Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya’da Yükseköğretimin Gelişimi ve Finansmanı: Anarko Liberalizm ve Ordo-Liberalizm Çerçevesinde Bir Karşılaştırma

Yıl 2020, Cilt: 44 Sayı: 3, 457 - 486, 14.09.2020

Zeynep Ağdemir

Öz

Yükseköğretim hizmetinin özel sektör veya kamu tarafından sunumu ülkeden ülkeye
farklılık göstermektedir. Amerika Birleşik Devletleri (ABD), İngiltere, Japonya gibi
ülkelerde üniversite hizmeti ağırlıklı olarak özel sektör tarafından sunulurken; Norveç,
İsveç, Belçika ve Almanya gibi ülkelerde yükseköğretimin kamusal karakteri ağır
basmaktadır. Bu çerçevede, bu çalışma bu iki farklı eğilim içerisinde yer alan ABD ve
Almanya’da yükseköğretim sisteminin gelişimini ve finansmanını, her iki ülkenin farklı
liberal geleneklerden geldiklerini dikkate alarak anarko-liberalizm ve ordoliberalizm
kavramları çerçevesinde karşılaştırmalı olarak incelemeye çalışmaktadır. Bu çerçevede,
yazı öncelikle Alman ordoliberalizmini ele almıştır. Ordoliberalizm, devleti piyasa
koşullarının oluşması için önemli bir aktör olarak görmektedir. Devlet, piyasalaşma
sürecinin ön koşulları sağlamak için eğitim, nüfus gibi alanlarda gerekli müdahaleleri
yapmalı, ancak bu müdahale Keynesyen bir biçim içermemeli, sadece piyasalaşmanın
önündeki engelleri kaldırmalıdır. Devlete verilen merkezi rolün bir nedeni de
ordoliberallerin proleterleşmeyi sisteme bir tehlike olarak görmeleri, bu yüzden
de şirket toplumu yaratmayı amaçlamalarıdır. Bu hedef çerçevesinde devlet, şirket
toplumu oluşturulmasında önemli bir role sahiptir. Anarko-liberal anlayışa göre ise
piyasa alanının dışında kalan her şey piyasalaşmalıdır. Bu anlamda devletin kendisi de
piyasalaşmaktadır. Her iki modelde de piyasalaşma esas amaç iken bu süreçte devlete
verilen rol ordoliberal yaklaşımda daha geniştir. Çalışma, bu bağlamda ABD ve Almanya’da
yükseköğretim hizmeti sunumundaki farklılıkların devlet anlayışındaki farklı gelenekler
olduğundan hareket etmiştir. Almanya ve ABD’de üniversite finansman biçimlerinin
değişen yapısı tarihsel bir perspektiften ele alınmıştır. Almanya’da üniversitelerin
Doğu- Batı Almanya geriliminden ötürü kamusal kökenleri bulunmaktadır. Alman
sanayileşme hedefi ile birlikte yükseköğretimin baskın karakteri kamusal olmuştur. 1970
devletin mali krizi ile birlikte özel üniversitelerin sayısı artsa da üniversite eğitiminin
kamusal ağırlığı, niteliğindeki bazı dönüşümlere rağmen devam etmiştir. ABD’de ise
özellikle 1970 devletin mali krizi ile birlikte devlet çeşitli müdahalelerle üniversiteyi
finansallaşma sürecinin bir aracı haline getirmiştir. Çalışma sonuç bölümünde ABD
ve Alman üniversitelerinin finansman biçimi ile anarko-liberalizm ve ordoliberalizmin
devlet anlayışı arasındaki bağlantıları kurmaya çalışmıştır. Yükseköğretim hizmetinin
sunumundaki farklılıkların sebebini, farklı devlet geleneklerine bağlamanın sadece bir
sonuç olduğu, asıl nedenin sınıf mücadelesinin ülkelerde aldığı apayrı biçimler olduğu
vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Amerika Birleşik Devletleri, Almanya,, Anarko-liberalizm,, Ordoliberalizm, Yükseköğretim.

Kaynakça

• Banerji A Kennedy B ve Sengal A (Nisan 2018). The Financialization of higher Education at Michigan University. https://rooseveltinstitute.org/wpcontent/uploads/2018/04/ [e-mail]/. Son erişim tarihi, 04/07/2019.
• Beutner M ve Pechuel R (2017). Education and Educational Policy in Germany, A Focus on Core Developments Since 1944, Italian Journal of Sociology of Education, 9 (4): 9-24.
• Blumenstyk G (2015). American Higher Education in Crisis?: What Everyone Needs to Know. New York: Oxford University Press.
• Biebricher T (2014). The Return of Ordoliberalism in Europe Notes on a Research Agenda, http://www.i-lex.it/articles/volume9/issue21/biebricher.pdf. Son erişim tarihi, 15/06/2020.
• Bonefeld W (2012). Freedom and the Strong State: On German Ordoliberalism, http://eprints.whiterose.ac.uk/67263/1/s1_ln11019519_896202810_1939656818Hwf15952 66051IdV_172829720011019519PDF_HI0001.pdf. Son erişim tarihi, 04/08/2019.
• Bose S (2015). Universitites and the redevelopment politics of the neoliberal city. Urban Studies, 52 (14): 2616-2632.
• Dwyer R, McCloud L ve Hodson R (2019). Debt and Graduation from American Universities. Social Forces, 90 (4): 1133-1155.
• Eaton C, Habinek J, Goldstein A ve Dioun C (2016). The financialization of US higher education. Socio-Economic Review, 14, (3): 1-29.
• Enders J (2015). Explainer: how Europe does academic tenure. The Conservation, http://theconversation.com/explainer-how-europe-does-academic-tenure-43362. Son erişim tarihi, 13/04/2019.
• European Commission (2018). Germany, Types of Higher Education Institutions. https://eacea.ec.europa.eu/national-policies/eurydice/content/types-higher-educationinstitutions-31_en. Son erişim tarihi, 20/07/2019.
• Foucault M (2015). Biyopolitikanın Doğuşu College de France Dersleri 1978-1979. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Künzel R (1998). Development, Problems, and Reform Issues of the German System of Higher Education. İçinde: D Müller-Böling, E Mayer, A J MacLachlan ve J Fedrowitz (der), University in Transition Research Mission – Interdisciplinarity – Governance, Gütersloh: Bertelsmann Foundation Publishers.
• Nalbantoğlu Ü (2009). Arayışlar Bilim, Kültür Üniversite. İstanbul: İletişim.
• Newfield C (2008). Unmaking the Public University. Cambridge: Harvard University Press.
• Pasternack P (2015). East German Universities Ten Years After. International Higher Education, 21, 17-18. https://ejournals.bc.edu/index.php/ihe/article/view/6893. Son erişim tarihi, 03/08/2019.
• Raimondi L (2012). Neoliberalism and the role of the University. Journal of Lifelong Learning, 21, 39-50.
• Rudder H (1997). The Transformation of East German Higher Education: Renewal as Adaptation and Innovation. Miverna. 35(2), 99-125.
• Russel D, Sloan C ve Smith A (2016). The Financialization of Higher Education, What Swaps Cost Our Schools and Students. https://rooseveltinstitute.org/wp-content/ uploads/2016/09/Financialization-of-Higher-Education.pdf. Son erişim tarihi, 10/08/2019.
• Rustin M (2016). The neoliberal university and its alternatives. Sounding, 63(63), 147-176.
• Slaughter S ve Rhoades G (2010). Academic Capitalism and the New Economy. Baltimore: The John Hopkins University Press. The Munich Eye (2019). Germany Abolishes Tuition Fees. https://themunicheye.com/germany-abolishes-tuition-fees-2807. Son erişim tarihi, 14/08/2019.
• Wolter A (2004). From State Control to Competition: German Higher Education Transformed. The Canadian Journal of Higher Education, 34 (3),73-104.
• Yates M (2000). Us Versus Them Laboring in Academic Factory. Montly Review, 51(8). https://monthlyreview.org/2000/01/01/us-versus-them/. Son erişim tarihi, 13/07/2019.