Zonguldak Şehrinin Kömüre Bağlı Tarihi ve Talihi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2020, Sayı: 18, 1 - 20, 10.07.2020

Ahmet Apaydın

Öz

Taşkömürü havzasının merkezi olan Zonguldak kenti, ülkemizde emeğin başkenti olarak bilinmektedir. Z onguldak, Osmanlı döneminde 1860’lardan itibaren demiryolu ağının gelişmesi ve donanma filosunun güçlenmesinde önemli rol oynayarak ülkede Sanayi Devrimi’nin lokomotifi olmuştur. Zonguldak kömürü, ayrıca Cumhuriyet döneminde Ereğli ve Karabük’te iki adet demir çelik fabrikasının kurulmasını sağlamış ve bunları ülke sanayiinin önemli bir parçası haline getirmiştir. Kuruluş serüveni 1800’lü yılların sonunda kömüre bağlı olarak başlayan Zonguldak kenti hep kömürle iç içe yaşamış, hala da kömürle birlikte yaşamaktadır. Ana kent ve ona bitişik olarak gelişen Kozlu, Kilimli, Çatalağzı ve Gelik yerleşimleri bir bütündür yaşam biçimi benzerdir. Ancak her bir kent parçası diğeriyle ve merkez Zonguldak ile sıkı bağlantılı olsa da, kömür ocakları, kömür işleme ve dağıtım yerleri, yönetim binaları, işçi ve memur lojmanları ile kendine özgü bir kimliğe sahip olmuştur. 1980’lere kadar Gelik, Karadon, Kilimli, Zonguldak, Kozlu’da ayrı ayrı olmak üzere Ereğli Kömürleri İşletmesine (EKİ) bağlı özel ilkokullar, işçi sinemaları (aynı zamanda tiyatro salonu), işçi barınma evleri (pavyonlar), bakımlı lojmanlar ve lojmanlar arası bahçeler (işçi ve memur siteleri), bir yandan inşa edilen gecekondular, ekonoma denilen satış kantinleri vb. mekan ve yapılarıyla Zonguldak ve Zonguldak halkı kendine özgü bir yaşam sürmekteydi. Bu yaşam biçimi özellikle son 20 yılda epeyce gerilese de, günümüzde kömür ocakları ve kömüre bağlı sanayi Zonguldak’ta gençlerin hala ekmek kapısı durumundadır. Buna karşılık Zonguldak halkı kömürün zararlarından da nasibini fazlasıyla almaktadır. Grizu patlamaları, göçükler, başka iş kazaları nedeniyle ölümler, yaralanmalar, sakat kalmalar, hava kirliliğinin olumsuz etkileri ile de birlikte yaşamak durumundadır. Yani Zonguldak’ta günlük hayat hep kömürle iç içedir.

Anahtar Kelimeler

kentleşme tarihi, Zonguldak, Kömür madenciliği tarihi, kent yaşamı, taş kömürü

Kaynakça

• Aytekin, EA, 2017. Tarlalardan ocaklara, sefaletten mücadeleye Zonguldak-Ereğli Kömür Havzası İşçileri 1848-1922, Yordam Kitap, 96 s. İstanbul.
• Barutçu, A, Özdemir F.U, 2017. Yüz Karası Değil, Kömür Karası, Zonguldak, İletişim yayınları
• Çatma, E, 2006. Zonguldak kömür havzası tarihi, Birinci Kitap 1840-1865, Sistem Ofset Yayıncılık, Ankara, 355 s.
• Çatma, E, 1997. Asker İşçiler, Ceylan yayınları, ISBN:9789758110306, 182 s.
• Çatma, E, 1997. Kömür Tutuşunca, 1965 Madenci Direnişinin Öyküsü, Evrensel Basım Yayın, ISBN: 9786053311379, 160 s. Çatma, E. 2016. Zonguldak kent tarihine kısa bir yaklaşım, https://kdzereglifutbol.blogspot.com/2016/09/.
• DOĞU, 1944. Röportaj: Halit Akça, Karadeniz Özelliklerini Koruma Derneği Dergisi, Yıl 1, sayı 2.
• Güleman, H,. 1938. Madencilik Hayatımdan Birkaç Hatıra. MTA Enstitüsü Mecmuası, Sayı 14. Ankara.
• Koca, H, 2005. Zonguldak havzası gerçeği, Kent Tarihi Bienali 2005, Bildiriler Kitabı, s. 60 vd. www.ayk.gov.tr
• Kutluk, HN, 1937. Kömür havzasında maden direkçiliğinin tarihçesine ait notlar, Orman ve Av Mecmuası, sayı 7-8-9.
• Ortaylı, İ. 1994. Tanzimat Devri ve Sonrası İdarî Teşkilât, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, I, (Ed.) Ekmeleddin İhsanoğlu, IRCICA, İstanbul, 283- 334.
• Sakaoğlu, N, 1972. Bu mizansen için bkz. Tahir Karaoğuz, Notlar, Zonguldak-Ereğli Kömür Havzası için Çalışmalarımdan Bir Özet, Ereğli, s. 109.
• Sakaoğlu, N, 1984. Tarihe Yerleşen Hayal Uzunmehmet, Tarih ve Toplum Dergisi, Ekim-Kasım, s. 10-11.
• Sakaoğlu N, 1987. Amasra’nın Üçbin Yılı, Zonguldak Valiliği Yayınları, No: 2, İstanbul, 139 s.
• TMMC, 1936. Mağden: Türk Mağden Mühendisleri Cemiyeti Mecmuası, No. 1, II. Kanun, 936 Şubat-Mart, Zonguldak, s. 3-4.
• TBMM, 2010. Madencilik Sektöründeki Sorunların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırma Komisyonu Raporu, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Dönem 23, yasama yılı 4, 544 s.
• TÜİK, 2018. Adrese Dayalı Nüfus Sayım Sonuçları, www.tuik.gov.tr
• Türk, M ve Türk R., 1982. Karaelmas Ülkesi Zonguldak, Yelken Matbaası, İstanbul. 13 s
• Umar B, 1993. Türkiye’deki tarihsel adlar, İnkılap Kitapevi, 829 s. İstanbul.
• Yılmaz, H, 2018, www.elmas67.com. Bakın Zonguldak’ın eski adı “Sandarake” neymiş? Erişim tarihi 12 Ocak, 2020.
• ZTSO, 1933. Cumhuriyetin onuncu yılında Zonguldak ve Maden kömür havzası, Zonguldak Sanayi ve Ticaret Odası yayını, Sanayii Nefise Matbaası, İstanbul, 114 s.