, (2020), s. 163-193.
• Çanlı, Mehmet, “Tarihi Süreç İçerisinde Eytam Sandıklarının Hukuki Mevzuatı ve Karşılaştığı Sorunları (1851-1920)”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, IX/3, (2020), s.1301-1321.
• Çil, Fatih, Emval-i Eytam Sandıkları (1851-1914), (Yayımlanmış Doktora Tezi), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2023.
• Erbay, Celal, “Nafaka”, DİA, C. XXXII, İstanbul 2006, s. 282-285.
• Güler, Mustafa-Necla Kızıldağ Palta, “Üsküdar Şer’iyye Sicillerine Göre Eytam Mallarının Finansal Kullanımı (1850-1856)”, Kocatepe İslami İlimler Dergisi, VI, (Ekim 2023), s. 265-285.
• Gürhan, Veysel, “Osmanlı Devleti’nde Kayyımlık Müessesesi: 18. Yüzyıl Diyarbekir Şer’iyye Sicillerine Göre Kayyımlık Müessesesinin Hukuki, İdari ve Sosyal Olarak Uygulanışı”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, XVI/4, s. 1073-1082.
• Kızıldağ, Necla-Kayahan Cantürk-İrfan Görkaş, “Osmanlı Dönemi Eytam Sandıklarından Modern Bankacılığa Geçiş”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 24, (Ocak 2023), s.51-66.
• Kızıldağ Palta, Necla, 19. Yüzyıl. Üsküdar Örneğinde Yetimler (1850-1856), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon 2024.
• Öntuğ, Serkan Erdoğan, “Osmanlı Taşrasında Yetim Olmak: Nevşehir Örneği (1874-1926)”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (30 Haziran 2023), s. 360-384.
• Öztürk, N., Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, TDV Yayınları, Ankara 1995.
• Sofuoğlu, Ebubekir, “Osmanlı Devleti’nde Yetimler için Alınan Bazı Sosyal Tedbirler”, Savaş Çocukları, Öksüzler ve Yetimler, ed. Emine Gürsoy Naskali, Aylin Koç, İstanbul 2003.
• Şimşek, Ayşe, “Osmanlı Hukuk Sisteminde Yetimlerin Himayesi ve Maddi Haklarının Korunması -Kurumsal Süreç”, Mevzu Sosyal Bilimler Dergisi, V, (Mart 2021), s. 89-126.
• Topal, Şevket, “Korumaya Muhtaç Çocukların Bakımı ve Gözetimi Açısından İslâm Hukukunda Velâyet ve Vesâyet Yetkisi”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 3, (2006), s. 249-263.