Âşarın Kaldırılması

Yıl 2019, Cilt: 43 Sayı: 2, 491 - 510, 28.06.2019

İzzettin ÖNDER

Öz

İzmir İktisat Kongresi kararları doğrultusunda, 1925 yılında âşarın kaldırılması kararı
feodal toprak ağalarının baskısı sonucunda gerçekleşmiştir. Ancak bu gelişme, birikime
acilen ihtiyaç duyan sanayileşme faaliyetlerine ters idi. Cumhuriyet’in ilk yıllarında
sanayiye kaynak aktarımı açısından birikime tek elverişli üretim faktörü tarım idi. Âşarın
kaldırılma sebebi olarak çiftçiler üzerinde mültezim baskısı gösterilmiş olmakla beraber,
mültezimlerin vergi memurlarıyla ikamesi bu sözde gerekçeyi kaldırabilirdi. Âşarın ilgası,
1960 yılında hükümete sunulan Kaldor Raporu’nda da belirtildiği üzere, tarım kesiminin
üst kapasitede kullanılarak sanayiye kaynak aktarım sürecini aksatmıştır. Âşarın
kaldırılması, hem vergileme merkezini hem de kaynak aktarım yönünü ters çevirerek vergi
yükünü kırsal alandan kentsel alana taşımıştır. Âşarın bir başka üstünlüğü de verginin
gerçekleşen gelire değil, potansiyel gelire dayalı olması idi. Verginin bu avantajı, piyasa
sinyallerine tepkisiz kalan sektörün yönlendirilmesinde hükümetin elinde önemli bir
avantajdı. Japonya’da Meiji Restorasyonu deneyimi ve daha birçok ülke deneyimlerinde
de görüldüğü üzere, söz konusu uygulamalar sadece birikim amacıyla en yüksek geliri
sağlamada değil, aynı zamanda ekonomik işleyişin mübadele sisteminden parasal piyasa
sistemine geçirilmesinde de zorlayıcı işlev görebilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Âşar, İzmir İktisat Kongresi, tarım sektörü, kamu gelirleri, vergi

Kaynakça

• Allen G C (1972). A Short Economic History of Modern Japan. London: George Allen and Unwin Ltd.
• Barkan Ö L (1964). Osmanlı İmparatorluğu’nda Öşür. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Barkan Ö L (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi. İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Beasley W G (1972). The Meiji Restoration. Stanford University Press.
• Bird R M (1977). Land Taxation and Economic Development. Finance in Developing Countries (ed. Ayre P C I ). London: Frank Cass and Co. Ltd.
• Boratav K (1988). Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Boratav K (2003). Türkiye Ekonomisi. Ankara: İmge Yayınevi.
• Derin H (1940). Türkiye’de Devletçilik. İstanbul: Çituri Biraderler.
• Duru C vd. (1982). Atatürk Dönemi Maliye Politikası. Ankara: TİSA Matbaacılık Sanayii Ltd, Şti. Hershlag Z J (1968). Turkey: The Challange of Growth. E.J.Brill: Leiden
• İnan A (1989). Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin İlk Türkiye İktisat Kongresindeki İftitahi Nutukları. İzmir İktisat Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss.57-69.
• Kaldor N (1982). Türk Vergi Sistemi Üzerine Rapor, 1962. Toplum ve Bilim. İstanbul: Birikim Yayıncılık.
• Londes D S (1965). Japan and Europe: Contrasts in Industrialization. The State and Economic Enterprise in Japan (ed. Lockwood W). Princeton, N.J: Princeton University Press.
• Morawitz C (1978). Türkiye Maliyesi, Ankara: Maliye Bakanlığı Maliye Tetkik Kurulu.
• Pamuk Ş (2012). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Peacock A T ve Wiseman J (1961).The Growth of Public Expenditures in the United Kingdom. Princeton University Press.
• Tezel Y S (2015). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• von Mering O (1959). “The Transformation of Taxes”. Readings in the Economics of Taxation. Richard D. Irwin. Inc. Homewood. Illinois. 445-455
• Zangheri R (1969). “The Historical Relationship Between Agricultural and Economic Development in Italy”. Agrarian Change and Economic Development (eds. Jones E L ve Woolf S J). London: Methuen and Co. Ltd.