Mardin’deki 13.-15. Yüzyıl Cami ve Medreselerinde Taç Kapı Tasarımı ve Bezemesi

Yıl 2020, , 235 - 273, 27.05.2020

Evindar Yeşilbaş

https://doi.org/10.19059/mukaddime.710770

Cited By: 4

Öz

Süsleme, yapıları izleyenler üzerinde beğeniye yönelik bir etki oluşturmasını sağlayan yapının tamamlayıcı bir bileşenidir. Her dönemde kendi içinde mimari yapıların süsleme repertuarında bir modanın yansıması şeklinde benzer uygulamalarla karşılaşmak mümkündür. Mardin’de de farklı dönemlerde hakimiyet kuran devletlerin günümüze ulaşan mimari eserlerine baktığımızda stil birlikteliğinin varlığı çok net bir biçimde anlaşılmaktadır.
Taçkapı, yapıların süsleme programlarında taş işçiliğinin en iyi şekilde sergilendiği, yapılara anıtsallık katan en önemli unsurdur. Taş ustasının sanatını en iyi yansıttığı alan olan bu mimari elemanlar, devrin sanat üslubunun da belirlenmesinde en dikkat çekici öğelerdir. Çalışmamızda Mardin merkezde yer alan 13.-15. yüzyıla ait cami ve medrese taç kapı örneklerimizi, Latifiye Camii, Melik Mahmut Camii, Şehidiye Camii, Hamza-i Kebir Camii, Zinciriye Medresesi, Kasımiye Medresesi ile altı yapı oluşturmaktadır.
Çalışmada yapıların genel tanımları mimari ve plan özellikleri kısaca verildikten sonra, taçkapı tasarımları aynı başlık altında detaylı bir şekilde açıklanmaktadır. Değerlendirme ve tartışma bölümünde ise cami ve medreselerin taçkapı süsleme programlarında karşımıza çıkan malzeme, teknik, süslemede görülen desen ve motiflerin özellikleri ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mardin, cami, medrese, taçkapı

Kaynakça

• Alioğlu, E. F. (2003). Mardin Şehir Dokusu ve Evler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Alper, B. (2005). Mercek Altında Bir Yapı; Sultan Kasım Medresesi, Taşın Belleği Mardin, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 241–263.
• Altun, A. (1970). Mardin’de İki Artuklu Medresesi, Sanat Tarihi Yıllığı, III, 253–263.
• Altun, A. (1973). Anadolu’da Artuklu Devri Medreselerinin Plan Şemaları Üzerine Notlar, Vakıflar Dergisi, X, 229,234.
• Altun, A. (1978). Anadolu’da Artuklu Devri Türk Mimarisi’nin Gelişmesi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Altun, A. (2005). Mardin’de Türk Devri Anıtsal Mimarisine Genel Bakış, Taşın Belleği Mardin, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 149–176.
• Altun, A. (2011). Mardinde’ki Türk Devri Mimarisi, İstanbul:Mardin Valiliği.
• Aslanapa, O. (1993).Türk Sanatı, İstanbul:Remzi Kitabevi
• Avcı, C. (1977).Türk Sanatında Aynalı Yazılar, Kültür ve Sanat, 5, 20-33.
• Ayduslu, N. (2012). Selçuklu Ve Beylikler Döneminde Kakma Çiniler Ve Günümüz Sanatından Bir Kaç Örnek, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 29, 17-33.
• Baltacıoğlu, İ.H. (1971). Türk Plastik Sanatları. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Barışta, H. Ö. (2008). Mardin Kasımiye ve Zinciriye Medreselerinin Taş Süslemelerinde Gözlenen Benzerlikler, İbrahim Özçoşar Ed.,. I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri II, (s.231-252). Mardin: Mardin Valiliği.
• Çaça, S. (2013). Mardin’de Artuklu Dönemine Ait Bir Medrese: Zinciriye (Sultan İsa) Medresesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Çağlayan, M.; Tanyeli, G. (2016). Mardin Zinciriye (Sultan İsa) Medresesi ve Osmanlıdan Günümüze Medresedeki Restorasyon Müdahaleleri, Mimarist, 55, İstanbul, 89-93.
• Çakmak, Ş. (1999). Erken Osmanlı Dönemi Mimarisinde Taçkapılar (1300-1500), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, izmir .
• Çetin, A. (2006). Memlûk Kaynaklarına Göre Mardin. İbrahim Özçoşar, Hüseyin Haşimi Güneş (Ed.), I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu, (s.387-399). İstanbul: Mardin Valiliği.
• Diğler, M.; Aydın, S. (2008). Mardin’de Artuklu Dönemine Ait Taş İşçiliğinde Kullanılan Motiflerin Plastik Öğeleri, İbrahim Özçoşar ( Ed.), I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri II, (s.349-381). Mardin: Mardin Valiliği.
• Gabriel, A. (2014). Şarki Türkiye’de Arkeolojik Geziler, (İ. Çetin, Çev.), Ankara: Dipnot Yayınları.
• Göyünç, N. (1991). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Güzel, G. (2010). Mardin’deki Osmanlı Dönemi Mimari Yapılarında Taş Süsleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van .
• Halifeoğlu F. M., Dalkılıç, N. (2002). Tarihten Günümüze Diyarbakır Bazaltının Gelişim Süreci ve Bugünkü Kulanım Alanları, 1. Ulusal Yapı Malzemesi Kongresi ve Sergisi Kongre Bildirileri II, 570–579. İstanbul: İstanbul TMMOB Mimarlar Odası.
• Kara, Gönen, G. (2011). KayseriAnadolu Selçuklu DönemiTaç Kapıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Karademir, M. (2014). Mimar Sinan Dönemi Yapılarında Taçkapılar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Katip Ferdi, ( 1939). Mardin Artukluları Tarihi. İstanbul: Mardin Halkevi.
• Meinecke, M. (1992). Die Memlukische Architectur in Agypten and Syrien 648/1250 bis 923/1517, Glückstadt: Verlag J.J. Augustin.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Tansuğ, S. ( 1974). Soyutlamaya ilişkin olarak Selçuk Portali Üstüne, Yeni Ufuklar, XXII/258, 42-53.
• Ögel, S. (1987). Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öney, G. (1976). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Saylan, A. (2014). Artuklu Dönemi Camilerindeki Bezemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Sözen, M. ( 1970). Anadolu Medreseleri I. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Sözen, M. (1981). Anadolu’da Akkoyunlu Mimarisi, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• Şaman Doğan, N. (2013). Niğde’deki Türk Dönemi (13-15. Yüzyıl) Yapılarında Taç Kapı-Mihrap Tasarımı ve Bezeme İlişkisi, Hacattepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 30/1, 132.
• Tuncer, O. C. ( 2015). Diyarbakır Camileri, Ankara: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Turan, Ç. (2014). Artuklu Dönemi Tarihi Yapılarındaki Figürlü Süslemeler Ve Orta Asya Kültürünün Etkileri, Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Batman.
• Ünal, R. H. (1982). Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Yeşilbaş, E. (2014). Hamza-i Kebir Türbesi Üzerine Yeni Değerlendirmeler, Milel ve Nihal, 2, 163-182.
• Yiğit, İ. (2015). Memlûkler, İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Yuvalı, A. ( 2006). Artukoğulları Döneminde Mardin’deki Maddi Kültür Unsurları. İbrahim Özçoşar, Hüseyin Haşimi Güneş (Ed.), I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu. (s.27-37).İstanbul: Mardin Valiliği.