Kültürel İktidar Mücadelesinin Mekânsal Boyutu: Mekânı Siyasallaştırmak

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 1, 1 - 36, 18.05.2022

Nuh Akçakaya

https://doi.org/10.19059/mukaddime.902583

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de siyasallaşmış birtakım mekânların ortaya çıkış dinamiklerini konu edinmektedir. Çalışma, son dönemlerde yaygınlaşan kültürel iktidar tartışmalarına farklı bir perspektiften bakmak için tasarlanmıştır. Daha önce yapılan çalışmaların, “kültür savaşı” şeklinde tanımlanan kültürel iktidar çekişmelerini mekânsal olarak analiz etmemiş olması, araştırmanın özgün niteliği olarak sunulabilir. Araştırmada, Cumhuriyet tarihinde temelde iki farklı kültür anlayışının birbirleriyle rekabet halinde olduğu iddia edilmektedir. Bunlardan ilki, Tek Parti döneminde kurucu ideoloji ile uyum gösteren ve Batılı bir tarzı ihtiva eden modernleşmeci kültür olarak resmedilmiştir. İkincisi ise 1980’lerde ortaya çıkıp, 2000’lerden sonra etki alanı genişleyen, Yeni Osmanlıcı ideolojik çerçeve ile uyum gösteren kültür olarak tarif edilmiştir. İlk dönemlerde modernleşmeci kültür, Osmanlı kültürü ile bir çekişme halinde yerini tahkim etmeye çalışırken, son dönemlerde Yeni Osmanlıcı kültürel anlayış modernleşmeci kültürle bir çatışma yaşamıştır. Tek parti döneminde yıkılış ve çöküş sebebi olarak takdim edilen Osmanlı kültürüyle mücadele için Köy Enstitüleri, Halkevleri ve Yatılı Okullar gibi mekânlar inşa edilmiştir. Bu mekânlarda gerçekleştirilen organizasyonlar, Batı kültürünü toplumsal hayatın pek çok alanına egemen kılmak için icra edilmekteydi. 2000’lerden sonra benzer bir amaçla inşa edilen yapılar ise tek parti döneminde -görece- tahkim edilen kültürle mücadele için kurumsallaştırılmıştır. Bu amaç doğrultusunda kültür merkezleri; gençlik merkezleri; bilim merkezleri; kongre, fuar, müze, sergi alanları; Millet Bahçeleri ve Kıraathaneleri gibi pek çok yapı, kökenlerini Osmanlıya isnat eden kültür anlayışını toplumsal hayata egemen kılmak için tasarlanmıştır. Sonuç olarak bu mekânların hem mimari yapısında hem de içinde icra edilen organizasyonlarda, Yeni Osmanlıcı imgelerin izlerini sürmek pekâlâ mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kültürel İktidar, kültür savaşı, siyasallaşmış mekân, mekân sosyolojisi

Kaynakça

• Ahmed, Sara (2014). Duyguların Kültürel Politikası. (S. Komut, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Akçakaya, Nuh (2020). Kulturkampf: Halkevlerinden Kültür Merkezlerine. Sosyoloji Divanı(15), 271-278.
• Alpkaya, Gökçen (2013). İnsan Hakları Konusu. B. Oran içinde, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt ll: 1980-2001 (s. 188-200). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Alver, Köksal (2013a). Siteril Hayatlar. Ankara: Hece Yayınları.
• Alver, Köksal (2013b). Siyasal Eylem Alanı Olarak Kültür. K. Alver, & N. Doğan içinde, Kültür Sosyolojisi (s. 185-196). Ankara: Hece Yayınları.
• Arıkan, Zeki (1999). Halk Evlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi. Atatürk Yolu Dergisi, 6(23), 261-281.
• Baker, Ulus (2018). Kanaatlerden İmajlara Duygular Sosyolojisine Doğru. (H. Abuşoğlu, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları (Birikim Kitapları).
• Batuman, Bülent (2019). Milletin Mimarisi Yeni İslamcı Ulus İnşasının Kent ve Mekan Siyaseti. (Ş. Tokel, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Bourdieu, Pierre ve Jean-C. Passeron. (2015). Yeniden Üretim Eğitim Sistemine ilişkin Bir Teorinin İlkeleri. (A. Sümer, L. Ünsaldı, & Ö. Akkaya, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
• Çalış, Şaban H. (2010). Hayalet Bilimi ve Hayali Kimlikler Neo-Osmanlılık, Özal ve Balkanlar. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Çavuşoğlu, Erbatur (2016). İnşaata Dayalı Büyüme Modelinin Yeni Osmanlıcılıkla Bütünleşerek Ulusal Popüler Proje Haline Gelişi Kadim İdeoloji Korporatizme AKP Makyajı. T.
• Bora içinde, İnşaat Ya Resulullah (s. 77-94). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelik, Hacer (2010). Cumhuriyet Dönemi Sosyo-Kültürel Değişim Üzerinde Türk Aydınının Etkisi (İsmail Hakkı Tonguç Örneği). U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(18), 111-124.
• Çil, Hüseyin. (2020). Kültürel İktidar: Kavramlar, Kuramlar ve Tartışmalar. Sosyoloji Divanı, 15, 11-34.
• Çokomay, Gökçe, Çavdar, Duygu ve Çok, Figen. (2014). Yatılı İlköğretim Bölge Okulu (YİBO) Öğrencilerinin Gelişim Gereksinimleri ve Yaşam Koşulları: Öğretmen Görüşlerine Dayalı Bir İnceleme. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(47), 19-42.
• Çolak, Yılmaz (2017). Türkiye'de Kültürel İktidarın Kuruluşu 1923-1945. Ankara: Liberte Yayınları.
• Davutoğlu, Ahmet (2013). Stratejik Derinlik Türkiye'nin Uluslararası Konumu. İstanbul: Küre Yayınları.
• Demirel, Ahmet (2009). İsmet İnönü. A. İnsel içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt ll. Kemalizm (s. 124-162). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eduardo, Bericat. (2016). The sociology of emotions: Four decades of progress. Current Sociology, 64(3), 491-513.
• Engels, Friedrich ve Marx, Karl (2010). Komünist Parti Manifestosu. (H. A. Küçükakın, Çev.) Konya: Tablet Kitabevi.
• Gurallar Yeşilkaya, Neşe (2003). Halkevleri: İdeoloiji ve Mimarlık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Heper, Metin (2010). Devlet ve Kürtler. İstanbul: Doğan Kitap.
• İnsel, Ahmet (2014). Türkiye Toplumunun Bunalımı. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Işıklar Bengi , Sena (2019). Kentte Devletin Ayak İzi: Atatürk Kültür Merkezi Millet Bahçesi. IV. Uluslararası Kent Araştırmaları Kongresi (s. 783-795). İdealkent.
• Karacasu, Barış (2009). “Mavi Kemalizm” Türk Hümanizmi ve Anadoluculuk. A. İnsel içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt ll. Kemalizm (s. 334-343). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaömerlioğlu, M. Asım (2009a). Köy Enstitüleri. A. İnsel içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt ll. Kemalizm (s. 286-337). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaömerlioğlu, M. Asım (2009b). Türkiye'de Köycülük. A. İnsel içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt ll. Kemalizm (s. 284-297). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaömerlioğlu, M. Asım (2009c). Tek Parti Döneminde Halkçılık. A. İnsel içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt ll. Kemalizm (s. 272-283). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köker, Levent (2009). Kemalizm/Atatürkçülük: Modernleşme, Devlet ve Demokrasi. A. İnsel içinde, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt ll. Kemalizm (s. 97-118). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Küçükömer, İdris (2009). Sivil Toplum Yazıları. İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Müftüoğlu, Atasoy (2012). Küresel Çağda Varolmak. Ankara: Hece Yayınları.
• Özakıncı, Cengiz (2009). Türkiye’nin Siyasi İntiharı Yeni-Osmanlı Tuzağı. İstanbul: Otopsi Yayınları.
• Sezer, Burcu. (2019). Türkiye'de Kültürel İktidar Tartışmaları: Cins Dergi Üzerinden Bir Değerlendirme. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi).
• Tahir, Kemal (2016). Bozkırdaki Çekirdek. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Taşar, Emin Selçuk (2016). İhtiyaç Kavramının Mekan Politiği: Çamlıca Camii Örneği. Sosyoloji Divanı(7), 71-88.
• Tekin, Ferhat (2014). Sınırın Sosyolojisi Ulus, Devlet ve Sınır İnsanları. İstanbul: Açılım Kitap.
• Tezcan, Mahmut (1993). Boş Zamanlar Sosyolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Tokdoğan, Nagehan (2018). Yeni Osmanlıcılık Hınç, Nostalji, Narsisizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Varlık, M. Bülent (2009). Ülkü: Halkevleri Mecmuası. A. İnsel içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt ll. Kemalizm (s. 268-276). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Vatandaş, Celaleddin (2010). Ulusal Kimlik Türk Ulusçuluğunun Doğuşu. İstanbul: Açılım Kitap.
• Yayla, Atilla (2007). İki Cumhuriyetin Kavgası. Ankara: Liberte.
• Yeğen, Mesut. (2009). Kemalizm ve Hegemonya. A. İnsel içinde, Modern Türkiye'de Siyasal Düşünce Cilt ll. Kemalizm (s. 56-75). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yerlikaya, Turgay (2018). Yerel Yönetimlerin Kültür Ajandaları Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Ankara: Seta.
• Yeşilkaya, Neşe G (2009). Halkevleri. A. İnsel içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt ll. Kemalizm (s. 113-123). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz, Zafer (2018). Yeni Türkiye'nin Ruhu Hınç, Tahakküm, Muhtaçlaştırma. İstanbul: İletişim Yayınları.