Kurumsal Etik Değerlerin Kişisel Etik Yargılara Etkisi: Muhasebe Meslek Mensupları Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2023, Sayı: 99, 19 - 42, 14.07.2023

Ahmet Tanç

https://doi.org/10.25095/mufad.1312518

Öz

Bu çalışmanın amacı; işletmelerin sahip olduğu kurumsal etik değerlerin muhasebe meslek mensuplarının kişisel etik
yargıları üzerindeki etkisinin ve bu etkinin bazı demografik ve işletme ile ilgili kriterlere göre farklılık gösterip göstermediğinin
tespit edilmesidir. Muhasebe meslek mensubunun etik yargısını etkileyen faktörleri belirlemeye çalışan literatürdeki
çalışmaların büyük bir kısmında sadece demografik faktörlere odaklanılmaktadır. Hâlbuki etik yargıları etkileyen demografik
ve kurumsal faktörler birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Çalışmanın amacı doğrultusunda gerçekleştirilen araştırmanın
örneklemini, Kayseri SMMM Odası’na kayıtlı 271 adet bağımlı çalışan muhasebe meslek mensubu oluşturmaktadır. Veriler,
daha önce güvenilirliği ve geçerliliği test edilen ölçeklerden oluşan anket yardımıyla elde edilmiştir. Araştırmanın model ve
hipotezlerini test etmek için çoklu regresyon analizi ve yapısal eşitlik modellemesi uygulanmıştır. Araştırma bulgularına göre
kurumsal etik değerlerin kişisel etik yargılar üzerinde anlamlı bir etkisi bulunmakta olup; yüksek seviyedeki kurumsal etik
değerin meslek mensubunun daha sıkı bir kişisel etik yargıya sahip olmasını sağladığı görülmüştür. Araştırma bulguları
doğrultusunda ayrıca cinsiyet ve kurumdaki pozisyon ile kişisel etik yargılar arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu ve üst
yönetim ekibinde kadın üye bulunması durumunda yüksek bir etik iklime sahip işletmelerde muhasebe meslek mensubunun
oldukça katı bir etik duruşa sahip olacağı da tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Etik, Etik Yargı, Kurumsal Etik Değer, Muhasebe Meslek Mensubu

Kaynakça

• Akbey, Kemal Cihangir - Çil Koçyiğit, Seyhan (2022), “Bağımsız Olarak Faaliyet Gösteren Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Algılarına İlişkin Bir Araştırma: Ankara İli Örneği”, Yönetim Bilimleri Dergisi/Journal of Administrative Sciences, 20(46), ss. 915–944.
• Ali, Waqas - Ali, Shujahat - Khalid, Zia (2020), “Comparison of Ethical Reasoning between Accounting Student and Auditors”, Global Management Journal for Academic & Corporate Studies, 10(1), pp. 94–105.
• Ankara Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler Odası (2022), “Hizmet Akdi ile Bir İşverene veya Kamu Kurumuna Bağlı Olarak Çalışan Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler için 2022 Yılı Önerilen Asgari Ücret Tarifesi”, https://asmmmo.org.tr/userfiles/others/files/2022%20 ASGARI%CC%87 %20U%CC% 88CRET%20tarifesi.pdf (E.T. 30.02.2022)
• Arel, Barbara - Beaudoin, Cathy A. - Cianci, Ann M. (2012), “The Impact of Ethical Leadership, the Internal Audit Function, and Moral Intensity on a Financial Reporting Decision” Journal of Business Ethics, 109(3), pp. 351–366.
• Arnold, Donald F. - Dorminey, Jack W. - Neidermeyer, A.A. - Neidermeyer, Presha E. (2013), “Internal and External Auditor Ethical Decision Making”, Managerial Auditing Journal, 28(4), pp. 300–322.
• Azimi, Mohammad Naim (2015), “Impact of Organization Internal Factors on Ethical Intensity of Accountants in Afghanistan”, Rana University Journal of Economics and Business Research, 1(1), pp. 1–13.
• Bernardi, Richard A. - Bosco, Susan M. - Columb, Veronica L. (2009), “Does Female Representation on Boards of Directors Associate with The Most Ethical Companies List”, Corporate Reputation Review, 12(3), pp. 270–280.
• Bilimoria, Diana - Piderit, Sandy Kristin (1994), “Board Committee Membership: Effects of Sex-Based Bias”, Academy of Management Journal, 37(6), pp. 1453–1477.
• BrianoTurrent, Guadalupe del Carmen (2022), “Female Representation on Boards and Corporate Ethical Behavior in Latin American Companies”, Corporate Governance: An International Review, 30(1), pp. 80–95.
• Çelik, İsmail - Dağdeviren, İ. Ethem (2015), “Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Algılamaları ve Muhasebe Meslek Mensuplarını Etik Dışı Davranışlara Yönlendiren Faktörler: Göller Bölgesinde Bir Araştırma”, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 8(1), ss. 67–89.
• Cochran, William Gemmell (1977), Sampling Techniques, 3rd Edition, John Wiley & Sons, USA.
• Cohen, Jeffrey R. - Pant, Laurie W. - Sharp, David J. (2001), “An Examination of Differences in Ethical Decision-Making Between Canadian Business Students and Accounting Professionals”, Journal of Business Ethics, 30(4), pp. 319–336.
• Daştan, Abdulkerim - Bayraktar, Yaşar - Bellikli, Uğur (2015), “Muhasebe Mesleğinde Etik İkilem ve Etik Karar Alma Konularında Farkındalık Oluşturma: Trabzon İlinde Bir Araştırma”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29(1), ss. 63–82.
• Ertaş, Fatih Coşkun - Coşkun Arslan, Mihriban (2009), “Bağımlı ve Bağımsız Muhasebeci̇lerin Meslek Eti̇ği̇ Algılama Düzeyleri̇ne İlişkin Bir Araştırma”, Muhasebe ve Denetime Bakış, 27, Ocak, ss. 23–42.
• Flanagan, Jack - Clarke, Kevin (2007), “Beyond A Code of Professional Ethics: A Holistic Model of Ethical Decision-Making for Accountants”, Abacus, 43(4), pp. 488–518.
• Ford, Robert C. - Richardson, Woodrow D. (1994), “Ethical Decision Making: A Review of the Empirical Literature”, Journal of Business Ethics, 13(3), pp. 205–221.
• Gül, Meltem - Demir, Özcan (2023), “Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Farkındalıklarının Analizi: Elazığ İlinde Bir Araştırma”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), ss. 35–49.
• Hair, Joseph - Black, William - Babin, Barry - Anderson, Rolph (2013), Multivariate Data Analysis, International Edition (7th ed.). Pearson Education, USA.
• Hunt, Shelby D. - Wood, Van R. - Chonko, Lawrence B. (1989), “Corporate Ethical Values and Organizational Commitment in Marketing” Journal of Marketing, 53(3), July, pp. 79–90.
• Jin, K. Gregory - Drozdenko, Ron - Bassett, Rick (2007), “Information Technology Professionals’ Perceived Organizational Values and Managerial Ethics: An Empirical Study”, Journal of Business Ethics, 71(2), pp. 149–159.
• Karabayır, Mehmet Emin - Öztürk, Seyhan - Cengiz, Sevgi (2018), “Muhasebe Meslek Mensubu Adayları ve Etik İkilem”, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, Özel Sayı, Nisan, ss. 328–353.
• Kayseri Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler Odası, “2021 Yılı Faaliyet Raporu”, https://kayserismmmo.org.tr/FaaliyetRaporlari/Rapor/1fcc8cfe-a66c-47ca-9a29-4f38a5052f1a/ 2021 -faaliyet-raporu (E.T. 20.05.2022).
• Keller, A. Craig - Smith, Katherine T. - Smith, L. Murphy (2007), “Do Gender, Educational Level, Religiosity, and Work Experience Affect The Ethical Decision-Making of U.S. Accountants?”, Critical Perspectives on Accounting, 18(3), pp. 299–314.
• Kıllı, Mustafa - Türkoğlu, Hasan - Gülmez, Cancağ (2018), “Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Algısı: Malatya İlinde Bir Araştırma”, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 11(1), ss. 45–62.
• Kutlu, Hüseyin Ali (2008), “Muhasebe Meslek Mensupları ve Çalışanlarının Etik İkilemleri: Kars ve Erzurum İllerinde Bir Araştırma”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(2), ss. 143–170.
• Luca Casali, Gian - Perano, Mirko (2021), “Forty Years of Research on Factors Influencing Ethical Decision Making: Establishing A Future Research Agenda”, Journal of Business Research, 132, pp. 614–630.
• Mohd Ghazali, Nazli Anum (2021), “Factors Influencing Ethical Judgements of Accounting Practitioners: Some Malaysian Evidence”, International Journal of Social Economics, 48(3), pp. 384–398.
• O’Leary, Conor - Stewart, Jenny (2007), “Governance Factors Affecting Internal Auditors’ Ethical Decision-Making: An Exploratory Study”, Managerial Auditing Journal, 22(8), pp. 787–808.
• Özçelik, Hakan - Angı, Gülşah Gizem (2017), “Muhasebe Meslek Mensuplarının Meslek Etiği ve Etik İkilem Algıları: Antalya İli Örneği”, Muhasebe ve Denetime Bakış, 16(50), ss. 141–158.
• Özgün, Hilal S. - Sarıtaş, Hakan (2019), “Muhasebe Mesleğinde Etik Dışı Davranışlara Neden Olan Durumlar: Denizli İlinde Bir Uygulama”, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), ss. 77–93.
• Özkan, Azzem - Hacıhasanoğlu, Tansel (2012), “Muhasebe Meslek Mensuplarının Kişilik Özellikleri ve Etik Karar Verme Davranışları Arasındaki İlişkiler”, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 5(2), ss. 37–52.
• Rest, James R. (1979), Development in Judging Moral Issues, University of Minneapolis Press, USA.
• Sinha, Amit Kishore - Mishra, Sunit Kumar (2011), “Factors Affecting Ethical Decision Making in Corporate Setting”, Purushartha: A Journal of Management, Ethics & Spirituality, IV(1), pp. 135–154.
• Türkiye Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler ve Yeminli Malî Müşavirler Odaları Birliği, “Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik”, T.C. Resmi Gazete (Tarih: 19 Ekim 2007, Sayı: 26675).
• Ulu, Seher (2019), Duygusal ve Sosyal Yeterliliklerin Bireysel İş Çıktıları Üzerindeki Etkisi, Sakarya Üniversitesi, İşletme Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Ziegenfuss, Douglas E. - Singhapakdi, Anusorn - Martinson, Otto B. (1994), “Do Internal Auditors and Management Accountants Have Different Ethical Philosophies?”, Managerial Auditing Journal, 9(1), pp. 4–11.