Cumhuriyet’in Dil Reformunu Okumak: Köprü Mü, Paravan Mı?

Yıl 2019, , 444 - 469, 28.11.2019

Mete Kaan Kaynar , Nurettin Kalkan

https://doi.org/10.19059/mukaddime.617013

Cited By: 5

Öz

Bu makale, Cumhuriyet’in ilk yıllarında başlatılan dil reformunun siyasî
niteliğini tarif etmeyi amaçlamaktadır. Tarihsel arka planı Tanzimat dönemine
kadar uzanan dilde sadeleşme süreci özelinde yapılan değerlendirmeler,
birbirlerinden keskin hatlarla ayrışmakta ve siyasî bir kutuplaşma ekseni
yaratmaktadır. Dil reformuna ilişkin iki egemen görüşten bahsetmek mümkündür:
Muhafazakâr cenah, dil reformunun geçmişle (İslam ve Osmanlı) irtibatı
engelleyen bir paravan olduğu noktasında ısrarcıdır. Cumhuriyetçi kesim ise dil
reformunun devlet dili ve millet dili arasındaki uçurumu kaldıran bir köprü;
ülkenin gelişmesine engel unsurlardan kurtulmayı sağlayan bir devrim olduğu
düşüncesindedir. Bir devlet politikası olarak 1932 yılında Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin
kuruluşuyla başlatılan dil reformunun, geçmişle irtibatı koparan bir paravan mı
yoksa devlet ve millet kaynaşmasını sağlayan bir köprü mü olduğu sorunsalı
makalede irdelenmektedir. Bu bağlamda makalede, Tanzimat ve Meşrutiyet
dönemlerinde yapılan dilde sadeleşme tartışmaları da göz önünde bulundurularak,
Birinci Türk Dili Kurultayı üzerinden yapılan okumayla dil reformunun tarifine
ilişkin alternatif bir bakış açısı sunulmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Dilde sadeleşme, Cumhuriyet, ulus-devlet, Birinci Türk Dili Kurultayı, Türk dil reformu

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (2005). Türk’ün Ateşle İmtihanı. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Aksoy, M. (2014). Gelenekçilerle Yenilikçilerin Türkçe-Osmanlıca ve Arapça Tartışması. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1962). Dil Üzerine Düşünceler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Anderson, B. (2009). Hayali Cemaatler. İskender Savaşır (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. (1989). Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Atay, F. R. (2013). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Banarlı, N. S. (2014). Türkçenin Sırları. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı.
• Birinci Türk Dili Kurultayı Tezler Müzakere Zabıtları. (1933). Devlet Matbaası, İstanbul.
• Ercilasun, B. (2013). İkinci Meşrutiyet Devrinde Tenkit. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Gellner, E. (1992). Uluslar ve Ulusçuluk. Büşra Ersanlı Behar ve Günay Göksu Özdoğan (Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Heyd, U. (1954). Language Reform in Modern Turkey. Jerusalem: The Israel Oriental Society.
• Hobsbawm, E. J. (1993). 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik Program Mit Gerçeklik, Osman Akınhay (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İnalcık, H. (2014). Tanzimat Nedir. H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu (Der.), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (ss. 29- 56). İstanbul: İş Bankası Yayınları. Kansu, M. M. (2009). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Kaplan, M., Enginün. İ. ve Emil. B (1993). Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II 1865-1876. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları
• Karal, E. Z. (1985). Tanzimat’tan Sonra Türk Dili Sorunu, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 2 içinde (ss. 314-322). İstanbul: İletişim Yayınları.Kayaoğlu, T. (1998). Türkiye’de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1974). Cumhuriyet Döneminde Türk Dili. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil-Tarih-Coğrafya Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kushner, D. (1998). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1876-1908). Zeki Doğan (Çev.). İstanbul: Fener Yayınları.
• Levend, A. S. (1960). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lewis, G. (1999). The Turkish Language Reform A Catastrophic Success. New York: Oxford University Press.
• Odabaşı, İ. A. (2006). II. Meşrutiyet Dönemi Basın ve Fikir Dünyasında Genç Kalemler Dergisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu. (1935). İstanbul: Devlet Basımevi.
• Sadoğlu, H. (2003). Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özerdim, S. N. (1998). Yazı Devriminin Öyküsü, İstanbul: Yenigün Haber Yayıncılık.
• Smith, A. D. (2010). Millî Kimlik. B. S. Şener (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şavkay, T. (2002). Dil Devrimi. İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Topaloğlu, Y. (2012). Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Türk Dili Tetkik Cemiyeti Bülteni. (1933). Sayı 1, Nisan, Devlet Matbaası, Ankara.
• Türk Dili Tetkik Cemiyeti Bülteni. (1933). Sayı 2, Haziran, Devlet Matbaası, Ankara.
• Türk Dili Tetkik Cemiyeti Bülteni. (1934). Sayı 8, Eylül, Devlet Matbaası İstanbul
• Türk Dili. (1956). Sayı 59, Cilt V, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ülken, H. Z. (1994). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Ünaydın, R. E. (1943). Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin Kuruluşundan İlk Kurultaya Kadar Hatıralar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üstel, F. (2016). Makbul Vatandaşın Peşinde, İkinci Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yücel, T. (2000). Türkçenin Kurtuluş Savaşı. İstanbul: Yenigün Haber Yayıncılık.
• Zürcher, E. J. (2009). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Çev. Yasemin Saner. İstanbul: İletişim Yayınları.