Guernica’nın İzinde: İnsan, Hayvan ve Şiddet

Yıl 2016, Cilt: 40 Sayı: 1, 237 - 278, 15.04.2016

Özkan Agtaş

Öz

Pablo Picasso’nun 1937 tarihli meşhur tablosu Guernica, neredeyse Paris’te sergilendiği ilk andan itibaren sanat tarihinin en etkileyici savaş eleştirilerinden biri, hatta en önde geleni olarak nitelendirilmiştir: O adeta bir yirminci yüzyıl ikonudur; kimsenin ilgisiz kalamayacağı bir zulüm anını kayda geçiren savaş karşıtı bir anıt! Fakat Guernica’da tanık olduğumuz şey, yalnızca zulmün çarpıcı bir temsilinden mi ibarettir? Picasso’nun savaşa yönelik eleştirisinin mahiyeti, savaşın sebep olduğu ıstırap ve yıkımın korkunçluğunu göstermekle mi sınırlıdır? Üzerinden atlanmaması gereken bir başka soru ise şu olmalıdır: Picasso’nun savaş eleştirisi, nihayetinde bir tür pasifizme cevaz veren muğlak bir şiddet eleştirisi midir? Yoksa şiddetle aslında pek de bir derdi olmadığını gayet iyi bildiğimiz Picasso, savaşa has şiddetin karşısına, hiçbir şekilde araçsallaştırılamaz ve temellük edilemez bir başka şiddeti mi çıkarmak istemektedir? Ve eğer öyleyse, bunu neden insan ile hayvan (lakin insanın dışındaki değil, içindeki öteki olarak hayvan) arasındaki gerilimin, yani insanı tam da kendi içerisinden yaran ve kateden bu kadim kurucu gerilimin ortasına yerleştirmek istemiş olabilir? Guernica hakkında genellikle yapılan şeyden uzaklaşıldığında, yani ikonografik çözümleme usulü ikincilleştirildiğinde görülecektir ki, insan tinselliğinin zulmün baskısı altında trajik bir şekilde yitirilişini gösteren bu sahnede, tablonun bütün gerilimi, insani bir jest ile hayvani bir jest arasındaki yarıkta birikmektedir. Tablo hakkında sahip olunan hakim kanaatin aksine, bu çalışmanın iddiası şudur ki, Guernica’da esas olan şey, zulmün tasviri değildir: Gerçekte Picasso, uygarlığın kendi üzerine dönmüş zulmünden (yani savaştan) duyduğu tiksintiyi, bu zulmün sebep olduğu insanlık halinden çıkışsızlıkla müphem bir temas içerisinde resmetmiştir. Bir çıkış yoktur, üstelik buradaki zulümden türetilebilecek ne bir mağduriyet ethosu, ne vicdan muhasebesine yönelten ilksel bir suçluluk, ne de bir kurban veya feda kültürü söz konusudur. Çıkış yoktur, çünkü tinin alçalışıyla birlikte ortaya çıkan şey, aynı tinselliğin kendi mutlak ötekisi olarak kurup dışladığı hayvandan başkası değildir. Tam da bu yüzden, Guernica’yı seyreden bizlerin dikkati, zulmün müstehcen görselliği tarafından kapılmışken, tabloda gerçekten zulüm görenlerin meyli, dehşetin dışında/kıyısında duran bir başka figüre yönelmiştir: Boğa. Zira boğa, yalnızca savaşa son verecek olan şiddetin sahibi değildir, aynı zamanda bildiğimiz insanlığın sonundan ve bildiğimiz tinselliğin kaybından sonra, insanı ve hayvanı yeniden düşünmeye davet eden şeydir. Nitekim bu çalışma da, Guernica’nın işaretlerini takip ederek, insan, hayvan ve şiddet arasındaki ilişkinin izini sürmeye çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İnsan, hayvan, şiddet, Picasso, Guernica

Kaynakça

• Agamben G (2001). Kutsal İnsan: Egemen İktidar ve Çıplak Hayat. Çev. İ Türkmen, İstanbul: Ayrıntı.
• Agamben G (2009). Açıklık: İnsan ve Hayvan. Çev. M M Çilingiroğlu, İstanbul: YKY.
• Arnheim R (1992). To the Rescue of Art. Berkeley: University of California.
• Baldassari A (2006). Picasso. Life with Dora Maar. Love and War: 1935-1945. Flammarion.
• Barr A H (1947). Picasso. Fifty Years of His Art. New York: MoMA.
• Bataille G (1985). “Base Materialism and Gnosticism”. İçinde: G Bataille, Visions of Excess: Selected Writings, 1927-1939. Tr. A Stoekl, Minneapolis: University of Minnesota, 45-52.
• Bataille G vd. (1995). Encyclopaedia Acephalica, Critical Dictionary and Related Texts. London: Atlas.
• Benjamin W (2010). “Şiddetin Eleştirisi Üzerine”. İçinde: A Çelebi (der), Şiddetin Eleştirisi Üzerine. Çev. E Göztepe, İstanbul: Metis, 19-42.
• Berger J (2010). Picasso’nun Başarısı ve Başarısızlığı. Çev. Y Salman ve M Gürsoy Sökmen, İstanbul: Metis.
• Butler J (2005). Kırılgan Hayat: Yasın ve Şiddetin Gücü. Çev. B. Ertür, İstanbul: Metis.
• Butler J (2015). Savaş Tertipleri: Hangi Hayatların Yası Tutulur? Çev. Ş. Öztürk, İstanbul: YKY.
• Chipp H B (1988). Picasso’s Guernica. History, Transformations, Meanings. Berkeley: University of California.
• Corbin J (1999). Images of War: Picasso’s Guernica. Visual Anthropology, 13(1): 1-21.
• Darr W (1966). Images of Eros and Thanatos in Picasso’s Guernica. Art Journal, 25(4): 338-346.
• Fisch E (1988). Guernica by Picasso. A Study of the Picture and Its Context. Tr. J Hotchkiss, Lewisburg: Bucknell University.
• Florman L (2000). Myth and Metamorphosis. Picasso’s Clasical Prints of the 1930s. Cambridge: MIT.
• Foucault M (2003). Cinselliğin Tarihi. Çev. H U Tanrıöver, İstanbul: Ayrıntı.
• Gottlieb C (1965). The Meaning of Bull and Horse in Guernica. Art Journal, 24(2): 106-112.
• Hegel G W F (1967). The Phenomenology of Mind. Tr. J B Baillie, New York: Harper and Row.
• Hegel G W F (1975). Aesthetics. Lectures on Fine Art. Vol 2. Tr. T M Knox, Oxford: Clarendon.
• Hegel G W F (1977). Phenomenology of Spirit, Tr. A V Miller, Oxford: Clarendon.
• Kojève A (1980). Introduction to the Reading of Hegel: Lectures on the Phenomenolgy of Spirit. Tr. J H Nichols, London: Cornell University.
• Levinas E (1990). The Name of a Dog, or Natural Rights. İçinde: E Levinas, Difficult Freedom: Essays on Judaism. Tr. S Hand, Baltimore: John Hopkins University, 151-153.
• Ovidius (1994). Dönüşümler. Çev. İ Z Eyuboğlu, İstanbul: Payel.
• Ries M (1972). Picasso and the Myth of the Minotaur. Art Journal, 32(2): 142-145.
• Rutledge H C (1989). The Guernica Bull. Studies in the Classical Tradition in the Twentieth Century. Athens and London: University of Georgia.
• Schapiro M (2000). The Unity of Picasso’s Art. New York: George Braziller.
• Schneider D E (1947). The Painting of Pablo Picasso: A Psychoanalytic Study. College Art Journal, 7(2): 81-95.
• Şimşon E (2015). Levinas ve Bobby: Bir Köpeğin Levinas’ın Etiğindeki Rolü. Cogito, 80: 37-51.
• van Hensbergen G (2004). Guernica. The Biography of a Twentieth-Century Icon. London: Bloomsbury.
• Wertenbaker L (1967). The World of Picasso. New York: Time-Life.
• Wischnitzer R (1985). Picasso’s Guernica. A Matter of Metaphor. Artibus et Historiae, 6(12): 153-172.