Bir Kamu Politikası Olarak Post-Neoliberalizm

Yıl 2016, Cilt: 40 Sayı: 1, 209 - 236, 15.04.2016

Ali Somel

Öz

Neoliberal politikalar, yol açtığı toplumsal tepkiler ve ekonomik krizlerle çeşitli ülkelerde sorgulanırken, karşısında post-neoliberalizm adıyla bir kamu politikası belirdi. Post-neoliberalizm yaşanan yapısal dönüşümü kısmen durduran, kısmen tersine çeviren, kısmen de koruyan özellikleriyle tartışılıyor. Bu çalışma, post-neoliberalizm ile neoliberalizm arasındaki süreklilik ve kopuş ilişkisini saptamayı amaçlamaktadır. Neoliberalizmin dayandığı sınırları saptayabilmek için başlangıç noktasına dönmek, neoliberalizm öncesi ile neoliberalizm arasındaki sürelilik ve kopuş ilişkisine bakmak gerekir. Liberalizm tarihte neden yenilenme ihtiyacı duymuştur? Öncelikle neoliberal dönemi önceleyen ve liberalizmden siyasal bir kopuşu ifade eden teorik çerçeveye
bakılmalıdır. 20. yüzyıla damga vuran kamu politikaları, sosyalizme geçişin temel aracı olarak üretimi merkezileştiren ve entegre eden kamulaştırma ve planlamadır. Refah devleti ve kalkınmacı devlet, bu politikaların kapitalist ülkelerdeki etkisiyle doğmuştur. Kapitalist ülkelerde neoliberalizme geçişi somut olarak sanayi politikasının gelişiminde görmek mümkündür. Neoliberal politikaları ortaya çıkartan koşullar sanayi politikasının tıkandığı noktalarda berraklaşmaktadır. Sanayi, finansal sermayenin egemenliği altına girmektedir. Yeni sanayileşen ülkelerin bağımsız gelişim arayışları sanayi politikasında zaman zaman kamulaştırma ve planlamayı içermiş olsa da esas olarak ithal ikameciliğe dayalı devlet korumacılığından ibaret kalmıştır. 20. yüzyılın son çeyreğinde ithal ikameci sanayi politikası krize girince liberalizme ortodoks bir çizgide dönüldü. Neoliberal söylem, korumacılıkla birlikte her tür devlet müdahaleciliğini ve hatta sanayi politikası kavramının kendisini reddediyordu. Gerçekte ise politikasızlık görüntüsü altında özelleştirme ve piyasayı serbestleştirme politikaları izlendi. Fakat zaman içinde neoliberal politikaların doğurduğu piyasa başarısızlıkları krizi derinleştirdi. Washington Uzlaşması adı altında toplanan ortodoks neoliberal reçeteye getirilen eleştiriler, sanayi politikasını geri çağıran ve devleti rekabet ilişkilerini düzenlemek üzere göreve davet eden bir yazın doğurmuştur. Son on yıldan beri tartışılmakta olan post-neoliberal politikalar bu çerçevede ortaya çıkmaktadır. Neoliberalizm eleştirisi, liberalizmi siyasal olarak reddeden neoliberalizm öncesi dönemin kamulaştırma ve planlama politikalarını yadsımaktadır. Washington Uzlaşması karşısına çıkarılan Post-Washington Uzlaşması, ikinci kuşak reformlar olarak bilinen düzenleyici devletin önlemleriyle rekabet edebilirliğin korunmasını ve bunun doğurduğu toplumsal çelişkileri sürdürülebilir kılacak şekilde sosyal işlevler üstlenilmesini içermektedir. Ortodoks neoliberal politikalara beliren toplumsal tepkiler ve 2007-2008 krizine bağlı alternatif politika arayışları bu post-neoliberal gündemde buluşmaktadır. Latin Amerika’da Yeni Sol iktidarların kurulduğu ülkeler, post-neoliberal kamu politikalarının ana uygulama alanıdır. Uygulama örneklerine dayalı tartışma, neoliberalizmin kendi içinde yaşadığı çeşitlenmeyi ortaya çıkarmaktadır. Bu çeşitlilik post-neoliberalizmin neoliberalizmi yeniden ürettiği boyutları görünür kılmaktadır. Yoksullukla mücadele, katılım, özerklik gibi kavramlara dayanarak rekabetçilik sosyal bir içerikle donatılarak pekiştirilmektedir. Sonuç olarak bir kamu politikası olarak post-neoliberalizm, neoliberalizmle bir kopuş yaşamadığı gibi onu restore etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Neoliberalizm, post-neoliberalizm, kamulaştırma, planlama, sanayi politikası.

Kaynakça

• Akdoğan A (2011). Türkiye’de Kamu Politikası Disiplininin Tarihsel İzleri. İçinde: F Kartal (der), Türkiye’de Kamu Yönetimi ve Kamu Politikaları, Ankara: TODAİE, 75-98.
• Ansal H ve Ataman B (2003). Bilgi Toplumu Derinliklerinde Türkiye’yi Arama Denemesi. İçinde: A H Köse, F Şenses ve E Yeldan (der), İktisat Üzerine Yazılar II, İktisadi Kalkınma, Kriz ve İstikrar, Oktar Türel’e Armağan, İstanbul: İletişim, 193-223.
• Arrighi G, Barr K, Hiseada S (1999). The Transformation of Businness in Europe. İçinde: G Arrighi ve B J Silver (der), Chaos and Governance in The Modern World System, Minneapolis: University of Minnesota Press, 97-150.
• Ataay F (2005). Kamu Hizmetlerinin Metalaştırılması ve Sağlıktaki Yansımaları. http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=3467. Son erişim tarihi: 15/02/2016.
• Azrak A Ü (1976). Millileştirme ve İdare Hukuku. İstanbul: Sulhi Garan Matbaası.
• Baran P A ve Sweezy P M (1970). Tekelci Kapitalizm. Çev: F Onaran, Ankara: Doğan Yayınevi.
• Başkaya F (1997). Kalkınma İktisadının Yükselişi ve Düşüşü. Ankara: İmge Kitabevi.
• Bayramoğlu S (2005). Yönetişim Zihniyeti, İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Bebbington A ve Humphreys Bebbington D (2010). An Andean Avatar: Post-neoliberal and Neoliberal Strategies for Promoting Extractive Industries. Brooks World Poverty Institute Working Paper 117. Manchester: Brooks World Poverty Institute.
• Bettelheim C (1973). Sosyalist Ekonomiye Geçiş Sorunları. Çev. K Somer, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Birdal A (2003). Sanayi(siz)leşme ve Kalkınma: Türkiye için Bir Çerçeve Denemesi. İçinde: E Özalp (der), Sosyalist Türkiye Hangi Kaynaklarla Kalkınacak? İstanbul: Dünya Yayıncılık, 171-192.
• Boratav K (1982). Sosyalist Planlamada Gelişmeler. Ankara: Savaş Yayınları.
• Boratav K (2015). Dünyadan Türkiye’ye, İktisattan Siyasete. İstanbul: Yordam Kitap.
• Boratav K ve Türkcan E (1994). Türkiye’de Sanayileşmenin Yeni Boyutları ve KİT’ler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Brand U ve Sekler N (2009). Struggling between Autonomy and Institutional Transformations: Social Movements in Latin America and the Move toward Post-Neoliberalism. İçinde: L Macdonald ve A Ruckert (der), Post-neoliberalism in the Americas, Hapshire: Palgrave, 54-70.
• Challies E R T ve Murray W E (2008). Towards Post-Neoliberalism? The Comparative Politico-Economic Transition of New Zealand and Chile. Asia Pacific Viewpoint, 49(2). 228-243.
• Chang H (2012). Kicking Away The Ladder: Neoliberalism and the ‘Real’ History of Capitalism. İçinde: C Kyung-Sup C, L Weiss, B Fine (der), Developmental Politics in Transition, Hampshire: Palgrave Macmillian, 43-50.
• Clark P (2013). Food Sovereignty, Post-Neoliberalism, Campesino Organizations and the State in Ecuador. Food Sovereignty: A Critical Dialogue International Conference, 14-15 September.
• Coase R (1996). The Nature of The Firm. Economica, New Series, 4(16), 386-405.
• Cole G M (2004). Shopping for Law in a Coasean Market. Stanford Law School - Research Paper No. 99.
• Davidson-Harden A (2009). The “Re-Branding” of Neoliberalism: Competing Hegemonies and Systemic Dilemmas Impacting Educational Development in Heavily Indebted Latin American States. İçinde: L Macdonald ve A Ruckert (der), Post-neoliberalism in the Americas, Hapshire: Palgrave, 151-164.
• Dobb M (1981). Kapitalizm Sosyalizm Azgelişmiş Ülkeler ve İktisadi Kalkınma. Çev. M Selik, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Einaudi M, Byé M, Rossi E (1955). Nationalization in France and Italy. New York: Cornell University Press.
• Engels F ve Marx K (2002). Gotha ve Erfurt Programlarının Eleştirisi. Çev. Barışta Erdost, Ankara: Sol Yayınları.
• Fukuyama F ve Birdsall N (2011). https://www.foreignaffairs.com/articles/2011-02-16/post-washington-consensus. Son erişim tarihi, 15/2/2016.
• Fülberth G (2008). Kapitalizmin Kısa Tarihi. Çev. Sadık Usta, İstanbul: Yordam Yayıncılık.
• Grugel J ve Riggirozzi R (2012). Post-neoliberalism in Latin America: Rebuilding and Reclaiming the State after Crisis. Development and Change, 43(1), 1–21.
• Guevara E (1991). Ekonomik Yazılar. Çev. N R Çobanoğlu, İstanbul: Yar Yayınları.
• Harrison G (2010). Post-neoliberalism? Review of African Political Economy, 37(123), 1–5.
• Harvey D (2007). A Brief History of Neoliberalism. New York: Oxford University Press.
• Haslam P A (2009). Is There a Post-Neoliberal Policy toward Foreign Direct Investment in Argentina and Chile? İçinde: L Macdonald ve A Ruckert (der), Post-neoliberalism in the Americas. Hapshire: Palgrave, 120-134.
• Hayek F A (1945). The Reader’s Digest condensed version of The Road to Serfdom. http://www.iea.org.uk/sites/default/files/publications/files/upldbook43pdf.pdf. Son erişim tarihi: 15/6/2016.
• Heidrich P ve Tussie D (2009). Post-Neoliberalism and the New Left in the Americas. İçinde: L Macdonald ve A Ruckert (der), Post-neoliberalism in the Americas. Hapshire: Palgrave, 37-53.
• Hilferding R (1981). Finance Capital. A Study of the Latest Phase of Capitalist Development. Londra: Routledge & Kegan Paul.
• Kaltwasser C R (2011). Toward Post-Neoliberalism in Latin America? Latin American Research Review, 46(2), 225-234.
• Keynes J M (2011). The General Theory of Employment, Interest and Money,
• http://cas.umkc.edu/economics/people/facultyPages/kregel/courses/econ645/Winter2011/GeneralTheory.pdf. Son erişim tarihi: 15/6/2016.
• Kurthan F (2005). Yönetim, Ankara: Paragraf Yayınevi.
• Küçük Y (1975). Endüstrileşme Sürecinin Temel Sorunları: Sovyet Deneyimi 1925-1940. İstanbul: Bilim Yayınları.
• Kyung-Sup C, Weiss L ve Fine B (2012). Introduction: Neoliberalism and Developmental Politics in Perspective. İçinde: C Kyung-Sup C, L Weiss ve B Fine, Developmental Politics in Transition, Hampshire: Palgrave Macmillian.
• Lenin V İ (1972). Lenin Collected Works, Cilt 13. Moskova: Progress Publishers.
• Lenin V İ (1992). Nisan Tezleri. Çev. M Erdost, Ankara: Sol Yayınları.
• Lenin V İ (1994). Devlet ve İhtilâl. Çev. K Somer, Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Lenin V İ (2000). Imperialism, The Highest Stage of Capitalism. https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1916/imp-hsc/ch01.htm. Son erişim tarihi: 15/02/2016.
• Leys C (1992). Azgelişmişlik ve Bağımlılık: Eleştirel Notlar. İçinde: M Ersoy (der), Emperyalizm, Gelişme ve Bağımlılık Üzerine, Ankara: Verso Yayınları, 75-92.
• Luccisano L ve Wall G (2009). The Shaping of Motherhood through Social Investment in Children: Examples from Canada and Mexico. İçinde: L Macdonald ve A Ruckert (der), Post-neoliberalism in the Americas, Hapshire: Palgrave, 199-214.
• Macdonald L ve Ruckert A (2009). Post-neoliberalism in the Americas. Hapshire: Palgrave.
• Marx K (1999). Capital Volume I. https://www.marxists.org/archive/marx/works/1867-c1/ch32.htm, Son erişim tarihi: 15/2/2016
• Meltzer J (2009). Hugo Chávez and the Search for Post-Neoliberal Policy Alternatives in Venezuela. İçinde: L Macdonald ve A Ruckert (der), Post-neoliberalism in the Americas, Hapshire: Palgrave, 89-104.
• Naim M (2000). Fads and Fashion in Economic Reforms: Washington Consensus or Washington Confusion? Third World Quarterly, 21(3), 505–528.
• Owen G (2012). Industrial Policy in Europe Since The Second World War: What Has Been Learnt? http://www.ecipe.org/app/uploads/2014/12/OCC12012-revised.pdf. Son erişim tarihi, 15/02/2016.
• Öniş Z ve Şenses F (2005). Rethinking the Emerging Post-Washington Consensus. Development and Change, 36(2), 263–290.
• Pashukanis E (1980). Selected Writings on Marxism and Law. https://www.marxists.org/archive/pashukanis/1924/law/ch03.htm. Son erişim tarihi: 15/02/2016.
• Pinder J, Hosomi T, Diebold W (1979). Industrial Policy and the International Economy. The Trilateral Commission A Private North American-European-Japanese Initiative on Matters of Common Concern.
• Radice H (2008). Neoliberalism In Crisis? Money And The State In Contemporary Capitalism. Ankara: Conference on Neoliberalism, Crisis and Latin America at Middle East Technical University, 14 November 2008.
• Rodrik D (2004). Industrial Policy for the Twenty-First Century. https://www.sss.ias.edu/files/pdfs/Rodrik/Research/industrial-policy-twenty-first-century.pdf. Son erişim tarihi: 15/06/2016.
• Ruckert A (2009). The World Bank and the Poverty Reduction Strategy of Nicaragua: Toward a Post-Neoliberal World Development Order? İçinde: L Macdonald ve A Ruckert (der), Post-neoliberalism in the Americas, Hapshire: Palgrave, 135-150.
• Sandbrook R (2011). Polanyi and Post-neoliberalism in the Global South: Dilemmas of Re-embedding the Economy. New Political Economy, 16(4), 415-443.
• Schmalz S ve Ebenau M (2012). After Neoliberalism? Brazil, India, and China in the Global Economic Crisis. Globalizations, 9(4), 487–501.
• Schneiderman D (2000). Constitutional Approaches to Privatization: An Inquiry into the Magnitude of Neo-Liberal Constitutionalism. Law and Contemporary Problems, 63(4), 83-109.
• Shapiro H (2007). Industrial Policy and Growth. DESA Working Paper.
• Soyak A (2004). Ulusaldan Uluslarüstüne İktisadi Planlama ve Türkiye Deneyimi. İstanbul: Der Yayınları.
• Stiglitz J (2008). Is there a Post-Washington Consensus? İçinde: J E Stiglitz ve N Serra (der), The Washington Consensus Reconsidered, New York: Oxford University Press, 41-56.
• Şenses F ve Taymaz E (2003). Unutulan Bir Toplumsal Amaç: Sanayileşme Ne Oluyor? Ne Olmalı?. İçinde: A H Köse, F Şenses ve E Yeldan (der), İktisat Üzerine Yazılar II, İktisadi Kalkınma, Kriz ve İstikrar, Oktar Türel’e Armağan, İletişim: İstanbul, 429-461.
• Taylor M (2009). The Contradictions and Transformations of Neoliberalism in Latin America: From Structural Adjustment to “Empowering the Poor”. İçinde: L Macdonald ve A Ruckert (der), Post-neoliberalism in the Americas, Hapshire: Palgrave, 21-36.
• Türel O (2008). Türkiye’de Sanayi Politikalarının Dünü ve Bugünü. http://www.bagimsizsosyalbilimciler.org/. Son erişim tarihi: 15/06/2016.
• Türkcan E (2003). Teknoloji Seçimi Olarak Bilim ve Teknoloji Politikaları. İçinde: A H Köse, F Şenses ve E Yeldan (der), İktisat Üzerine Yazılar II, İktisadi Kalkınma, Kriz ve İstikrar, Oktar Türel’e Armağan, İletişim: İstanbul, 153-169.
• Wood E M (2006). Sermaye İmparatorluğu. Çev. S Oğuz, Ankara: Epos.