Nif Dağı Kazısı Karamattepe Pers Ordusu Demir Mühimmat İmalathanesi ve Verilerinin Koruma Onarımı

Yıl 2024, Sayı: 25, 1 - 24, 05.02.2024

Daniş Baykan Ceren Baykan

Öz

2006-2019 yılları arasında Prof. Dr. Elif Tül Tulunay, 2020 yılından itibaren de Doç. Dr. Müjde Peker başkanlığında, batısındaki İzmir kent merkezi, kuzeyindeki Sipylos Dağı, doğusundaki Tmolos Dağ sırası arasında konumlanan Nif Dağı’nın güneydoğusunda Karamattepe, Ballıcaoluk, Başpınar ve Dağkızılca çalışma alanlarında Nif Dağı Kazısı yürütülmektedir. Karamattepe’de bulunmuş dört bini aşkın metal buluntu ve arkeometalürji verisinin tasnifinden, tarihte burada önemli ve yoğun bir metal üretimi gerçekleştirildiği anlaşılmıştır. Bu çalışmada, Karamattepe metal işliklerinin ikinci evresini teşkil eden Ahamenid Dönem, Pers ordusunun mühimmat ihtiyacı için işletilmiş demir işliği ele alınacaktır. Üretilen nesneler, yarım kalmış ürünler ve üretim aşamalarından bilgi verebilecek verilerle sunularak kronoloji içerisinde bu kontekstin önemi ortaya konacaktır. Pers ordusunun kullandığı demir mühimmatlar Perslerle ilişkisi kesin ortaya konmuş arkeolojik alanlarla yapılacak analoji ile desteklenecektir. Bu çalışmada aynı zamanda Pers Ordusu demir mühimmat imalathanesine ait yerinde korunan demir fırınlarının on yıllık gözlemi, alınan önlem ve tedbirleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Demir, Demirci işliği, Koruma onarım, ok ucu, MÖ 1. bin

Kaynakça

• Akar Tanrıver, D., 2017. Eski Smyrna’da savaşlar, silahlar ve askeri donanımlar. Arkeoloji ve Sanat 156, 77-92.
• Akar Tanrıver, D., Foça, S., 2022. Yeni Veriler Işığında Eski Smyrna Ok Uçları Tipolojisi. TÜBA-AR 30, 1-33.
• Baykan, C., 2013. Nif dağı kazısı demir eserlerin koruma ve onarımları. III. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı Türkiye Arkeolojisinde Metal: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar, Prof. Dr. Halet Çambel Onuruna Bildiriler Kitabı, Ankara, 198­205.
• Baykan, C., 2016. Nif dağı kazısı metal işleme fırınlarının korunması / Preservation procedure of the metal furnaces in Nif mountain excavations. MT Bilimsel (Madencilik Türkiye Bilimsel Yer Altı Kaynakları Dergisi / Journal of Underground Resources), 9, 34-41.
• Baykan, C., 2017a. Koruma ve onarım çalışmaları. Nif Dağı Ballıcaoluk (2008-2016) Prof. Dr. Elif Tül Tulunay Onuruna, Homer Yayınları, İstanbul, 169-175.
• Baykan, C., 2017b Kovanlı Ok Uçlarının Koruma ve Onarımında Organik Malzeme Tespiti. MASROP E-Dergi Cilt 7 Sayı 9, (2013), 42-50.
• Baykan, C., 2018. Arkeolojik Buluntuların Koruma ve Onarımında Paraloid® B-72. MASROP E-Dergi Cilt 12, Sayı 1, 1-9.
• Baykan, D., 2012. Nif (Olympos) dağı kazısı metal buluntularının tipolojik ve analojik değerlendirmesi. 27. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, 231-246.
• Baykan, D., 2013a. Batı Anadolu’dan yeni arkeo-metalürjik veriler. 28. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, 191-204.
• Baykan, D., 2013b. M.Ö.1 Bin batı Anadolu demirciliğine ait yeni veriler. III. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı: Türkiye Arkeolojisi’nde Metal: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar, Prof. Dr. Halet Çambel Onuruna, ed. P. Ayter, Ş. Demirci, A. M. Özer, Ankara, 157-165.
• Baykan, D., 2016a. Antik madencilik çerçevesinde Nif dağı kazıları / Nif mountain excavations in the frame of ancient mining. MT Bilimsel (Madencilik Türkiye Bilimsel Yer Altı Kaynakları Dergisi / Journal of Underground Resources), 9, 25-33.
• Baykan, D., 2016b. MÖ 1. bin Nif dağı metalürji verileri. 31. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, 21-36.
• Baykan, D., 2016c. Nif dağı kazısı kuyumculuk verileri. Lidya Altın Ülke: Uluslararası Katılımlı Altın, Gemoloji ve Kuyumculuk Sempozyumu Bildiriler Kitabı / Lydia Land Of 7Gold: International Participation Gold, Jewellery and Gemology Symposium Proceedings Book, Manisa, 374-382.
• Baykan, D., 2017a. Nif Dağı Kazısı Karamattepe ve Ballıcaoluk’ta bulunan ok uçları, MASROP E-Dergi, Cilt 9, Sayı 12, (2015), 18-40.
• Baykan, D., 2017b. Karamattepe (Nif Dağı) verilerinin anadolu arkeometalürjisine katkıları. 32. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Edirne, 105-118.
• Baykan, D., 2021a. Nif dağı kazısı Karamattepe metal işliklerinin etnoarkeoloji katkısıyla tanımlanması. Anadolu’da Etnoarkeoloji Çalışmaları: Prehistorik Dönem’den Ortaçağ Sonuna Kadar / Ethnoarchaeology Studies in Anatolia: From Prehistoric Period to the End of the Middle Ages, Yayın Sorumlusu J. Yakar, Ed. İ. Akkaş, M. Karakoç, Doruk Yayınları, Ankara, 212-231.
• Baykan, D., 2021b. Nif Dağı Karamattepe izabe fırınlarının ve metal işliğinin mekân analizi. İzmir Araştırmaları Dergisi 13, 1-29.
• Belli, O., 1985. Doğu Anadolu bölgesinde antik demir metalürjisinin araştırılması. 3. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 365-378.
• Bilgi, Ö., 2004. Anatolia crade of Castings / Anadolu Dökümün Beşiği, Graphis Matbaa, İstanbul.
• Boehmer, M.R., 1972. Boğazköy, Die Kleinfunde aus den Grabungskampagnen 1931-39 und 1952-69, Boğazköy-Hattuşa VII Wissenschaftliche Veröffentlichungen der Deutschen Orient-Gesellscarft, Gebr. Mann Verlag.
• Cahill, N., 2010. Sardeis’te Pers tahribi. Lidyalılar ve Dünyaları, Ed. N. Cahill, YKY, İstanbul, 339-362.
• Campbell, D.B., 2005. Ancinet Siege Warfare Persians, Greeks, Carthaginians and Romans 546-146 BC, Osprey Military.
• Cevizoğlu, H., Yalçın, Ü., 2012. A blacksmith workshop in Klazomenai. Ancient Near Eastern Studies 39, Anatolian Iron Ages 7, 73-97.
• Conze, A., 1912. Stadt und Landschaft, Georg Reimer Yayınları, Berlin.
• Costain, C.G., 2000. Evaluation of storage solutions for archaeological iron. Journal of the Canadian Association for Conservation 25, 11-20.
• Cronyn, J. M., 2002. The Elements of Archaeological Conservation. Routledge, Londra.
• Crowfoot, J.W., Kenyon, K.M., 1957. The Objects from Samaria, Londra.
• Doğruer, F.S., 2020. Müze Tasarımları İçin Önleyici Koruma Kılavuzu. International Council of Museums Türkiye Milli Komitesi Yayınları, Ankara.
• Ersoy, Y., 2007. Notes on history and archaeology of early Clazomenae. Frühes Ionien, Eine Bestandsaufnahme, Panionion, Symposion Güzelçamlı, Milesische Forschungen 5, 149-178.
• Goldman, H., 1963. Excavation at Gözlükule, Tarsus The Iron Age III, Princeton Üniversitesi Yayınları, New Jersey.
• Gottlieb, Y., 2016. Beer-sheba under attack: a study of arrowheads and the story of the destruction of the iron age settlement. Beer-Sheba III The Early Iron IIa Enclosed Settlement and The Late Iron IIa-Iron IIb Cities, Indiana, 1192-1228.
• Greenewalt, J., 1997. Arms and weapons at Sardis in the mid sixth century B.C. / MÖ VI.yüzyıl ortasında Sardis’de askeri teçhizat ve silahlar. Arkeoloji ve Sanat 79, 2-20.
• Greenewalt, J., Rautman, M.L., 1998. The Sardis campaigns of 1994 and 1995. American Journal of Archaeology, 102, 469-505.
• Haggis, D., vd. 2007. Excavations at Azoria 2003-2004 Part 1 The Archaic Civic Complex. Hesperia 76, 243-321.
• Herold, K., 1990. Konservierung Von Archaologischen Bodenfunden Metal Keramik Glas. Wien.
• Ignatiadou, D., 2016. Iron weapons and implements from an archaic royal cremation burial in Aegae. Ηχάδιν, Festschrift Stella Drougou, Ed. M. Giannopoulou, Chr. Kallini, Atina, 416-434.
• Kakavas, G., (ed.) 2013. Leaving a Mark on History, Treasures From Grek Museums, Atina.
• Kaptan, E., 2016a. Nif (Olympos) Dağı Karamattepe’de bulunan çok çukurlu taş havan. 31. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, 93-102.
• Kaptan, E., 2016b. Nif (Olympos) Dağı Karamattepe’deki cevher zenginleştirmede kullanılan taş alet. IV. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı Türkiye Arkeolojisinde Taş: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar, Prof. Dr. Hayriye Yeter Göksu Onuruna (7-9 Mayıs 2015), Ankara, 45-50.
• Kasar, Ö., İren, K., 2020. Leaded bronze arrowheads at Daskyleion. ADALYA 23, 175-204.
• Koçel Erdem, Z., 2010. Tekirdağ Ganos 2009 Survey. Anatolia Antiqua 18/1, 305-320.
• Koob, S.P., 1986. The use of paraloid b-72 as an adhesive: its application for archaeological ceramics and other materials. Studies in Conservation 31,1, 7-14.
• Koob, S.P. 2006. Conservation and Care of Glass Objects. Archetype Yay., New York.
• Kökten, H., 1993. Balıkesir, Üçpınar tümülüsü araba buluntuları konservasyon projesi. 11. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 413-419.
• Kömürlü, E., Kesimal, A., 2016. Rock bolting from past to present in 20 inventions. MT Bilimsel, 9, 69-85.
• Landels, J.G., 1996. Eski Yunan ve Roma’da Mühendislik, TÜBİTAK Yayınları, Ankara.
• Marsden, E.W., 1999. Greek and Roman Artillery I-II Historical Development, Oxford Clarendon, New York.
• Muralha, V.S.F., Rehren, T., Clark, R.J.H., 2011. Characterization of an iron smelting slag from Zimbabwe by Raman microscopy and electron beam analysis. Journal of Raman Spectroscopy 42, 12, 2077-2084.
• Muscarella O.W., 1988. Bronze and iron. Ancient near eastern artifacts in the Metropolitan Museum of Art, New York.
• Nankov, E., 2008. The fortifications of the early Hellenistic Thracian city of Seuthopolis: Breaking the mold. Archaeologia Bulgarica 12/3, 15-56.
• National Park Service 2016. The National Park Service Museum Management Program. Museum Handbook, Part I, Museum Collections.
• Nekhrizov, G., Kecheva, N. 2016. Archaeological field survey in Kazanlak valley. Archaeological Discoveries and Excavations in 2015 (Bulgarca), Sofya, 869-872.
• Özyiğit, Ö., 2005. Phokaia kazı çalışmaları. 26. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, Ankara, 43-50.
• Pantos, P., (Πάντος, Π.) 1974. Η Τούμπα και το σπήλαιον παρά το ακρωτήριον Σέρρειον (Yunanca). AAA (Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών) VII 1, 76-86.
• Peker, M., Baykan, D., Bektaş, G., Baykan, C., Bilgin, M., Lenger, D.S., 2022. Nif (Olympos) Dağı araştırma ve kazı projesi: 2020 yılı kazısı. 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları, Cilt 3, Ankara, 351-368.
• Pleiner, R., Bjorkman, J.K., 1974. The Assyrian iron age: the history of iron in the Assyrian civilization. Proceedings of the American Philosophical Society 118,3, 283-313.
• Robinson, D.M., 1941. Excavations at Olynthus Part X Metal and Minor Miscellaneous Finds. Johns Hopkins Yayınları, Londra.
• Roth, K.E., Tsu, M.A., 2002. Arkeolojik kazılarda pişirilmemiş toprak objelerin konservasyonu. Kazı Notları Arkeolojik Konservasyon ve Antik Yerleşimlerin Korunması için Pratik Rehberler Sayı 14, Japon Anadolu Arkeolojisi Enstitüsü, Ankara.
• Sivas, H., Tüfekçi Sivas, T., 2007. Friglerin Gizemli Uygarlığı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Snodgrass, A., 1964. Early Greek Armour and Weapons, from the end of the Bronze Age to 600 B.C., Edinburg Uni. Yayınları, Chicago.
• Stölner, T., 2008. Montan-Archaeology and Resaerch on Old Minning: Just a Contribution to Economic History?. Anatolian Metal IV, Bochum, 149-178.
• Szudy, M.J., 2015. Archery Equipment in the Neo-Assyrian Period, Viyana Üniversitesi yayınlanmamış Doktora Tezi, Viyana.
• Tulunay, E.T., 2006. Nif (Olympos) dağı araştırma projesi: 2004 yılı yüzey araştırması. 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, Ankara, 189-200.
• Tulunay, E.T., 2007. Nif (Olympos) dağı araştırma projesi: 2005 yılı yüzey araştırması. 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 351-362.
• Tulunay, E.T., 2008. Nif (Olympos) dağı kazı ve araştırma projesi: 2006 yılı kazıları. 29. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, Ankara, 79-98.
• Tulunay, E.T., 2009a. Nif (Olympos) dağı kazı ve araştırma projesi: 2007 yılı kazıları. 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, Ankara, 411-426.
• Tulunay, E.T., 2009b. Nif (Olympos) dağı kazısı-2008. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler 27, 21-22.
• Tulunay, E.T., 2010. Nif (Olympos) dağı kazı ve araştırma projesi: 2008 yılı kazıları. 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, Ankara, 387-408.
• Tulunay, E.T., 2011. Nif (Olympos) dağı kazı ve araştırma projesi: 2009 yılı kazıları. 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, Ankara, 405-423.
• Tulunay, E.T., 2012. Smyrna (İzmir) yakınlarında birçok kültürü barındıran dağ: Nif (Olympos). Colloquium Anatolicum 11, 81-99.
• Tulunay, E.T., 2022. Nif dağı kazıları. Türkiye Turizm Ansiklopedisi, 11, 45-48 (Yayım. N. Kozak ve M. Kozak).
• Tulunay, E.T., Bilgin, M., Lenger, D.S., Baykan, D., Erdul, Mergen, M., Baykan, C., vd. 2015. Nif (Olympos) dağı araştırma ve kazı projesi: 2013 yılı kazısı. 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, Ankara, 695-717.
• Tulunay, E. T., Bilgin, M., Lenger, D.S., Baykan, D., Mergen, M.E., Özgümüş, Ü., Yalçın, A. B., Baykan, C., 2014. Nif (Olympos) dağı araştırma ve kazı projesi: 2012 yılı kazısı. 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi, 343-357.
• Tulunay, E. T., Bilgin, M., Lenger, D.S., Baykan, D., Özgümüş, Ü., Baykan, C., Peker, M., Gün, S., 2017. Nif (Olympos) dağı araştırma ve kazı projesi: 2015 yılı kazısı. 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, Edirne, 331-358.
• Tulunay, E.T., Bilgin, M., Peker, M., Lenger, D.S., Baykan, C., 2012. Nif (Olympos) dağı araştırma ve kazı projesi: 2010 yılı kazısı. 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, Ankara, 147-171.
• Tulunay, E.T., Bilgin, M., Peker, M., Lenger, D.S., Baykan, C., 2013. Nif (Olympos) dağı araştırma ve kazı projesi: 2011 yılı kazısı. 34. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, Ankara, 233-252.
• Tulunay, E.T., Özgümüş, Ü., Büyüksaraç, A., Baykan, D., Şahin, H., Peker, M., Lenger, D.S., Bektaş, Ö., Gün, S., Baykan, C., Dağlı Dinçer, İ., Yavuz, A., Bilgin, M., 2016. Nif (Olympos) dağı araştırma ve kazı projesi: 2014 yılı kazısı. 37. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, Ankara, 383-406.
• Tulunay, E.T., Peker, M., Baykan, D., Lenger, D. S., Bilgin, M., Baykan, C., 2022. Nif (Olympos) dağı araştırma ve kazı projesi: 2019 yılı kazısı. 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları, Cilt 2, Ankara, 2022, 37-60.
• Tulunay, E.T., Peker, M., Baykan, D., Lenger, D.S., Bilgin, M., Baykan, C., 2019. Nif (Olympos) dağı araştırma ve kazı projesi: 2017 yılı kazısı. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 1, Ankara, 603-626.
• Tulunay, E.T., Peker, M., Baykan, D., Lenger, D.S., Bilgin, M., Baykan, C., 2020. Nif (Olympos) dağı araştırma ve kazı projesi: 2018 yılı kazısı. 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, Diyarbakır, 11-32.
• Tulunay, E. T., Sevim Erol, A., Baykan, D., Lenger, D.S., Doğer, L, Peker, M., Gün, S., Baykan, C., Bilgin, M., Dağlı Dinçer, İ., Yavuz, A., 2018. Nif (Olympos) dağı araştırma ve kazı projesi: 2016 yılı kazısı. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, Bursa, 301-326.
• van Loon M.N., 1980. Korucutepe 3, Studies in Ancient Civilisation, New York.
• Verčík, M., 2022. Frühe Eisentechnologie in der Ägäis: case study Ionien. Studia Hercynia XXI/1, 25-44.
• Wartke, R.B., 1990. Toprakkale, Untersuchungen zu der Metalobjekten im Vorderasiatischen Museum zu Berlin. Schrifte zur Geschichte und Kultur des Alten Orients 22, Berlin.
• Wharton, G., Kökten Ersoy, H., 2002. Arkeolojik kazılarda metal buluntuların konservasyonu. Kazı Notları Arkeolojik Konservasyon ve Antik Yerleşimlerin Korunması İçin Pratik Rehberler Sayı 11, Japon Anadolu Arkeoloji Enstitüsü, Ankara.
• Yalçın, Ü., Cevizoğlu, H., 2011. Eine archaische scmiedewerkstatt in Klazomenai. Anatolian Metal V, Bochum, 85-89.