MONETARY POLICIES IN PERIOD OF ATATÜRK: THE EFFECTS ON THE ECONOMY OF CONTEMPORARY TURKEY

Yıl 2010, Cilt: 34 Sayı: 266, 109 - 124, 27.02.2014

İrfan Kalaycı

Öz

Atatürk Döneminde Parasal Politikalar:Çağdaş Türkiye Ekonomisine Etkileri

Öz

ÖZET
Bu çalışmada, Atatürk’ün ve dönemin hükümetinin paraya bakışı ve ekonomi yönetimine
damgasını vuran para politikaları ele alınmıştır. Para, Atatürk’ün düşüncesine göre, “…her
türlü aracın üstünde bir varlık silahıdır.” Cumhuriyet Hükümeti, Osmanlı’dan farklı olarak,
“sağlam para”yı iktisadi bağımsızlığın ve egemenliğin sembolü olarak görmüştür. Atatürk’ün
izlediği para politikasının temel amacı, devlet harcamaları ile kaynaklar arasında sürekli bir
dengenin korunması yoluyla enflasyonun önlenmesidir. Atatürk’ün paranın değerine verdiği
önem, bütçe denkliğine verdiği önemle özdeştir. Parasal disiplinin ikinci ayağı, dış dengedir.
Uygulanan parasal ve mali politikalar sayesinde “Denk bütçe + Sağlam para” formülü elde
edilmiştir. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte Osmanlı yönetimine ve onun neredeyse tüm kurumsal
yapısına son verilmiştir. Bunun doğal bir uzantısı olarak, 1930’da Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası (TCMB) yaşama geçirilmiştir. Ancak Osmanlı devletinin bir tür merkez bankacılığını
yapan Osmanlı Bankası’nın banknotları daha uzun bir süre -1948’e kadar- dolaşımda kalmıştır.
Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı sonrası “tam bağımsızlık” formülü şudur: “Tam bağımsızlık =
milli egemenlik + mali egemenlik.” Eğer Atatürk döneminde de IMF olsaydı, bu formülle,
Türkiye’nin bu küresel finans örgütünün en borçlu ülkesi olması önlenebilirdi.
Anahtar Sözcükler: Atatürk, sağlam para, mali egemenlik, parasal reform, Türkiye
ekonomisi.

 

Abstract

In this study, monetary policies affecting economic administration and Atatürk’s point of

view and the aspects of the government of that time about money are handled. In Atatürk’s
opinion, “… money is a wealth weapon above every kind of tools”. The republic government,
apart from Ottoman Empire saw “safe money” as symbol of economic independence and
sovereignty. The basic aim of the monetary policy Atatürk followed is to provide the permanent
equilibrium between public (state) expenses and resources and, by this, to prevent inflation.
The importance Atatürk give to the value of money and to the budget balancing is identical.
The second foot of monetary discipline is the foreign equilibrium. By the means of applied
monetary and fiscal policies “the balance budget+ safe money” Formula has obtained. By
declaration of republic, the administration of Ottoman mpire and its almost all institutional
structures were annulled. As a natural results of this situation, Turkish Republic Central Bank (TRCB) was founded in 1930. however, the banknote of Ottoman Bank which functioned as a central bank of Ottoman empire was in circulation for a long term until 1948. Atatürk’s “the absolute independence” formula after the independence war is “the absolute independence=national independence+fiscal independence.” If IMF had been existed during Atatürk’s period,by this formula, Turkey could have been prevented to be the most debtor in this global financial organization (IMF).

Key words: Atatürk, safe money, fiscal independence, monetary reform, Turkey economy.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, sağlam para, mali egemenlik, parasal reform, Türkiye ekonomisi

Kaynakça

• Autheman, André (2002), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Bankası: Bank-ı Osmani-i Şahane, Çev. A. Berktay, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Aysan, Mustafa (1983), “Atatürk’ün Ekonomi Kalkınma Modeli”, iç. Atatürkçülük, 2.Kitap, Ankara: G.Kurmay Basımevi, ss. 281-299.
• Avcıoğlu, Doğan (1984), Türkiye’nin Düzeni: Dün-Bugün-Yarın, 1.Kitap, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Başarır, Başar (2005), Bozuk Para 1 Lira: Yıllar Sonra Geri Gelen Sevgili, İstanbul: Doğan Kitap.
• Demir, Tanju, (1998), iç. 75 Yılda Para’nın Serüveni, M.Sönmez (Ed.),İstanbul: Tarh Vakfı, İMKB ve İş Bankası Ortak Yayın, ss.11-28.
• Ergin, Feridun (1984), K.Atatürk, İstanbul: İÜ İktisat Fakültesi Yayın no:500.
• Hazine Müsteşarlığı (2007), Resmi İstatistikler, www.hazine.gov.tr
• KKK-Kara Kuvvetleri Komutanlığı (1982), Atatürk’ün Ekonomi Görüşü, Ankara:KKK Yayınları No:3.
• Kazgan, Gülten (2002), Tanzimat’tan 21.Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, (Genişletilmiş Basım), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Kuruç, Bilsay (1993), Belgelerle Türkiye İktisat Tarihi (1933-1935), c.2, Ankara: AÜSBF Yayınları No:580, ss.XC-vd).
• Kuruç, Bilsay (1998), “Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’nin Gelişimi ve Euro Kullanımına Geçiş Sorunu”, Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği’nin Doğurduğu Hukuki Sonuçlar ve Türkiye Semineri (5-8 Kasım), Ankara: TCMB Yayını, 13-23.
• Kuruç, Bilsay (2003), “Ulus Devletin Payandaları: Ekonomik Büyüme ve Mali Disiplin, 1923-1950”, Uluslararası Atatürk ve Çağdaş Toplum Sempozyumu (25-27 Eylül 2002), iç. Demokrasi ve Gençlik Vakfı (düz.), İstanbul: Türkiye İş Banksı Kültür Yayınları, ss. 39-62.
• Kuruç, Bilsay (2006), “Kemalist Ekonomi Görüşü: Kesitler”, iç. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, c.2: Kemalizm, A.İnsel (Ed.), 6.b., İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 298-312. Méchin, B. (1997), Mustafa Kemal: Bir İmparatorluğun Ölümü, 2.b, Çev. Z.Çelikol, Bilgi Yayınevi, İstanbul.
• Ozankaya, Özer (1996), Cumhuriyet Çınarı, Ankara: İmge Kitabevi.
• Özbek, Erdal (1998), “Kuruş’tan Beş Milyonluğa: 75 Yılda Paramız”, iç. 75 Yılda Para’nın Serüveni, M.Sönmez (Ed.),İstanbul: Tarh Vakfı, İMKB ve İş Bankası Ortak Yayın, ss.1-10.
• Pakdemirli, Ekrem (1991), Ekonomimizin 1923’den 1990’a Sayısal Görünümü, 2.b., İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Parasız, İlker (1999), Türkiye Ekonomisi: 1923’ten Günümüze İktisat ve İstikrar Politikaları, Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları.
• Tekeli, İlhan, ve Selim İlkin (2004), “Türkiye Cumhuriyeti merkez Bankası”, Cumhuriyetin Harcı 2.Kitap: Köktenci Modernitenin Ekonomik Politikasının Gelişimi, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. TCMB (2001), Türkiye Cumhuriyeti Banknotları.
• Turkish National Commission for UNESCO (1981), Atatürk: Biography, Commemorative Edition, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını