Osmanlı İmparatorluğu'nun Dünya Ekonomisine Eklemlenmesinde Bir Dönüm Noktası:1838 Serbest Ticaret Anlaşması

Yıl 2010, Cilt: 34 Sayı: 266, 67 - 108, 27.02.2014

B. Ali Eşiyok

Öz

Özet
İngiltere’de başlayan Sanayi devrimi sonucunda üretim süreci büyük dönüşüme sahne
olmuş, İngiltere başta olmak üzere kapitalist metropol ülkelerin pazar ve hammadde ihtiyacı
tarihin önceki hiç bir kesitinde görülmeyecek kadar şiddetlenmişti. 19. yüzyılın hegemonik
gücü İngiltere (Pax Britannica) 1820-1840 yılları arasında Latin Amerika’dan Çin’e kadar bir
çok azgelişmiş ülke ile ya yerel iktidarlarla anlaşıp işbirliği yaparak ya da zora başvurarak
serbest ticaret anlaşmaları yoluna gitmiştir. Bu bağlamda gündeme gelen 1838 Serbest Ticaret
Anlaşması sonucunda Osmanlı geleneksel sanayi büyük ölçüde tasfiye olmuştur. Serbest
Ticaret Anlaşması’nın yerel üreticiler üzerinde yarattığı hoşnutsuzlukları gidermek için 19.
yüzyılın sonlarında mamul mallar üretecek fabrika kurma girişimleri gündeme geldiğinde,
1838 anlaşmasından dolayı gümrükleri yeterince yükseltme olanağı olmadığı için sanayileşme
girişimleri liberal ekonomi koşulları altında başarısız olmuştur. Bu gelişme Osmanlı
ekonomisinin metropol ülkelere olan bağımlılığını daha da artırarak çevreleşme sürecini
hızlandırmıştır.
Anahtar Kelimeler: Sanayi Devrimi, 1838 Serbest Ticaret Anlaşması, Geleneksel Sanayi
Üretiminin Tasfiyesi, Bağımlılık.

 

Abstract

As the result of Industrial Revolution started in England, the progression of production
indicated a great alternation, and the requirement of market and raw material of the capitalist
metropolis countries particularly of England intensified as much as it can’t occur in any
previous part of the history. England, which was the hegemonic power of the 19th century,
( Pax Britannica ), entered into the agreement of free commerce with many underdeveloped
countries from Latin America to China either reaching agreement and cooperating with the
local governments or using force between 1820-1840. In this scope, as the result of 1838
Agreement of Free Commerce that came currency, the traditional industry of Ottoman was
discharged on a large scale. In order to eliminate the disfavor created by the Agreement of
Free Commerce on the local producers, when the attempts to establish factory which would
manufacture the finished goods at the end of the 19th century became the current issue, the
attempts of industrialization failed under the conditions of liberal economy since it wasn’t possible to raise the customs enough due to the 1838 agreement. This development increasedthe dependence of the Ottoman economy more to the metropolis countries, and it sped the process of becoming known.

Key Words : Industrial Revolution, 1838 Agreement of Free Commerce, Discharging the
Traditional Production of Industry, Dependence.

Anahtar Kelimeler

Sanayi Devrimi, 1838 Serbest Ticaret Anlaşması, Geleneksel Sanayi Üretiminin Tasfiyesi, Bağımlılık

A Turning Point at adding Ottoman Empire in to The World Economy: 1838 agreement of Free Commerce

Öz

Kaynakça

• Adda, Jacques (2002), Ekonominin Küreselleşmesi (1.Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Alpar, Cem (1974), Çok Uluslu Şirketler ve Ekonomik Kalkınma (1.Baskı), AİTİA Yayını, Ankara.
• Armaoğlu, Fahir, H. (1964), Siyasi Tarih, Sevinç Matbaası, Ankara.
• Arrighri, Giovanni (2000), Uzun Yirminci Yüzyıl, Recep Boztemur (Çev.), İmge Kitabevi, Ankara.
• Ahmad, Feroz (2002), Modern Türkiye’nin Oluşumu (3. Basım), Yavuz Alogan (Çev.), Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Akşin, Sina (2000), “Siyasal Tarih”, Osmanlı Devleti (1600-1908), Cil 3, Sina Akşin (Ed.), Cem Yayınevi, İstanbul, 77-188.
• —(2006), “1839’da Osmanlı Ülkesinde İdeolojik Ortam ve Osmanlı Devleti’nin Uluslararası Durumu”, Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu (ed.), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phonex, Ankara, 101-108.
• — (2007), Kısa Türkiye Tarihi (2.Baskı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. Avcıoğlu, Doğan (1984), Türkiye’nin Düzeni, Dün, Bugün, Yarın, Cilt. 1, Bilgi Yayınevi, Ankara Barkan, Ömer Lütfi (1970), “XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”, Belleten, 34, 557-607.
• —(1975), “The Price Revolution of the 16 th Century: A Turning Point in the Economic History of the Near East”, Justin McCarthy, International Journal of Middle East Studies, 6, 3-28.
• Bailey, F. Edgar (2006), “Palmerston ve Osmanlı Reformu 1834–1839”, Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phonex, Ankara, 217-257.
• Beaud, Micheal (2003), Kapitalizmin Tarihi, Dost Kitabevi, Ankara.
• Berkes, Niyazi (1964), The Development of Secularism in Turkey, McGill University Press, Montreal.
• —(1970), Türkiye İktisat Tarihi (100 Soruda), Cilt 2, Gerçek Yayınevi, İstanbul. Blaisdell, Donald C. (1940), Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa Mali Kontrolu, Hazım Atıf Kuyucak (Çev.), İstanbul.
• Boratav, Korkut (2003), İktisat Tarihi 1908-2002 (7. Baskı), İmge Kitabevi, Ankara. — (2005), “Emperyalist Sistemde Metropoller ve Çevre Arasındaki İlişkilerde Bazı Yeni Değişiklikler”, Erdal Yüzak (Çev.), Yeni Emperyalizmin Ekonomisi, Yenihayat Kütüphanesi,İstanbul, 32-46. 100 mülkiye 2010 Cilt: XXXIV Sayı:266
• Can, Bilmez Bülent (2000), Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Clark, Edward C.(2006), “Osmanlı Sanayi Devrimi”, Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix, Ankara, 499-512.
• Çadırıcı, Musa (1997), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı (2. Baskı), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Çavdar, Tevfik (1970), Osmanlıların Yarı-Sömürge Oluşu (1. Baskı), Ant Yayınları, İstanbul.
• Cem, İsmail (1974), Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi (4.basım), Cem Yayınevi, İstanbul.
• Chang, Ha-Joon (2003), Kalkınma Reçetelerinin Gerçek Yüzü (1.Baskı), İletişim Yayınları, Ankara.
• Derin, Haldun (1940), Türkiye’de Devletçilik, İstanbul.
• Dowd, F. Douglas (2008), Kapitalizm ve Kapitalizmin İktisadı Eleştirel Bir Tarih(1.Basım), Cihan Gerçek (Çev.), Yordam Kitap, İstanbul.
• Divitçioğlu, Sencer (1966), Asya Tipi Üretim Tarzı ve Az Gelişmiş Ülkeler (1.Baskı), Elif Yayınevi, İstanbul.
• Earle, E.M (1972), Bağdat Demiryolları Savaşı (1.Baskı), K. Yargıcı (Çev.), Milliyet Yayınları, İstanbul.
• Eldem, Vedat (1994), Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik (1. Baskı), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Eşiyok, B.Ali (2008), “Türkiye Ekonomisinde Cari İşlemler Açığı”, Mülkiye, Cilt. XXXII, 258, 87-134.
• Faroqhi, Suraiya (2000), “İktisat Tarihi (17. ve 18. Yüzyıllar)”, Türkiye Tarihi, Cem Yayınevi, İstanbul, 3, 191–216.
• Freeman, Chris ve Luc Soete (2003), Yenilik İktisadı (1.Basım), Ergün Türkcan (Çev.), TÜBİTAK Yayınları, Ankara.
• Gallagher, John ve Ronald Robinson (1953), “The Imperiallism of free Trade”, The Economic History Review, New Series, Cilt 6, Sayı 1, 1-15.
• Genç, Mehmet (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi (1.Basım), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Göçek, Fatma M. (1999), Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü Osmanlı Batılılaşması ve Toplumsal Değişme (1. Baskı), Ayraç Yayınevi, Ankara.
• Gülalp, Haldun (1986), “Bağımlılık ve Dünya-Sistemi Teorileri: Frank ile Wallerstein’in Eleştirisi”, 11.Tez Kitap Dizisi, 3 (28-48).
• Güler, Birgül Ayman (2006), “Neoliberel Sömürgeleşme Süreci: Türkiye Örneği”, Küreselleşmeye Güneyden Tepkiler, Ceyhun Gürkan, Özlem Taştan, Oktar Türel (Ed.), Dipnot Yayınları, Ankara, 185-194. Gürsel, Seyfettin (1985a), “1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 3, 688-690.
• —(1985b), “1838 Ticaret Anlaşması Üzerine”, Yapıt, 10, 7-36. Hobsbawn, Eric. J (1987), Sanayi ve İmparatorluk, Y.Gülerman ve A. Ersoy (Çev.), Dost Yayınları, Ankara.
• mülkiye 2010 Cilt: XXXIV Sayı:266 101 İnan, Huricihan (1983), “Osmanlı Tarihi ve Dünya Sistemi: Bir Değerlendirme”, Toplum ve Bilim, 23, 9-39.
• İnalcık, Halil (1979), “Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve İngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin Rolü”, Middle Eastern Technical University Studies in Development, Özel Sayı, 1-65.
• Issawi, Charles (1980), The Economic History of Turkey 1800-1914,The University of Chicago Press, Chicago.
• Işıklı, Alpaslan (2002), Dünya Bankası’nın Laik İmparatorluğunda Kumarhane Kapitalizmi, Otopsi Yayınları, İstanbul.
• Karaömerlioğlu, M. Asım (2001), “Bağımlılık Kuramı, Dünya Sistemi Teorisi ve Osmanlı Türkiye Çalışmaları”, Toplum ve Bilim, 91, 81-99.
• Kasaba, Reşat (1993a), Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi (1.Baskı), Belge Yayınları, İstanbul. —(1993b), “İzmir”, Review, XVI (4), 387-410.
• Kazgan, Haydar (1995a), “Borçlarına Sadık Ülke Türkiye”, Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 13-15.
• —(1995b), Osmanlıda Avrupa Finans Kapitali, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• —(1999), Tanzimat’tan XXI. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi ( 1. Baskı), Altın Kitaplar, İstanbul. Karluk, Rıdvan (1997), Türkiye Ekonomisi, Tarihsel Gelişim, Yapısal ve Sosyal Değişim (5. Baskı), Beta Basım, İstanbul.
• Keyder, Çağlar (1989), Türkiye’de Devlet ve Sınıflar (1.Baskı), Sabri Tekay (Çev.), İletişim Yayınları, İstanbul.
• — (2003), Memâlik-i Osmaniye’den Avrupa Birliği’ne (1.Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul. Köymen, Oya (2007), Sermaye Birikirken, Osmanlı, Türkiye, Dünya (1. Basım), Yordam Kitap, İstanbul.
• Karpat, Kemal H. (2002), Osmanlı Modernleşmesi (1.Baskı), A. Zorlu Durukan, Kaan Durukan (Çev.), İmge Kitabevi, Ankara.
• Kepenek, Yakup ve Nurhan Yentürk (2000), Türkiye Ekonomisi (11. Basım), Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Kıray, Emine (1993), Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar (1. Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul. Kindleberger, Charles P.(2007), Cinnet, Panik ve Çöküş, Mali Krizler Tarihi, Halil Tunalı (Çev.), Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Kurmuş, Orhan (2007), Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Yordam Kitap, İstanbul.
• Küçük, Yalçın (2001), Sırlar (1.Basım), YGS Yayınları, İstanbul.
• — (2004), Bilim ve Edebiyat (1.Basım), İthaki Yayınları, İstanbul.
• Küçükömer, İdris (1989), Düzenin Yabancılaşması (2.Baskı), Bağlam Yayınları, İstanbul.
• — (1999), “Batılılaşma, Kapitalizm ve Sivil Toplum”, İktisat, 396, 63-72. Kütükoğlu, Mübahat (1974), Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri I (1580-1838) (1. Baskı), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
• — (1976), Osmanlı-İngiliz Münasebetleri II (1.Baskı), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul. 102 mülkiye 2010 Cilt: XXXIV Sayı:266
• Kuyucak, H. Atıf (1939), Para ve Banka (1.Baskı), Cilt I, T.C Maarif Vekilliği Siyasal Bilgiler Okulu Yayınları, İstanbul.
• Levi, L. (2000), History of British Commerce and of the British Nation, 1763-1878, Adamant Media Corporation.
• Noviçev, A.D (1979), Osmanlı İmparatorluğu’nun Yarı Sömürgeleşmesi (1.Baskı), Nabi Dinçer (Çev.), İlkyaz Basımevi, Ankara.
• Ortaylı, İlber (1990), “Tanzimat Devri Basını Üzerine Notlar”, Cahit Talas’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları 9, 397-404.
• —(2000), Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişme Makaleler I (2.Baskı), Turhan Kitabevi, Ankara.
• — (2005), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı (21.Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul. Owen, E. Roger J.(1969), Cotton and the Egyptian economy 1820-1914: A Study in Trade and Development, Oxford University Pres.
• —(1993), The Middle East in the World Economy 1800-1914, I.B Tauris & Co.Ltd.Publishers, London. Oyan, Oğuz (1984), “Dış Ticarette Liberalleşmenin Tarihsel Öğretileri XIX Yüzyıl Avrupası ve Fransa Örneği”, Yapıt, 6, 45-69.
• Ökçün, A. Gündüz (1997), İktisat Tarihi Yazıları (1.Baskı), Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, Ankara. Ökçün, Gündüz, Korkut Boratav, Şevket Pamuk (1985), “Osmanlı Devleti’nde Ücretler (1839-1913)”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:3, 753-759.
• Önsoy, Rıfat (1988), Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası (1.Baskı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Özyüksel, Murat (1988), Anadolu ve Bağdat Demiryolları, Arba Yayınları, İstanbul.
• Palairet, Michael (2000), Balkan Ekonomileri 1800- 1914 Kalkınmasız Evrim (1.Baskı), Ayşe Edirne (Çev.), Sabancı Üniversitesi, İstanbul.
• Palmer, Alan (2002), Son Üç Yüz Yıl Osmanlı İmparatorluğu Bir Çöküşün Tarihi (1.Baskı), İş Bankası Yayınları, İstanbul. Pamuk, Şevket (1983), “Osmanlı Zanaatlarının Yıkılışı: Pamuklu Tekstil Örneği, 1826–1913”, Toplum ve Bilim, 23, 75-99.
• — (1988), “The Otoman Empire in Comparative Perspective”, Rewiew, 11(3), 127-49.
• —(1990), 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914 (2.Baskı), Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• — (1994), Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913) (2.Baskı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• — (1995), 19. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti Tarihi İstatistikler Dizisi, Cilt 1, TÜİK Matbaası, Ankara.
• — (2001), “Bağımlılık ve Büyüme: Küreselleşme Çağında Osmanlı Ekonomisi”, Doğu Batı, 17, 35-42.
• —(2008), “150. Yılında Baltalimanı Ticaret Antlaşması”, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme Seme Eserler-II, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 29-37.
• Puryear, J. Vernon (1969), International Economics and Diplomacy in The Near East, A Study of British Commercial Policy in The Levant 1834-1853, Archon Boks.
• Quataert, Donald (1988), “Otoman Handicrafts and Industry in the Age of Imperialism”, Rewiew, 11 mülkiye 2010 Cilt: XXXIV Sayı:266 103 (2), 169-178.
• — (1999), Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü (1.Baskı), Tansel Güney (Çev.), İletişim Yayınları, İstanbul.
• — (2002), Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922 (1.Baskı), Ayşe Berktay (Çev.), İletişim Yayınları, İstanbul.
• —(2006), “Donald Quataert İle Söyleşi Osmanlı –Türkiye Emek Tarihi Çalışmaları Üzerine”, Praksis, 16, 219-225.
• Sarc, Ö. Cemal (1940), “Tanzimat ve Sanayimiz”, Tanzimat I, T.C Maarif Vekaleti, İstanbul, 423-440. Savran, Sungur (1986), “Azgelişmişlik: Eşitsiz ve Bileşik Gelişme:”, 11. Tez Kitap Dizisi, 3(49-72).
• —(1992), Türkiye’de Sınıf Mücadeleleri (1.Baskı), Cilt 1 (1919-1980), Kardelen Yayınları, İstanbul.
• Sayar, A. Güner (2000), Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması (2. Baskı), Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• — (2001), Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Ekonomik, Kültürel ve Devlet Felsefesine Ait Değişmeler (1.Basım), Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• Şahinkaya, Serdar (1999), Sanayileşme Süreçleri ve Kalkınma-Yatırım Bankaları “Teorik Bir Çerçeve ve Türkiye Örneği”, Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
• Sönmez, Sinan (1998), Dünya Ekonomisinde Dönüşüm ve Dış Borçlanma: Sömürgecilikten Küreselleşmeye (1.Baskı), İmge Kitabevi, Ankara.
• Tabakoğlu, Ahmet (1986), Türkiye İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul.
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin (1999), Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü (2. Baskı), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Tengirşenk, Y.Kemal (1940), “Tanzimat Devrinde Osmanlı Devleti’nin Harici Ticaret Siyaseti”, Tanzimat I, T.C Maarif Vekaleti, İstanbul, 289-320.
• Tezel, Y.Sezai (1994), Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (3.Baskı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Timur, Taner (1985), “Osmanlı Devleti, İngiltere ve Rusya; 1838 Ticaret Anlaşmasını Doğru Değerlendirdik mi?”, Yapıt, 10, 4-26.
• —(1987), “Osmanlı Mirası”, Geçiş Sürecinde Türkiye, Irvin Cemil Schick ve E. Ahmet Tonak (Der.), Belge Yayınları, İstanbul, 12-27.
• — (1989), Osmanlı Çalışmaları İlkel Feodalizmden Yarı-Sömürge Ekonomisine, V Yayınları, Ankara.
• —(1994), Osmanlı Toplumsal Düzeni (3. Baskı), İmge Kitabevi, Ankara.
• —(2004), “Neoliberalizm, Özal ve Kriz ‘Washington Uzlaşması’ ve 32 Sayılı Karar, Türkiye Nasıl Küreselleşti?”, İmge Kitabevi, Ankara.
• Toprak, Zafer (1982), Türkiye’de ‘Milli İktisat’ (1908-1918) (1.Baskı), Yurt Yayınları, Ankara.
• Türel, Oktar (2001), “Trajik Monologlar veya Mali Sorumsuzluğun İki Yüzyılı”, Mülkiye, Cilt. XXV, 31-74.
• — (2007), “Keynesgil İktisadın Türkiye’ye Yansımaları”, Mülkiye, 254, 84–92. Ubucini, M.A (), Türkiye 1850 Maliye-Ordu-Millet, Cilt 2, Cemal Karaağaçlı (Çev.), Tercuman 1001 104 mülkiye 2010 Cilt: XXXIV Sayı:266 Temel Eser; 64, İstanbul.
• Urquhart, David (1833), Turkey its Resources: Its Municipal Organization and Free Trade The State and Prospects of English Commerce in the East, the New Administration of Greece, Its Revenue and National Possessions, Saunders and Otley, London.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1977), Osmanlı Tarihi (1.Baskı), Cilt 3, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Üşür, İşaya (1991), “Teknoloji ve Tarih: Farklı ‘Vizyonlar’ Benzer Sonuçlar”, 11. Tez Kitap Dizisi, 11, 57-82.
• — (2003), “Sanayileşme ve Türkiye’nin Sanayileşmesi”, İktisat, 440, 28-37.
• —(2004), “Proto Sanayileşme: Sanayileşme Tarihine Bir Katkı?”, Praksis, 11, 221-234. Wallerstein, Immanuel (1989), The Modern World-System, Cilt III, Academic Press, New York.
• — (1999), “Osmanlı İmparatorluğu ve Kapitalist Dünya-Ekonomi: Birkaç Araştırma Sorusu”, Bilim ve Sanat Vakfı, Bülten, 46, 16-22.
• Wallerstein, Immanuel, Hale Decdeli, Reşat Kasaba (1983), Osmanlı İmparatorluğunun Dünya Ekonomisi İle Bütünleşme Süreci, Toplum ve Bilim, 23, 41-53.
• Williamson, Jeffrey, G. (2006), Globalization and the Poor Periphery Before 1950, The MIT Press, Cambridge.
• Yücekök, Ahmet (1969), “Emperyalizm Yörüngesinde Osmanlı İmparatorluğu 1838 Ticaret Sözleşmeleri”, Mülkiye, 23 (1), 381-425.
• Yerasimos, Stefanos (1977), Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye Bizans’tan Tanzimat’a (3.Baskı), Cilt 1, Gözlem Yayınları, İstanbul.
• Yeldan, Erinç (2001), Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ekonomisi, Bölüşüm, Birikim ve Büyüme (7.Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul.
• —(2008), Küreselleşme, Kim İçin?, Yordam Kitap, İstanbul. Yılmaz, Serpil (1991), “Osmanlılarda Serbest Ticaret Konusunda Bir Layiha”, Tarih ve Toplum, 96, 354-362.
• Zürcher, E. Jan (2002), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (13. Baskı), Yasemin Saner Gönen (Çev.), İletişimYayınları, İstanbul.