Türklük Sözleşmesi’nin İmzalanışı (1915-1925)

Yıl 2014, Cilt: 38 Sayı: 3, 47 - 82, 17.10.2014

Barış Ünlü

Öz

Bu makalede, modern Türkiye tarihini ve kişilerin biyografilerini farklı bir açıdan tahlil etmemizi mümkün kılabilecek, temel sütunları Türklük ve Türklük Sözleşmesi olan yeni bir kavramsal çerçeve öneriyorum. Türklükten, farkına varılmadan yaşanan belli görme, duyma, duygulanma, algılama, bilme ve görmeme, duymama, duygulanmama, algılamama ve bilmeme hallerini; ve yine çoğu zaman farkında olunmadan yaşanan ve normal kabul edilen bir imtiyazlar dünyasını anlıyorum. Türklüğün bu nitelikleri, Türk-olmayanlara karşı çoğu zaman koyu bir haklılık duygusu ve duyarsızlık/ilgisizlik yaratabiliyor.

Burada tarif ettiğim şekliyle Türklüğün kökenleri, gayrimüslimlerin ve Türk-olmayanların oluşmakta olan Türk ulus-devletinden dışlandıkları 1910’lara ve 1920’lere gider. Türklük Sözleşmesi dediğim bu içerme ve dışlama süreci, devlet ve Türkleşmeyi kabul eden çeşitli Müslüman etnik gruplar arasındaki karşılıklı bir anlaşmadır. Yazılı olmayan Sözleşmenin hayati maddelerinden birisi, Müslüman ve Türk olmayanlara/Türkleşmeyenlere yapılanlarla ilgili herhangi bir siyaset veya bilimsel çalışma üretmenin yasak olmasıdır. Başka bir deyişle, kişi gayrimüslimlere (özellikle Ermenilere) ve Kürtlere yapılanlar hakkında konuşup yazmadığı sürece Türklüğün potansiyel ve reel imtiyazlarından yararlanabilecektir. Sözleşme, bu maddeye uyulmadığı takdirde çok ağır cezaların verileceğini de açıkça belli etmiştir. Bu metaforik sözleşme, modern Türkiye tarihinin ve bu tarihin içinde şekillenen kişilerin epistemolojik, psikolojik ve duygusal dünyalarının tarihsel ve maddi temellerini atmıştır.

Bu makalede, Türklük ve Türklük Sözleşmesi’nden neler anladığımı daha açık hale getirmeyi ve somutlaştırmayı amaçlıyorum. Bunu yaparken, Beyazların çoğu zaman farkına varmadan faydalandığı imtiyazları inceleyen Beyazlık Çalışmaları’ndan yararlanıyorum. ABD’de 1980’lerin sonlarında ortaya çıkan Beyazlık Çalışmaları, imtiyazsızlar yerine imtiyazlılara odaklanarak, Etnisite ve Irk Çalışmaları’nı kökten bir şekilde değiştirmiştir. Yazının ikinci bölümünde ise, Türklüğün kökenlerine gidip, 1915-1925 yılları arasında Türklük Sözleşmesi’nin nasıl, neden ve kimler tarafından imzalandığını anlatıyorum.

Anahtar Kelimeler

Türklük, Türklük Sözleşmesi, Müslümanlık Sözleşmesi, Beyazlık, Beyazlık Çalışmaları.

Kaynakça

• Ahmed S (2007). A Phenomenology of Whiteness. Feminist Theory, 8(2), 149-168.
• Akçam T (2002). İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu. Ankara: İmge Yayınevi.
• Akçam T (2010). ‘Ermeni Meselesi Hallolunmuştur.’ Osmanlı Belgelerine Göre Savaş Yıllarında Ermenilere Yönelik Politikalar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aktar A (2001). Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arı K (1995). Büyük Mübadele. Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bardakçı M (der) (2009). Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi. İstanbul: Everest Yayınları.
• Bardakçı M (der) (2014). İttihadçı’nın Sandığı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Başkaya F (1991). Paradigmanın İflası: Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş. İstanbul: Doz Yayınları.
• Bayrak M (2009). Kürtlere Vurulan Kelepçe Şark Islahat Planı. Ankara: Öz-Ge Yayınları.
• Beşikçi İ (1991a). Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi ve Kürt Sorunu. Ankara: Yurt Kitap- Yayın.
• Beşikçi İ (1991b). Kürtlerin Mecburi İskânı. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Beşikçi İ (1992). Kürdistan Üzerinde Emperyalist Bölüşüm Mücadelesi (1915-1925). Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Bloxham D (2005). The Great Game of Genocide: Imperialism, Nationalism, and the Destruction of the Ottoman Armenians. Oxford: Oxford University Press.
• Çağaptay S (2009). Türkiye’de İslam, Laiklik ve Milliyetçilik: Türk Kimdir?. Çev. Özgür Bircan, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Delgado R ve Stefancic J (1997). Imposition. İçinde: R Delgado ve Jean Stefancic (der), Critical White Studies: Looking Behind the Mirror, Philadelphia: Temple University Press, 98-105.
• Deringil S (2002). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji: II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909). Çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul: YKY.
• Duster T (2001). The Morphing Properties of Whiteness. İçinde: B B Rasmussen vd. (der), The Making and Unmaking of Whiteness, Durham: Duke University Press, 113-137.
• Dündar F (2013). Kahir Ekseriyet: Ermeni Nüfus Meselesi (1878-1923). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Dündar F (2011). İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dündar F (2008). Modern Türkiye’nin Şifresi: İttihat ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği (1913-1918). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Frankenberg R (2001). The Mirage of an Unmarked Whiteness. İçinde: B B Rasmussen vd. (der), The Making and Unmaking of Whiteness, Durham: Duke University Press, 72-96.
• Fredrickson G M (1995). Black Liberation: A Comparative History of Black Ideologies in the United States and South Africa. Oxford: Oxford University Press.
• Gallagher C A (1997). White Racial Formation: Into the Twenty-First Century. İçinde: R Delgado ve Jean Stefancic (der), Critical White Studies: Looking Behind the Mirror, Philadelphia: Temple University Press, 6-11.
• Garner S (2007). Whiteness: An Introduction. London: Routledge.
• Georgeon F (2009). Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930). Çev. Ali Berktay, İstanbul: YKY.
• Gordon L R (2000). Existentia Africana: Understanding Africana Existential Thought. London: Routledge.
• Gölbaşı E (2014). 1915’in Ayak Sesleri. AGOS, 30 Mayıs.
• Hakan S (2013). Türkiye Kurulurken Kürtler (1916-1920). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Jwaideh W (2009). Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi: Kökenleri ve Gelişimi. Çev. İsmail Çekem ve Alper Duman, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hanioğlu Ş (2001). Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-1908. Oxford: Oxford University Press.
• Hooks B (1992). Representing Whiteness in the Black Imagination. İçinde: L Grossberg, C Nelson ve P Treichler (der), Cultural Studies, New York: Routledge, 338-346.
• Kaiser H (2014). The Extermination of Armenians in the Diarbekir Region. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Karpat K (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914): Demografik ve Sosyal Özellikleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kemal M (1993). Eskişehir-İzmit Konuşmaları (1923). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Kévorkian R H ve Paboudjian P B (2013). 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler. İstanbul, Aras Yayıncılık.
• Kévorkian R H (2011). The Armenian Genocide: A Complete History. London: I.B. Tauris.
• Kieser H L (2008). Türklüğe İhtida: 1870-1939 İsviçre’sinde Yeni Türkiye’nin Öncüleri. Çev. Atilla Dirim, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kieser H L (2013). Iskalanmış Barış: Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet (1839-1938). Çev. Atilla Dirim, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kimmel M S ve Ferber A L (2013). Privilege: A Reader. Boulder: Westview Press.
• King J E (1997). Dysconscious Racism: Ideology, Identity, and Miseducation. İçinde: R Delgado ve Jean Stefancic (der), Critical White Studies: Looking Behind the Mirror, Philadelphia: Temple University Press, 128-132.
• Klein J (2011). The Margins of Empire: Kurdish Militias in the Ottoman Tribal Zone. Stanford: Stanford University Press.
• Kurt Ü (2014). Varlık ve Yokluk Kıskacında Ermeniler: 1915 Kırımı’nın Ekonomik Şiddet Boyutu. İçinde: Çeğin G ve İ Şirin (der), Türkiye’de Siyasal Şiddetin Boyutları. İstanbul: İletişim Yayınları, 79-127.
• McIntosh P (1997). White Privilege and Male Privilege. İçinde: R Delgado ve Jean Stefancic (der), Critical White Studies: Looking Behind the Mirror, Philadelphia: Temple
• University Press, 291-299.
• Meray S ve Olcay O (der) (1977). Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri (Mondros Bırakışması, Sevr Andlaşması, İlgili Belgeler). Ankara: AÜ SBF Yayınları.
• Mills C W (1997). The Racial Contract. Ithaca: Cornell University Press.
• Mills C W (2007). White Ignorance. İçinde: S Sullivan ve N Tauna (der), Race and Epistemologies of Ignorance, Albany: SUNY Press, 13-38.
• Naimark N M (2011). Preface. İçinde: R G Suny, F M Göçek ve N M Naimark (der), A Question of Genocide: Armenians and Turks at the End of the Ottoman Empire, Oxford: Oxford University Press, xiii-xix.
• Neyzi L ve Darıcı H (2013). “Özgürüm ama Mecburiyetim Var”: Diyarbakırlı ve Muğlalı Gençler Anlatıyor. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Olson R (1992). Kürt Milliyetçiliğinin Kaynakları ve Şeyh Said İsyanı. Çev. Bülent Peker ve Nevzat Kıraç, Ankara: Öz-Ge Yayınları.
• Oran B (2001). Sèvres Barış Antlaşması. İçinde: B Oran (der), Türk Dış Politikası, Cilt I, İstanbul: İletişim Yayınları, 113-138.
• Ortaylı İ (2005). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özbudun E (2012). 1924 Anayasası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Quataert D (1997). Clothing Laws, State, and Society in the Ottoman Empire, 1720- 1829. International Journal of Middle East Studies, 29, 403-425.
• Roediger D R (2006). Working Toward Whiteness: How America’s Immigrants Became White. New York: Basic Books.
• Roediger D R (2007). The Wages of Whiteness: Race and the Making of the American Working Class. London: Verso.
• Rogan E L (1996). Aşiret Mektebi: Abdulhamid II’s School for Tribes (1892-1907). International Journal of Middle East Studies, 28, 83-107.
• Saraçoğlu C (2011). Şehir, Orta Sınıf ve Kürtler: İnkâr’dan “Tanıyarak Dışlama”ya. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Somel S A (1999/2000). Osmanlı Modernleşme Döneminde Periferik Nüfus Grupları. Toplum ve Bilim, 83, 178-201.
• Spelman E V (2007). Managing Ignorance. İçinde: S Sullivan ve N Tauna (der), Race and Epistemologies of Ignorance, Albany: SUNY Press, 119-131.
• Steyn M (2012). Ignorance Contract: Recollections of Apartheid Childhood and the Construction of Epistemologies of Ignorance. Identities: Global Studies in Culture and Power, 19(1), 8-25.
• Tanör B (1998). Türkiye’de Kongre İktidarları (1918-1920). İstanbul: YKY.
• Tanör B (1998). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: YKY.
• Tunaya T Z (2000). Türkiye’de Siyasal Partiler III: İttihat ve Terakki. İstanbul, İletişim Yayınları.
• Tunçay M (1999). Türkiye’de Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Üngör U Ü (2012). The Making of Modern Turkey: Nation and State in Eastern Anatolia, 1913-1950. Oxford: Oxford University Press.
• Üngör U Ü ve Polatel M (2011). Confiscation and Destruction: The Young Turk Seizure of Armenian Property. New York: Continuum.
• Üstel F (1997). İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912- 1931). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Van Bruinessen M (2010). Ağa, Şeyh, Devlet. Çev. Banu Yalkut, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yeğen M (2006). Devlet Söyleminde Kürt Sorunu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yeğen M (der) (2012). İngiliz Belgelerinde Kürdistan (1918-1958). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yeğen M (2014). Müstakbel Türk’ten Sözde Vatandaşa: Cumhuriyet ve Kürtler. İstanbul: İletişim Yayınları.