Türkiye’de Bedeller Ödemiş Bir Sosyolojik Düşünce Ustası: Sosyolog Behice Boran

Yıl 2015, Cilt: 39 Sayı: 3, 5 - 58, 23.10.2015

Hayriye Erbaş

Öz

Behice Boran’la ilgili yapılmış pek çok çalışma bulunmaktadır. Her ne kadar bu çalışmalardan bir bölümü akademisyen-sosyolog Boran’ın yazıları ve çalışmaları üzerine olsa da, daha çok siyasetçi-kuramcı Behice Boran üzerinedir. Bu makalede Behice Boran’ın Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde akademisyen sosyolog olarak bulunduğu yıllarda yaptığı çalışmalara odaklanılarak sosyoloji anlayışının ayrıntılı bir değerlendirmesi yapılmıştır. Burada ileri sürülen ve ortaya konulmaya çalışılan, Boran’ın Türkiye’de mevcut sosyolojiden farklı bir sosyoloji anlayışını başlattığı ve gelişmesine öncülük yaptığı ve bu sosyoloji anlayışının da özgün olduğu düşüncesidir. Diğer bir ifade ile ileri sürülen düşünce Boran’ın sosyolojik çalışmalarının Türkiye’de sonraki yıllarda yapılan pek çok tartışmanın nüvelerini içinde barındırdığı ve o tartışmaları öncelediğidir. Bu temel düşünce doğrultusunda makalenin amacı Boran’ın ‘incelikli’ ya da ‘derin bir okuma’ ile farklı yazılarında ve bazen de satır aralarında belirttiği düşüncelerinin sosyolojik değerlendirmesi üzerinden özgün sosyoloji anlayışının açığa çıkartılmasıdır. 

Bu amaçlar doğrultusunda makalede öncelikle Boran ve DTCF sosyoloji öncesinde Türkiye’deki mevcut sosyolojinin temel özelliklerine değinilmiş ve Boran sosyolojisi ile aralarındaki farklılıklara yer verilmiştir. İkinci olarak Boran’ın akademi yıllarında sosyolog olarak yaptığı çalışmaların bir sınıflandırması yapılmış ve farklı alanlardaki çalışmaları üzerinden onun sosyolojisinin temel özellikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır Ardından Boran’ın sosyolojisinde öne çıkardığı kavramlar ve bu kavramlara yüklediği anlamlar incelenmeye ve kavramlar üzerinden Boran sosyolojisinin metodoloji anlayışı onun toplum, toplumsal gerçeklik ve toplumsal değişme kavramlarına yüklediği anlamlar üzerinden irdelenmiş ve Boran’ın sosyolojiyi bir bilim olarak nasıl tanımladığı ve bu bilimin özelliklerinin neler olduğu konusundaki düşünceleri irdelenmiştir. Üçüncü olarak Boran’ın sosyolojiyi değişimin bilimi olarak görmesi nedeni ile toplumun daha demokratik bir yöne doğru evrilmesinin hangi etmenler ile ve nasıl olacağına ilişkin görüşlerine yer verilmiştir. Bu konuda Boran’ın toplumsal değişme ile bilim, bilim insanı sorumluluğu ve sanat arasında nasıl bir ilişki kurduğu incelenmeye çalışılmıştır. Ardından her bir eserinin katkısının ayrıntılı biçimde verilmesi ile Boran’ın o dönem ve sonrası Türkiye’deki sosyoloji ve sosyal ilimlere katkıları ortaya konulmuştur. Boran diğer çalışmalarında da alana önemli katkılar yapmış olsa da onun asıl katkısının Toplumsal Yapı Araştırmaları adlı çalışmasında yaptığı katkı öne çıkmaktadır. Onun gerçekleştirdiği çalışmalarla teori/kuram ile pratiği/alanı buluşturan bir gelenek oluşumuna öncülük yaptığı rahatlıkla söylenebilir. Son olarak da Boran sosyolojisinin neden etkili olamadığı ve Boran’ın neden bedeller ödemek durumunda kaldığını anlamak açısından önemli olan dünyada ve Türkiye’deki oluşumlara ve Boran sonrasında DTCF sosyolojideki değişimlere kısaca yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Behice Boran, Türkiye’de sosyoloji, sosyal bilimler metodolojisi, toplumsal yapı ve toplumsal değişme, bilim ve etik.

Kaynakça

• Akpolat Y (2008). Behice (Sadık) Boran. İçinde: M. Ç. Özdemir (der), Türkiye’de Sosyoloji, Cilt I, Ankara: Phoenix Yayınları, 821-861.
• Arı M (1997). Behice Boran’ın Aydın Kişiliği. Mürekkep, 7, 91-96.
• Atılgan G (2007). Behice Boran: Öğretim Üyesi, Siyasetçi, Kuramcı. İstanbul: Yordam Kitap.
• Boran B (1938). A Study of Occupational Mobility: An Analysis of Age Distributions of Occupational Grouppings in the United States 1910-1930. Michigan University.
• Bir Mesleki Mobilite İncelemesi: 1910-1930 Yılları Arasında Amerika Birleşik Devletlerinde Meslek Grupların Yaş Dağılımı Analizi, Türkçesi Behice Boran. İçinde: N Sargın (der), Yazılar Konuşmalar Söyleşiler Savunmalar, Çev. H Arıkan ve R Kaya, 2010, Cilt I, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları, 43-166.
• Boran B (1940a). Sosyolojide Yeni Araştırma Esasları. Siyasi İlimler Mecmuası, 109.
• Boran B (1940b). Köy Davası “Şehirleşmek” Davasıdır I. Siyasi İlimler, 111, 146-149. (Sargın, der. 2010, Cilt I: 172-174).
• Boran B (1940c). Köy Davası “Şehirleşmek” Davasıdır II. Siyasi İlimler, 112, 183-190. (Sargın, der. 2010, Cilt I: 175-180).
• Boran B (1940d). Sosyoloji Bakımından Hümanizma. Yücel, 66. (Sargın, der. 2010, Cilt I: 181-184)
• Boran B (1941a). Yurt ve Dünya. Yurt ve Dünya, 1, 1-15.
• Boran B (1941b). Hadiseler ve Düşünceler. Yurt ve Dünya, 1, 59-68.
• Boran B (1941c). Şehir ve Şehirleşme Davamız. Yurt ve Dünya, 3 25-35.
• Boran B (1941ç). Tiyatro ve Opera. Yurt ve Dünya, 5. (Sargın, der. 2010, Cilt I:198-199)
• Boran B (1941d). Halide Edib’in Yeni Romanları. Yurt ve Dünya, 5, 21-28.
• Boran B (1941e). Büyüyen Şehirlerimiz. Yurt ve Dünya, 5. (Sargın, der. 2010, Cilt I: 197).
• Boran B (1941f). Modern Şehir Örneği. Yurt ve Dünya, 6, 9-17.
• Boran B (1941g). Mücrim Mahaller. Yurt ve Dünya, 7, 32-40.
• Boran B (1941ğ). Hadiseler ve Düşünceler: Değişen Cürüm Telakkisi. Yurt ve Dünya, 8, 65-66.
• Boran B (1944a). Sosyoloji Dergisi: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi, 1942. A.Ü.D.T.F. Mecmuası, 4, 103-108.
• Boran B (1944b). Ekonomik ve Sosyal Kanunlara Karşı Gelinmez. Adımlar, 9, 283-286.
• Boran B (1944c). Zirai İstihsalin Geriliğinin Sebepleri, Gelişmesinin Şartları. Adımlar, 10, 313-317.
• Boran B (1944ç). Sanatta Konu Meselesi. Adımlar, 11, 347-350.
• Boran B (1944d). Kalp Fikir, Gerçek Fikir. Adımlar, 12, 377-379.
• Boran B (1945a). Toplumsal Yapı Araştırmaları: İki Köy Çeşidinin Mukayeseli Tetkiki. Ankara Üniversitesi DTCF Felsefe Enstitüsü Sosyoloji Serisi, Ankara: TTK Basımevi.(1992, Sarmal Yayınları, 3.
• Boran B (1945b). İşbölümü ve Kadının Sosyal Mevkii. A.Ü.D.T.F. Mecmuası, 3, 301-310.
• Boran B (1945c). Sosyoloji Işığı Altında Bir Cemiyet Olarak Faşizm, Ant, 9. (Sargın, der. 2010: 389-390)
• Boran B (1945ç). Demokrasinin Esas Şartları Nelerdir. Tan, 25 Eylül 1945 (Sargın, der. 2010: 393-395)
• Boran B (1947a). Sociology in Retrospect. American Journal of Sociology, 52(4), 312-320.
• Boran B (1947b). Geriye Dönüp Baktığımızda Sosyoloji (Sociology in Retrospect). Bilim ve Sanat, Çev. R Kaya, 84, 30-36.
• Boran B (1962a). Metod Açısından Feodalite ve Mülkiyet I. Yön, 50, 13.
• Boran B (1962b). Metod Açısından Feodalite ve Mülkiyet II. Yön, 51, 13.
• Burian, Orhan (1940) “Hümanisma ve Biz”, II, Yücel, Cilt 9, 63.
• Çetik M (1998). Üniversitede Cadı Kazanı: 1948 DTCF Tasfiyesi ve Pertev Naili Boratav’ın Müdafaası. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Çetik M (2002). Bir Akademisyen Olarak Behice Boran. Biyografya, No 2 (Behice Boran Özel Sayısı), İstanbul: Bağlam Yayınları, 27-66.
• Dahrendorf R (1959). Class and Class Conflict in Industrial Society. Stanford: Stanford University Press.
• Dinçer H (2008). II. Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Bir Dergi: Yurt ve Dünya. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 42, 193-130.
• Durakbaşa A (1993). Behice Boran ve 1940’larda Toplumcu Düşün. Toplumbilim, 2, Ekim, 41-46
• Duyum, Ant ve Yıldırım, Yıldıray (1999) “Behice Sadık Boran”. İçinde Kasapoğlu A (der) 60 Yıllık Gelenek: DTCF’de Uygulamalı Sosyoloji 1939-1999. Ankara: Ümit Ofset Matbaacılık ve Yayıncılık.
• Erbaş H (2007). Çağdaş Sosyoloji ve 1970’ler Sonrası Sosyolojisinde Gelişmeler ve Sonuçları. İçinde: M M Poloma (der), Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev. H Erbaş, Ankara: EOS Yayınları, 1-27.
• Erbaş H (2008). Üniversite-Toplum İlişkileri Bağlamında DTCF ve Sosyoloji. İçinde: D Remzi ve A Doğan (der), Cumhuriyet ve Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 191-207.
• Erbaş M (1995). Two Modes of Urbanization and Urbanism in a Peripheral Town of Turkey: The Case of Beypazarı. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: ODTÜ.
• Gevrek M A (1998). Yurt ve Dünya/1941-1944 1940’ların “Solunun” Ankara Çevresi. Toplum ve Bilim, 78, 256-271.
• Goldhorpe J (1982). The Class Schema of ‘Social Mobility and Class Structure in Modern Britain’: A Reply to Penn. Sociology, 15, 272-80.
• Karaosmanoğlu Y K (1940) “Hümanizma’ya Doğru İlk Adım”, Hakikat, 15 Ekim.
• Kasapoğlu A (der) (1999). 60 Yıllık Gelenek: DTCF’de Uygulamalı Sosyoloji 1939-1999. Ankara: Ümit Ofset Matbaacılık ve Yayıncılık.
• Kayalı K (1987). Sosyolog Behice Boran. Bilim ve Sanat, 83, 10-13.
• Kayalı K (2001). Türk Düşünce Dünyasında Yol İzleri. İstanbul: İletişim.
• Koç E (2010). Behice: Bir Devrimci… Bir Kadın … Bir Anne… İstanbul: Destek Yayınları.
• Koçak O (2001). 1920’lerden 1970’lere Kültür Politikaları, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, C.II. İstanbul: İletişim Yayınları, 393.
• Leader C ve Kettler D (2002). The Challenge of Fascist Social Thought. İçinde: Karl Mannheim’s Sociology As Political Education, Chapter Five, New Brunswick, NJ: Transaction Publisher. http://www.bard.edu/contestedlegacies/lib/kettler_articles.
• php action=getfile&id=9474532. Son erişim tarihi, 03/03/2013.
• Lewis B (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: TTK Yayınları.
• Mills C W (1951). White Collar: The American Middle Classes. New York: Oxford University Press.
• Mills C W (1959). The Sociological Imagination. New York: Oxford University Press.
• Mumcu U (1988). Bir Uzun Yürüyüş. Ankara: Um:Ag Vakfı Yayınları.
• Mumcu U (1990). 40’ların Cadı Kazanı. Ankara: Um:Ag Vakfı Yayınları.
• Nalbantoğlu H Ü (2002). Bir Toplumbilimcinin Gecikmiş Portresine Doğru. Biyografya, No. 2 (Behice Boran Özel Sayısı), 127-140.
• Poulantzas N (1975). Classes in Contemporary Capitalism. NLB (orij.1973).
• Ritzer G (1981). Toward an Integrated Paradigm: The Search for Exampler and an Image of the Subject Matter. Allyn and Bacon Inc.
• Sargın N (der) (2010). Behice Boran: Yazılar, Konuşmalar, Söyleşiler, Savunmalar. İstanbul: Sosyal Tarih Araştırmaları.
• Sinanoğlu S (1980). Türk Humanizmi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tanyol C (1993). Boran’ın Ahlaki Kişiliği ve Niyazi Berkes. Toplumbilim, 2, Ekim, 37-39.
• Tekeli İ (2012). Sosyal Bilimci ve Siyasetçi Olarak Behice Boran: Hesabı Akılla Verilen Bir Yaşam. İçinde: İ Tekeli, Anlatabildikleri ve Anlatamadıkları ile Yaşam Öyküleri, Toplu Eserler-23, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 160-217.
• Toprak Z (1996). Türkiye'de Toplumbilimin Doğuşu. İçinde: E Kongar (der), Türk Toplumbilimcileri II, 2. Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tütengil C O (1954). İhsaniye Köyü Monografisi. Sosyoloji Dergisi, 9, İstanbul.
• Tütengil C O (1955-1956). Keçiler Köyü Monografisi. Sosyoloji Dergisi, 10-11, İstanbul.
• Urgan M (1998). Bir Dinozorun Anıları. İstanbul: YKY.
• Ülken H Z, Kösemihal N Ş ve Tanyol C (1950). Karataş Köyü Monografisi. Sosyoloji Dergisi, 6, İstanbul.
• Wright E O (1978). Class, Crisis and the State. London: New Left Books.
• Wright E O (1985). Classes. London: New Left Books.