Medya Emekçilerinin Sendikal Örgütlenme Sürecine Yönelik Kavrayışları: Sorunlar ve Çözüm Önerileri / Unionization as Conceived by Media Labourers: Problems and Alternatives

Yıl 2013, Cilt: 37 Sayı: 3, 61 - 100, 24.09.2013

Selma Toktaş

Öz

Yeni iletişim ve enformasyon teknolojilerinin kullanılmaya başlanması ve 1970’lerdetüm dünyada yaşanan ekonomik krizin ardından yeni iktisat politikalarının ABD’denbaşlayarak küresel boyutta yayılmasının on yılı olarak anılan 1980’li yıllar, yeni bir döneminbaşlangıcını işaret etmektedir. Refah devletinin çökmesi ve ardından kapitalizminalternatifsiz bir dünya düzeni konumuna gelmesiyle birlikte devletin küçülmesi,özelleştirme ve pazarın egemenliği gibi unsurlar tüm dünyada ön plana çıkmıştır. Bütünbu değişimler emek pazarının yapısını, işin örgütlenme biçimini ve çalışanlar arasındakiilişkiyi de etkilemiştir. Kapitalist emek sürecine ilişkin düzenlemelerle birlikte yeni üretimtarzı, piyasa mekanizması üzerinde yükselmeye başlamıştır. Böylelikle, homojen veucuz işgücü, emeğin yersiz yurtsuzlaşması, artan güvencesiz çalışma koşulları, modernyöneticilik anlayışı, esnek çalışma saatleri ve makineleşmeyle gelen parçalı sistem,emek pazarının temel dinamikleri haline gelmiştir. Yeni çalışma yaşamında süregelenbir diğer değişiklik de, insan kaynakları ve toplam kalite yönetiminin hedeflenerek,sendikaların dışarıda bırakılması olmuştur.Kurumsal yapısı ve üretim örgütlenmesi ile genel ekonomik yapı içerisinde önemlibir yer teşkil eden medya endüstrisi de bu değişimlerden kaçınılmaz olarak payınıalmıştır. Medya çıkarları, yeni düzenin politikalarıyla birlikte belirginleşmekte vekültürel bir pratik olarak gazetecilik mesleği de değişen çalışma anlayışı ve piyasaekonomisinin oluşturduğu yapı içerisinde önemli değişlikler geçirmektedir. O günleredek süregelen geleneksel medya sahipliği yerini büyük sermaye gruplarına bırakmıştır.Mülkiyet yapısındaki bu değişimin sonucunda gazetecilik, grup çıkarları ve güç odaklarıile bağlantılı, toplumsal sorumluluktan yoksun, uzmanlaşmış ve kişisel pazarlıklarınyapıldığı bir meslek haline gelmiştir. Medya sektöründe yaşanan yapısal dönüşümgazetecilerin sahip oldukları hakları koruma, talep ettikleri hakları elde etme ve sendikalörgütlenme konularında gösterdikleri tavra ilişkin bir tartışmayı da beraberindegetirmiştir. Dolayısıyla bu çalışmada gazetecilerin sendikal örgütlenme pratiğini nasılkavramsallaştırdıkları tartışılmaktadır. Bu çalışma, 150 sendikalı, 135 sendikasız olmaküzere ulusal medyada çalışan 285 gazeteciye uygulanan anket çalışması ile farklı statüve kurumlardaki 35 gazeteci ile derinlemesine mülakatı kapsayan alan araştırmasınınsonuçlarını sunmaktadır. Mevcut yasaların, sektörün genel yapısının, gazetecilerinörgütlenme korkularının yanı sıra gazetecilerin sınıfsal algıları ve sosyo-ekonomikstatülerinin de sendikasızlaşma sürecinde etkili olduğu bu çalışmanın temel sonuçları arasındadır. Dolayısıyla gazeteciler, Marx’ın deyimiyle “kendi için sınıf” konumunageçmedikleri sürece sendikal örgütlenmeler onlar için bir anlam ifade etmediği gibivarlığını koruması da gittikçe güçleşmektedir. Gazetecilerin sendikal örgütlenmeye dairöznel bakışlarının ortaya konulmaya çalışıldığı bu çalışmada Marx’ın “kendinde sınıf”(class in itself) ve “kendi için sınıf” (class for itself) kavramlarına birer metafor olarakbaşvurulmuştur. Dolayısıyla gazetecilerin nesnel ve öznel sınıf durumlarının da sendikalörgütlenme sürecine bakışlarını etkilediği, bu çalışmanın temel sorunlarından biridir.Bu çalışmada geleneksel yazında yer alan “burjuvazi-proletarya” şeklindeki keskinkutuplaşmadan yola çıkılmamakta, sınıf kavramı “dinamik” bir çözümleme düzeyindeanlamlandırılmaktadır.

 

---

The 1980s as a decade is characterized by the proliferation of new information andcommunication technologies as well as the expansion of US-led economic policyfollowing the economic depression of the 1970s. Deregulation, privatization and thewithdrawal of the state from many areas due to the disintegration of the welfare statemodel were all common all around the world. All these significant changes affectedthe structure of the labor market, the work organization and the framework for theemployment relationship. Along with new regulations of capitalist labor process, thenew mode of production started to rise on the market. Thus, homogeneous and cheaplabor, professional management system, deterritorization of labor, flexible working andfragmented system as a result of mechanization are the main components of labormarket. Professional practices, new career models with low job security and humanresources departments gave rise to increase individual responsibility instead of unionsin managing careers and knowledge based power in the industry.As with any industry in the world, the organization of the media has dramaticallychanged since the 1980s, the most important being the alteration of media ownershippatterns. Indeed, in Turkey, the traditional media proprietors who were also journaliststhemselves replaced by big trustees. This followed by journalists giving priority to theinterests of the media proprietors’. Thus, the media became a hegemonic tool andjournalists accepted working under the ideological pressure with the belief that theycould not be successful unless they played the game according the rules. It was withthese changes that the deunionization has emerged. Bosses aimed at decreasing thepower of the union at the workplace and neutralize workers’ reaction. This studypresents the results of a field study consisting of a survey of 285 journalists amongwhich there are unionized as well as non-unionized members and in-depth interviewswith 35 journalists who occupy posts such as editors, chief editors or managers. The study reveals that most journalists choose not to become a member of a uniondue to the fear of losing their jobs. Factors such as the structure of the media, theemployment legislation and the organization of the unions are also important inunderstanding the journalists’ conception of unionization. Furthermore, the lackof class consciousness among journalists also causes denunionazation in the mediasector. Today, most journalists believe that they belong to the elite class of the societyjust like the media proprietors. As a result of this, it becomes inevitable for them torepresent their bosses’ class and act according to the media group’s expectations andbusiness interests. Therefore, if journalists do not achieve the position of “class foritself” to follow Marx, the union will not have any meaning for them and it will be ableto protect its presence, either. Marxian concepts of “class in itself” and “class for itself”were applied as metaphors in this study which aims to show subjective and objectiveconceptions of journalists about the union. Therefore, that objective and subjectiveclass status of the journalists affect their conception about unionization is one of themain problems of this study. A severe polarization such as “bourgeoisie-proletariat” inthe traditional literature is not the starting point for this study and the class concept isgiven a meaning through “dynamic” analysis.

Anahtar Kelimeler

Sendikal örgütlenme, sınıf, gazeteci, medya sektörünün yapısal dönüşümü / Union, unionisation, class, journalist, structural transformation of the media sector.

Kaynakça

• Adaklı, G (2006). Türkiye’de Medya Endüstrisi, Neoliberalizm Çağında Mülkiyet ve Kontrol İlişkileri. Ankara: Ütopya.
• Altun, A (1995). Türkiye’de Gazetecilik ve Gazeteciler. Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları.
• Bagdikian, B (2004). The New Media Monopoly. Boston: Beacon Press.
• Boratav, K (2004). Yeni Dünya Düzeni Nereye? Ankara: İmge.
• Bottomore T B (1964). Elites and Society. England: Pelican Books.
• Braverman, H (1974). Labor and Monopoly Capital: The Degradation of Work in the Twentieth Century. New York: Monthly Review Press.
• Burawoy, M (1985). The Politics of Produciton: Factory Regimes Under Capitalism and Socialism. New York: Verso.
• Burnham, J (1941). Managerial Revolution What is Happening in the World. New York: The John Day Company.
• Çavdar, T (1999). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi I ve II. Cilt. Ankara: İmge.
• Çelik, A (2006). Sendikaların Yeni Dünyası. İçinde: Sazak, F (der.), Türkiye’de Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar, Ankara: Epos.
• Çelik, A (2012). Yeni Sendikalar Yasası Ne Getiriyor, Ne Götürüyor? http://t24.com. tr/yazi/yeni-sendikalar-yasasi-ne-getiriyor-ne-goturuyor/5858. Son erişim tarihi, 002013.
• Çelik, A (2013). Sendikasızlaştırma İstatistikleri. http://t24.com.tr/yazi/ sendikasizlastirma-istatistikleri/6172. Son erişim tarihi, 01.04.2013.
• Deuze, M (2008). Understanding Journalism as Newswork: How It Changes, and How It Remains the Same, Communication and Culture, C.5, S.2,4-23. http://www.westminster.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0006/20022/WPCC-Vol5-No2Mark_Deuze.pdf. Son erişim tarihi, 13.10.2008.
• Dicken, P (2006). Global Shift: Mapping the Changing Contours of the World Economy. Londra: Sage.
• Dobb, M (1992). Kapitalizmin Gelişimi Üzerine İncelemeler. Çev. F Akar. İstanbul: Belge Yayınları.
• Edwards, P ve Elger, E (1999). National States and the Regulation of Labour in the Global Economy: An Introduction. İçinde: Edwards, P and Elger, T (der.). The Global Economy National States, The Regulation of Labour, Londra: Mansell, 1-42.
• Emirgil, B F (2010). Yeni Kapitalizmde Emeği Sorunsallaştırmak: Emeğin Maddi Olmayan Görünümleri, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2010/1 (24), 221-237.
• Erdoğdu, S (2006). Küreselleşme Sürecinde Uluslararası Sendikacılık, Ankara: İmge.
• Gereffi, G (1994) The International Economy and Economic Development. İçinde: N J Smelser ve R Swedberg (der.), The Handbook of Economic Sociology, Princeton, NJ: Princeton University Press, 206-233.
• Hardt, M ve Negri, A (2012). Duyuru. İstanbul: Ayrıntı.
• İstanbul Gazeteciler Sendikası (1963). 10 Ocak ve Ötesi, İstanbul: İstanbul Gazeteciler
• Sendikası Yayınları. Kagarlitski, B (2006). Orta Sınıfın İsyanı. Çev. B Akkıyal, Ankara: Phoenix.
• Kaya, A R (1999). Türkiye’de 1980 Sonrası Medyanın Gelişimi ve İdeoloji Gereksinimi, Türk-İş Yıllığı 99, 633-660.
• Kaya, A R (2009). İktidar Yumağı: Medya – Sermaye – Devlet. Ankara: İmge.
• Mosco, V (2006) Bilgi Endüstrilerinde Emeğin Yöndeşmesi. Çev. G Yücesan-Özdemir.
• İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 23 (Yaz-Güz), 63-80. Murdock, G (1980). Class, Power, and the Press: Problems of Conceptualisation and Evidence. İçinde: H Christian (der.). The Sociology of Journalism and the Press (Sociolog
• Review #29), Keele: University of Keele Press, 37-70. Müftüoğlu Ö (2007). Kriz ve Sendikalar. İçinde: F Sazak (der.), Türkiye’de Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar. Ankara: Epos, 117-156.
• Öngen, T (1996). Prometheus’un Sönmeyen Ateşi: Günümüzde İşçi Sınıfı. İstanbul: Alan.
• Özsever, A (2004). Tekelci Medyada Örgütsüz Gazeteci. Ankara: İmge.
• Özuğurlu, M (2007). Yeni Proleterleşme Dalgasının Öncü Formu Olarak Toplumsal
• Hareket Sendikacılığı. İçinde: F Sazak (der.), Türkiye’de Sendikal Kriz Yaklaşımları: Sendikalar Krizi Tartışıyor, Ankara: Epos, 57-65. Özveri, M (2006). Sendikal Hareket, Sorunlar, Arayışlar. İçinde: F Sazak (der.), Türkiye’de
• Sendikal Kriz Yaklaşımları: Sendikalar Krizi Tartışıyor, Ankara: Epos, 75-116. Sazak, F (der.) (2006). Türkiye’de Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar. Ankara: Epos.
• Schick I C ve Tonak, E A (der.) (1990). Geçiş Sürecinde Türkiye. İstanbul: Belge Yayınları.
• Seçkin, G (2004). Ulusal Medyada Haber Üretim Sürecinde Çalışan Gazetecilerin
• Ekonomik ve Sosyal Statüsü Üzerine Bir Alan Araştırması, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sennett, R (1998). The Corrosion of Character: The Personal Consequences of Work. New York: Norton.
• Soner Ş (2003). Türkiye’de Gazeteciligin Örgütsel Sorunları: Büyüyen Medya Küçülen
• Örgütler. İçinde: L D Tılıç (der.), Türkiye’de Gazetecilik Elestirel Yaklasım, Ankara: ÇGD Yayınları, 339-355. Şenkal, A (1999). Sendikasız Endüstri İlişkileri: Genel Olarak Dünyada ve Türkiye’de.
• Ankara: Kamu-İş Yayınları. Şenkal, A (2005). Küreselleşme Sürecinde Sosyal Politika. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Tılıç, D (1998). Utanıyorum Ama Gazeteciyim. İstanbul: İletişim.
• Toktaş, S (2010). 1980 Sonrası Değişen Medya Ortamında Gazeteci: Zanaatkâr mı, Profesyonel mi?, Mülkiye Dergisi, Sayı 269. 147-170.
• Topuz, H (2003). Türk Basın Tarihi. Remzi Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Waddington, J (1999). Situating Labour Within The Globalization Debate. İçinde J Waddington (der.), Globalization and Patterns of Labour Resistance, Londra: Mansell, 1Castree, N, Coe, N, Ward, K, Samers, M (2003) Spaces of Work: Global Capitalism and the Geographies of Labour. Londra: Sage.
• Yücesan-Özdemir, G (2009). Emek ve Teknoloji, Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
• AA’da Kemal Öztürk Diktatörlüğü Çalışanları İsyan Ettirdi. (2011) http://haber.sol.org. tr/medya/aa-da-kemal-ozturk-diktatorlugu-calisanlari-isyan-ettirdi-haberi-45672. Son erişim tarihi, 5.08.2013.
• AA’da ‘Konuşulacak Birşey Kalmadı. http://www.sendika.org/2011/08/aadakonusulacak-bir-sey-kalmadi/. Son erişim tarihi, 5.08.2013.