The story of Frenk Keyhan and Feqe Ahmed Baban: Death is Better than Firaq

Yıl 2024, Sayı: Vuslat ve Firak Özel Sayısı, 127 - 141, 25.10.2024

İbrahim Tarduş

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1507602

Öz

In the period after the Battle of Çaldiran, most of the Kurdish lands were ruled by the Kurdish Princes as allies of the Ottomans. The alliance that was established between the Kurds and Yavuz Sultan Selim continued during the time of Qanuni Sultan Suleyman. After Qanuni conquered Baghdad, he gave most of the Kurdish lands in this region to the Kurds. The Kurdish region here, Baban Principality, was governed by the Baban tribe and belonged to the Pashalik of Baghdad. The name of the Baban tribe also appeared prominently in history after the administration of the kingdom. There is a story about the name of Baban and the establishment of the Baban Principality. In this story, Feqe Ahmed the Baban leaves his country and goes to Frengistan to reach Keyhan. This story was narrated by Abdulkadir b. Rustem el-Babanî, Claudius James Rich and Yamûlkîzade Azîz. Yamûlkîzade Azîz wrote some things about the subject in his article in Jîn magazine. But Abdulkadir Rustam-al Babanî and Claudius James Rich wrote the story in a long way. These two versions of the story are similar in some ways and different in some ways. In this work, these two variants will be compared in terms of their similarities and differences.

Anahtar Kelimeler

Frengistan, Baban Principality, comparison, variant, story

Hîkayeta Keyhana Frenk û Feqe Ehmedê Baban: Mirin Çêtir e ji Fîraqê

Öz

Serdema piştî Şerê Çaldiranê piraniya axên Kurdan êdî wek muttefîkê Osmaniyan ji alî mîrên Kurdan ve hatin rêvebirin. Tifaqa ku di navbera Kurdan û Yavuz Sultan Selîm de hatibû avakirin di wextê Kanunî Sultan Sûleyman de jî berdewam bû. Piştî Kanunî Bexdayê feth kir, wî piraniya erdên Kurdan yên li vê heremê da uhdeya Kurdan. Herema Kurdan li virê bi navê Mîrektiya Baban ji alî eşîra Baban ve girêdayî Paşalika Bexdayê hate rêvebirin. Navê eşîra Baban jî bi awayekî beloq piştî rêvebirina mîrektiyê di dîrokê de hate xuyan. Li ser navê Baban û avabûna Mîrektiya Baban hîkayetek heye ku Feqe Ehmedê Baban di vê hîkayetê de ji bo wûslatê ji welatê xwe dertê û berê xwe dide Frengîstanê. Ev hîkayet ji alî Abdulkadir b. Rustem el-Babanî, Claudius James Rich û Yamûlkîzade Azîz ve hatiye nivîsîn. Yamûlkîzade Azîz di nivîsa xwe ya kovara Jînê de kêm be jî derbarê mijarê de hin tişt nivîsîne. Lê Abdulkadir Rustem-el Babanî û Claudius James Rich hîkayetê bi awayekî dirêjane nivîsîne. Ev her du varyantên hîkayetê ji hin aliyan ve dişibine hev û ji hin aliyan ve ji hev vediqetin. Di vê xebatê ev her du varyant ê ji alî hevşibî û cudahiyên xwe ve bên berawirdkirin.

Anahtar Kelimeler

Frengîstan, Mîrektiya Baban, berawirdkirin, varyant, hîkayet

Frenk Keyhan ve Feqe Ehmedê Baban Hikayesi: Ölüm Evladır Firaktan

Öz

Çaldıran Savaşı'ndan sonraki dönemde Kürt topraklarının büyük bir kısmı Osmanlı'nın müttefiki olan Kürt mirleri tarafından yönetilmeye başlandı. Kürtler ile Yavuz Sultan Selim arasında kurulan ittifak Kanuni Sultan Süleyman döneminde de devam etti. Kanuni, Bağdat'ı fethettikten sonra bu bölgedeki Kürt topraklarının çoğunu Kürtlere verdi. Böylelikle Baban Emirliği, Baban aşireti tarafından Bağdat Paşalığına bağlı olarak yönetilmeye başlandı. Baban aşiretinin adı, emirliğin idaresinden sonra tarihte ön plana çıkmaya başladı. Baban ismi ve Baban Emirliğinin kuruluşuyla ilgili bir hikaye vardır ki aynı zamanda Feqe Ehmedê Baban’ın ülkesini terk edip vuslata ermek için Frengistana gidişini konu edinir. Bu hikaye Abdülkadir b. Rustem el-Babanî, Claudius James Rich ve Yamûlkîzade Azîz tarafından yazılmıştır. Yamûlkîzade Azîz, Jîn dergisindeki yazısında kısaca konuya değinmiş; ancak Abdulkadir Rustem-el Babanî ve Claudius James Rich hikayeyi uzun uzun yazmıştır. Hikayenin bu iki versiyonu bazı yönlerden benzer, bazı yönlerden ise farklıdır. Bu çalışmada bu iki varyant benzerlik ve farklılıkları açısından karşılaştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Frengistan, Baban Emirliği, karşılaştırma, varyant, hikayet

Kaynakça

• Ainsworth, W. F. (1842). Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia (Cilt 2). London: John Parker.
• Ates, S. (2021). The End of Kurdish Autonomy The Destruction of the Kurdish Emirates in the Ottoman Empire. H.
• Bozarslan & C. Gunes & V. Yadirgi (Ed.) The Cambridge History of the Kurds. İçinde (73-103). Cambridge: Cambridge University Press
• Atmaca, M. (2015). Frenk Keygan'ın Çocukları Babanlar. Kürt Tarihi, (20), 37-41.
• Atmaca, Metin. (2022). Bābān. The Encyclopaedia Of Islam Three, s.70-72, Leiden: Brill.
• Attar, F. (2023). Mantıku’t Tayr. (Yay. Haz. V. Başçı & N. Başçı). İstanbul: Turkuvaz Kitap.
• Başçı, V. (2019). Dunbuli Beyliği Tarihi ve Tarihi Kronikleri [XII-XVIII. YY.]. Kadim Akademi, 3(2), 63-114.