Çocuklarda Prososyal Davranış ile Zorbalığa Müdahale Arasındaki İlişki: Aile Desteğinin Aracılık Rolü

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 273 - 294, 30.11.2025

Önder Baltacı , Emine Ayzıt Çankaya

https://doi.org/10.21666/muefd.1718949

Öz

Bu araştırma, çocuklarda prososyal davranış ile zorbalığa müdahale arasındaki ilişkide aile desteğinin aracı rolünü incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma, 4., 5. ve 6. sınıf düzeyindeki toplam 386 öğrenciden elde edilen verilerle gerçekleştirilmiştir. Veriler, Çocuklar İçin Aile İlişkileri Ölçeği, Çocuk Prososyallik Ölçeği ve Zorbalıkta Seyirci Müdahale Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. İstatistiksel analizler betimsel istatistikler, korelasyon analizi ve aracılık analizi teknikleriyle yürütülmüştür. Bulgular, çocukların prososyal davranış düzeyleri ile zorbalığa müdahale eğilimleri arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğunu göstermektedir. Ayrıca, aile desteği ile zorbalığa müdahale arasında da pozitif yönde anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Aracılık analizi sonucunda, aile desteğinin prososyal davranış ile zorbalığa müdahale arasındaki ilişkide kısmi aracı rol oynadığı bulunmuştur. Bu bulgular, prososyal davranışların ve aile desteğinin zorbalıkla mücadelede kritik öneme sahip olduğunu göstermektedir. Araştırma, okul temelli müdahale programlarının geliştirilmesine katkı sağlayabilir. Ayrıca, aile içi ilişkilerin güçlendirilmesi ve çocukların sosyal becerilerinin artırılmasına yönelik rehberlik hizmetlerinin planlanmasında yol gösterici olabilir. Sonuçlar, zorbalıkla mücadelede çok boyutlu bir yaklaşımın gerekliliğini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zorbalığa müdahale , prososyal davranış , aile desteği

Relationship Between Prosocial Behavior and Intervention in Bullying in Children: The Mediating Role of Family Support

Öz

This study aims to examine the mediating role of family support in the relationship between prosocial behavior and bystander intervention in bullying among children. The research was conducted using data collected from a total of 386 students in 4th, 5th, and 6th grades. Data were gathered through the Child–Parent Relationship Scale, the Child Prosocial Behavior Scale, and the Bystander Intervention in Bullying Scale. Statistical analyses included descriptive statistics, correlation analysis, and mediation analysis. The findings revealed a positive and significant relationship between children's prosocial behavior and their tendency to intervene in bullying. Additionally, a positive and significant relationship was also found between family support and bystander intervention. Mediation analysis indicated that family support played a partial mediating role in the relationship between prosocial behavior and bystander intervention. These results highlight the critical role of prosocial behavior and family support in combating bullying. The study may contribute to the development of school-based intervention programs. It also provides guidance for planning counseling services aimed at strengthening family relationships and enhancing children's social skills. The findings underscore the necessity of a multidimensional approach in addressing bullying.

Anahtar Kelimeler

Intervention In Bullying , Prosocial Behavior , Family Support

Kaynakça

• Arslan, S. Ö., & Savaşer, S. (2009). Okulda zorbalık [Bullying at school]. Milli Eğitim Dergisi, 39(184), 218-227.
• Ata, S., & Artan, İ. (2022). Çocuk Prososyallik Ölçeği: Çocuk Formu geçerlilik ve güvenirlik çalışması [The Children's Prosociality Scale: A validity and reliability study of the Child Form]. Spor, Eğitim ve Çocuk, 2(3), 1-14. https://doi.org/10.5505/sec.2022.54154
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri [Scientific research methods]. Pegem Akademi.
• Chu, X. (2020). The bystander effect in cyberbullying: A study based on network groups [Doctoral dissertation, Central China Normal University].
• Çetin, B. B., & Samur, A. Ö. (2018). 60-72 aylık çocukların prososyal davranışları ile anne-babalarının prososyal davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi [Investigation of the relationship between prosocial behaviors of 60-72 month old children and prosocial behaviors of their parents]. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 1-17. https://doi.org/10.17556/erziefd.286651
• Çubukcu, A. (2019). 48–72 aylık çocukların prososyal davranışları ile annelerinin prososyal davranışları ve ebeveyn tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi [Investigation of the relationship between prosocial behaviors of 48–72 month old children and their mothers’ prosocial behaviors and parenting attitudes] [Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Demaray, M. K., & Malecki, C. K. (2003). Perceptions of the frequency and importance of social support by students classified as victims, bullies, and bully/victims in an urban middle school. School Psychology Review, 32(3), 471–489. https://doi.org/10.1080/02796015.2003.12086213
• Demirtaş-Zorbaz, S., & Korkut-Owen, F. (2013). Çocuklar için aile ilişkileri ölçeği’nin geliştirilmesi [Development of the family relationships scale for children]. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(39), 58-67.
• Due, P., Holstein, B. E., Lynch, J., Diderichsen, F., Gabhain, S. N., Scheidt, P., & Currie, C. (2005). Bullying and symptoms among school-aged children: International comparative cross sectional study in 28 countries. The European Journal of Public Health, 15(2), 128–132. https://doi.org/10.1093/eurpub/cki105
• Eisenberg, N., Fabes, R. A., & Spinrad, T. L. (2006). Prosocial development. In N. Eisenberg, W. Damon, & R. M. Lerner (Eds.), Handbook of child psychology: Vol. 3. Social, emotional, and personality development (6th ed., pp. 646–718). Wiley. https://doi.org/10.1002/9780470147658.chpsy0311
• Elliot, M. (1997). 101 ways of dealing with bullying. Hodder Children’s Book.
• Ellis, B. J., Volk, A. A., Gonzalez, J. M., & Embry, D. D. (2016). The meaningful roles intervention: An evolutionary approach to reducing bullying and increasing prosocial behavior. Journal of Research on Adolescence, 26(4), 622-637. https://doi.org/10.1111/jora.12243
• Ersanlı, K. (1990). Aile içi ilişkilerin dayandığı psikolojik temeller [The psychological foundations of family relationships]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 51-54.
• Fitzpatrick, M. A., & Wamboldt, F. S. (1990). Where is all said and done: Toward an integration of intrapersonal and interpersonal models of marital and family communication. Communication Research, 17(4), 421-430. https://doi.org/10.1177/009365090017004001
• Garmy, P., Hansson, E., Vilhjalmsson, R., & Kristjánsdóttir, G. (2019). Bullying and pain in school-aged children and adolescents: A cross-sectional study. SAGE Open Nursing, 5. https://doi.org/10.1177/2377960819887556
• Gladding, S. T. (2006). Family therapy: History, theory, and practice (4th ed.). Pearson.
• Gürhan, N. (2017). Her yönü ile akran zorbalığı [Peer bullying in all its aspects]. Turkiye Klinikleri J Psychiatr Nurs-Special Topics, 3(2), 175-181.
• Hortaçsu, N. (2003). İnsan ilişkileri [Human relations]. İmge Kitapevi.
• Jenkins, L. N., & Fredrick, S. S. (2017). Social capital and bystander behavior in bullying: internalizing problems as a barrier to prosocial intervention. Journal of Youth and Adolescence, 46(4), 757–771.
• Karacaoğlu, D. (2019). Çocuklarda bilgisayar oyun bağımlılığı ile aile ilişkileri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Investigation of the relationship between computer game addiction and family relationships in children] [Yüksek lisans tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Karataş, Z. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri [Qualitative research methods in social sciences]. Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 62-80.
• Kartal, H., & Bilgin, A. (2009). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenler ve öğrenim gören öğrencilerin zorbalığa yönelik görüşleri [Views of teachers and students in elementary schools on bullying]. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(3), 539-562.
• Kepenekçi, Y. K., & Çınkır, Ş. (2003). Öğrenciler arası zorbalık [Bullying among students]. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34(34), 236-253.
• Kitahara, M. (1987). Perception of parental acceptance and rejection among Swedish university students. Child Abuse & Neglect, 11(2), 223–227. https://doi.org/10.1016/0145-2134(87)90061-5
• Kurt Demirbaş, N., & Öztemel, K. (2019). Zorbalıkta Seyirci Müdahale Ölçeği’nin (ZSMÖ) Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması [Turkish adaptation of the Bystander Intervention in Bullying Scale (BIBS): A validity and reliability study]. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 9(54), 965-985. https://doi.org/10.17066/tpdrd.593596
• Olafsen, R. N., & Viemerö, V. (2000). Bully/victim problems and coping with stress in school among 10-to 12-year-old pupils in Åland, Finland. Aggressive Behavior, 26(1), 57–65. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-2337(2000)26:1<57:AID-AB5>3.0.CO;2-I
• Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Blackwell Publishers.
• Olweus, D. (2003). A profile of bullying at school. Educational Leadership, 60(6), 12–17.
• Olweus, D., Limber, S., & Mihalic, S. F. (1999). Blueprints for violence prevention, book nine: Bullying prevention program. Center for the Study and Prevention of Violence.
• Özada, A., & Duyan, V. (2018). Ebeveyn-çocuk ilişkisi ve zorbalık [Parent-child relationship and bullying]. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 12(1), 49-55.
• Pişkin, M. (2002). Okul zorbalığı: Tanımı, türleri, ilişkili olduğu faktörler ve alınabilecek önlemler [School bullying: Definition, types, related factors and precautions to be taken]. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(2), 531-562.
• Polanin, J. R., Espelage, D. L., & Pigott, T. D. (2012). A meta-analysis of school-based bullying prevention programs’ effects on bystander intervention behavior. School Psychology Review, 41(1), 47–65. https://doi.org/10.1080/02796015.2012.12087372
• Pozzoli, T., & Gini, G. (2010). Active defending and passive bystanding behavior in bullying: The role of personal characteristics and perceived peer pressure. Journal of Abnormal Child Psychology, 38(6), 815–827. https://doi.org/10.1007/s10802-010-9399-9
• Rigby, K. (1997). What children tell us about bullying in schools. Children Australia, 22(2), 28–34. https://doi.org/10.1017/S1035077200008178
• Salmivalli, C., Kärnä, A., & Poskiparta, E. (2011). Counteracting bullying in Finland: The KiVa program and its effects on different forms of being bullied. International Journal of Behavioral Development, 35(5), 405–411. https://doi.org/10.1177/0165025411407457
• Sebanc, A. M. (2003). The friendship features of preschool children: Links with prosocial behavior and aggression. Social Development, 12(2), 249–268. https://doi.org/10.1111/1467-9507.00232
• Sourander, A., Klomek, A. B., Ikonen, M., Lindroos, J., Luntamo, T., Koskelainen, M., Ristkari, S., & Helenius, H. (2010). Psychosocial risk factors associated with cyberbullying among adolescents: A population-based study. Archives of General Psychiatry, 67(7), 720–728. https://doi.org/10.1001/archgenpsychiatry.2010.79
• Stein, J. A., Dukes, R. L., & Warren, J. I. (2007). Adolescent male bullies, victims, and bully-victims: A comparison of psychosocial and behavioral characteristics. Journal of Pediatric Psychology, 32(3), 273–282. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jsl023
• Stevens, V., De Bourdeaudhuij, I., & Van Oost, P. (2002). Relationship of the family environment to children’s involvement in bully/victim problems at school. Journal of Youth and Adolescence, 31(6), 419–428. https://doi.org/10.1023/A:1020207003027
• Vlachou, M., Andreou, E., Botsoglou, K., & Didaskalou, E. (2011). Bully/victim problems among preschool children: A review of current research evidence. Educational Psychology Review, 23(3), 391–402. https://doi.org/10.1007/s10648-011-9153-z
• Yavuzer, H. (1994). Çocuk psikolojisi (10. basım) [Child psychology (10th ed.)]. Remzi Kitabevi.
• Zorbaz, S., Arıkan, İ., & Gül, S. (2022). Okul öncesi dönem çocuklarında akranlar tarafından dışlanmanın yordayıcıları [Predictors of peer exclusion in preschool children]. Trakya Eğitim Dergisi, 12(1), 193–202. https://doi.org/10.24315/tred.884775