Bilâdüşşam’da 29 Haziran 1170 Depremi ve Hristiyan Kaynaklardaki Algısı

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 1, 189 - 206, 30.05.2024

Ziya Polat

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1442914

Öz

Yeryüzündeki bütün toplumlar tarihleri boyunca büyük felaketlerle yüzleşmişlerdir. Bunların bir kısmı bizzat insan eliyle yaşanmış bir kısmı da doğadaki düzenin işleyişi sonucu meydana gelmiştir. Depremler, doğal felaketler bağlamında en yıkıcı olanların arasında baş çekmektedir. Bu makalede on ikinci asırda meydana gelen depremlere nazaran büyük bir yıkıma sebep olan 29 Haziran 1170 tarihinde meydana gelen ve Halep merkezli olduğu düşünülen depremin ortaya çıkardığı yıkım, yıkılan şehirlerin yeniden imarı ve felaketin Hristiyan kaynaklar üzerinden nasıl gerekçelendirildiği ve algılandığı tartışılmıştır. Bu çerçevede önce tarihsel süreç bağlamında Halep merkezli olduğu düşünülen bölgedeki depremlerin serüveni işlenmiştir. Ardından 29 Haziran tarihli depremin bölgede yol açtığı yıkımın çerçevesi çizilmiştir. Buna göre bölgede birçok şehrin tamamen ya da kısmen yıkıma uğradığı ve bunun sonucu olarak birçok insanın hayatını kaybettiği tespit edilmiştir. Müslüman ve haçlıların bu dönemde yaralarını sarmakla meşgul olduğu ve bu süreçte kısmi bir barışın sağlandığı tespit edilmiştir. Ardından bölgenin yerleşik Hristiyanlarından olan Süryani Mihail vakayinamesi ve haçlıların önemli piskoposlarından biri olan Willermus’un kroniği üzerinden Hristiyanların depremi nasıl algıladığı ve gerekçelendirdiği tartışılmıştır. Metinlerin analizi yöntemiyle yapılan tartışma sonucu dini duygunun yoğunluğunun depremin algılanma biçiminde doğrudan belirleyici bir unsur olduğu sonucuna varılmıştır. Makalede yapılan tartışmaların sonucunda, söz konusu kaynakların ifadesiyle, Halep'te süren dinsizliğin ve Hristiyan mahkumlara yapılan zulmün, depremin temel gerekçesi olarak ileri sürüldüğü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

: Deprem, 29 Haziran 1170, Bilâdüşşam, Felaket, Hristiyan Kaynaklar.

Kaynakça

• Abû’l-Farac, G. (1987). Abû’l-Farac Tarihi (Ö. R. Doğrul, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ambraseys, N. (2009). Earthquakes in the Mediterranean and Middle East: A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900. New York: Cambridge University Press.
• Arslantaş, N. (2013). Zelzele. DİA(Diyanet İslam Ansiklopedisi), (C. 44, ss. 227-231). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Arslantaş, N. (2015). İslam Tarihinde Depremler ve Algılanma Biçimleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Avcı, C. (2002). Kudüs: Fethedilişinden Haçlı İstilâsına Kadar. DİA (Diyanet İslam Ansiklopedisi), (C. 26, ss. 327-329). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Barber, M. (2021). Haçlı Devletleri Tarihi (D. M. Demir, Çev.). İstanbul: Kronik Kitap.
• Beyen, K., Erdik, M., Mazmanoğlu, C., & Ekmekçioğlu, Z. (2003, Ocak). Antakya’nın Geçmişten Günümüze Sismik Aktivitesi ve Yapılması Gerekenleri Bir Uluslararası Konferansın Işığında Değerlendirilmesi. Türkiye Mühendislik Hanerleri (TMH), (423), 51-53.
• Bündârî. (2004). Sene’l-Berkı’ş-Şâmî (R. Şeşen, Thk.). İstanbul: IRCICA.
• Çelebi, İ. (2010). Sünnetullah. İçinde DİA (C. 38, ss. 159-160). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ebû Şâme. (2002). Kitâbü’r-Ravzateyn fi ahbâri’d-devleteyn (C. 2; İ. Şemseddin, Thk.). Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• ed-Devâdârî. (1961). Kenzü’d-dürer ve câmi’u’l-ğurer (C. 6; S. el-Müneccid, Thk.). Kahire.
• el-İsfahânî, İ. (2009). El-Bûstânü’l-câmiʿ li-cemîʿi tevârîḫi ehli’z-zamân (Ö. A. Tedmürî, Thk.). Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.
• Eraslan, O. (2021). Havari Petrus ve Hristiyanlıktaki Yeri (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Fulcherius, C. (2009). Kudüs Seferi Kutsal Toprakları Kurtarmak (İ. B. Barlas, Çev.). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Gündüz, Ş. (1998). Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları.
• Harrak, A. (Çev.). (2019). The Chronicle of Michael the Great (The Edessa-Aleppo Syriac Codex). New Jersey: Gorgias Press.
• Hillenbrand, C. (2015). Müslümanların Gözünden Haçlı Seferleri (N. Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Alfa Tarih.
• İbn Kesîr. (2000). El-Bidaye ve’n-Nihaye Büyük İslam Tarihi (C. 12; M. Keskin, Çev.). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn Şeddâd, B. (2021). Selahaddin-i Eyyûbî’nin Hayatı (H. Beyca, Çev.). İstanbul: Büyüyen Ay.
• İbn Vâsıl, C. M. İ. S. (1953). Müferricü’l-kürûb, fi ahbâri Benî Eyyûb (C. 1; C. Şeyyâl, Thk.). Kahire: Dâru’l-fikri’l-Arabi.
• İbnü’l-Adim, E.-K. K. Ö. b. A. (1996). Zübdetü’l-haleb min târîhi Haleb (H. Mansur, Thk.). Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• İbnü’l-Cevzî, E.-F. (1995a). El-Muntazam fi târîhi’l-mülûk ve’l-ümem (C. 17; Muhammed Abdülkadir Ata, Mustafa Abdülkadir Ata, Thk.). Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• İbnü’l-Cevzî, E.-F. (1995b). El-Muntazam fi târîhi’l-mülûk ve’l-ümem (C. 18; Muhammed Abdülkadir Ata, Mustafa Abdülkadir Ata, Thk.). Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• İbnü’l-Esîr. (1963). Et-Târîhu’l-bâhir fi’d-devleti’l Atâbekiyye (A. A. Tuleymat, Thk.). Kahire: Dâru’l-kutubi’l-hadise.
• İbnü’l-Esîr. (1991a). İslâm Tarihi: El-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi (C. 4; A. Özaydın, Çev.). İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Esîr. (1991b). İslâm Tarihi: El-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi (C. 10; A. Özaydın, Çev.). İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Esîr. (1991c). İslâm Tarihi: El-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi (C. 11; A. Özaydın, Çev.). İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Ezrak. (1992). Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi (Artuklular Kısmı) (Ahmet Savran, Çev.). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi.
• İbnü’l-Ezrak. (2014). Tarîhu Meyyâfârikîn (K. F. el-Kholy, Yusuf Baluken, Thk.). İstanbul: Nubihar Yayınları.
• İbnü’l-Kalânisî. (1983). Târîhu Dımaşk (Süheyl Zekkâr, Thk.). Dımaşk: Dârü Hassân.
• M. R. Sbeinati, R. Darawcheh, & M. Mouty. (2005). The historical earthquakes of Syria: An Analysis of Large and Moderate earthquakes from 1365 B.c. to 1900 A.d. Annals of Geophysics, 48(3).
• MacEvitt, C. (2006). Bohemund III of Antioch (d. 1201). A. V. Murray (Ed.), The Crusades: An Encyclopedia (C. 1, ss. 177-178). California-Colorado-England: ABC-CLIO.
• Özsoy, Ö. (1994). Sünnetullah Bir Kur’an İfadesinin Kavramsallaştırılması. Ankara: Fecr Yayınevi.
• Polat, Z. (2023). Düzen Kurucu Bir İrade Olarak Nûreddin Mahmud Zengî. Zi̇ya Polat & A. Çekiç (Ed.), Haçlılarla Mücadelenin Önderleri: Sultanlar (ss. 105-172). İstanbul: Divan Kitap.
• Runciman, S. (2008). Haçlı Seferleri Tarihi (C. 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. (2013). Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-a’yân (C. 21; İbrahim ez-Zeybek, Thk.). Dımaşk: er-Risâlertü’l-Âlemiyye.
• Süryani Mihail. (1944). Süryanî Patrik Mihailin Vakainamesi: İkinci Kısım 1042-1195 (H. D. Andreasyan, Çev.). TTK Basılmamış Nüsha.
• Şenol, C. (2020). Türki̇ye’de Meydana Gelen Büyük Depremleri̇n Yerleşme ve Demografi̇k Yapı Üzeri̇ndeki̇ Etki̇leri̇ (1927-2020). Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, (4), 620-644.
• Willermus, T. (1943). A History of Deeds Done Beyond the Sea (C. 2; E. A. Babcock & A. C. Krey, Çev.). New York: Columbia University Press.
• Willermus, T. (2019). Haçlılar Türkler Karşısında Willermus Tyrensis’in Haçlı Kroniği 3 (E. Ayan, Çev.). İstanbul: Kronik Kitap.
• Yalçın, H., Gülen, L., & Utkucu, M. (2013). Türkiye ve Yakın Çevresinin Aktif Fayları Veri Bankası ve Deprem Tehlikesinin Araştırılması. Yerbilimleri, 34(3), 133-160.