Lula da Silva’dan Bolsonaro’ya Brezilya’da Siyasal Dönüşüm

Yıl 2020, Cilt: 44 Sayı: 3, 515 - 542, 14.09.2020

Yavuz Yıldırım

Öz

Çalışmanın konusu, geçen 20 yıllık süreçte Brezilya’da başta başkanlık düzeyinde
yaşanan siyasi değişimleri ve tartışmaları analiz etmektir. Demokrasilerde otoriterleşme
ve popülist sağın yükselişi tartışmasına Avrupa dışından en tipik örneklerden biri, son
yıllardaki gelişmelerle birlikte Brezilya olmuştur. Brezilya’nın 2003’te Lula da Silva
yönetiminden 2019’da başlayan Bolsonaro yönetimine kadar geçirdiği değişim dalgası,
popülizmin demokrasiye yönelik eleştirilerinin farklı kanatlarını sembolize etmektedir.
Ülke 2013’ten bu yana protestolar, yolsuzluk soruşturmaları gibi konular etrafında yoğun
siyasal ve sosyal krizler geçirmiştir. Bu çekişmeli süreç, Partido dos Trabalhadores’in
(İşçi Partisi/PT) dördüncü döneminde başkan Dilma Rousseff’in görevden azledilmesi
ile sonlanmıştır. Çalışmanın argümanı, popülist solun kısa vadeli başarılarını kurumsal
dönüşümle destekleyemediği ölçüde hızlı bir çözülme yaşadığıdır. Brezilya örneğinde
2003-2015 arası gelişmelerde, popülist solun yürüttüğü denge politikalarının boşa
çıktığı görülmektedir. Merkez siyasetin korunması, liberal demokratik sistemlerde
oldukça zorlaştığı ve buna bağlı olarak radikal siyasetin yükselişe geçtiği söylenebilir.
Çalışmada öncelikle PT’nin yükseliş süreci, seçimleri kazanan parti adayları Lula da
Silva ile Dilma Rousseff’in başkanlık dönemlerindeki kritik gelişmeler ve ardından 2019
başında göreve gelen Bolsonaro’nun yükselişi analiz edilecektir. Brezilya’da soldan sağa
hızlı geçiş üzerinden bir yandan da liberal demokrasilerde merkez siyasetin önemli
derece yıprandığı ve demokrasilerin seçimle eş tutulan prosedürel boyutun sistemi
demokratikleştirmek için yeterli olmadığı tezi işlenecektir. Bu çerçevede çalışmanın
amacı liberal demokrasilerin tıkanıklığını aşmak için popülist siyasetin nasıl keskin
dönüşümlere yol açabileceğini göstermektir. Brezilya’da değişim isteğini 2000’lerin
başında ilk 20 yıl demokratik sol/popülist-sol sembolize ederken bugün ise aşırı-sağ/
popülist-sağ karşılamaktadır. Bu keskin değişimin temel nedeni, PT’nin kurmaya çalıştığı
yeni demokratik hegemonyada paydaşlarını ya da ittifak yapacağı kesimleri doğru
seçememesidir. PT’nin yükselişini sağlayan örgütlü toplumsal kesimlerle, sendikalarla
ve yerel hareketlerle olan bağ bozulmuş ve iktidarda kalmak için merkez sağ ve elitlere
daha çok taviz verilmiştir. Sistemi kontrol eden elitlere karşı, sol popülizmin demokrasiyi
genişletme ve tabana yayma hedefi belli bir noktada dirençle karşılaşmıştır. Rousseff’in
azledilmesi sürecinde yükselen sağ popülizmin krizin faturasını toplumsal farklılıklara
çıkarmak isteği ve yakın geçmişe yönelik tepkisi, Bolsonaro gibi bilindik olmayan, görece
yeni ve yıpranmamış bir ismin öne çıkmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Popülist-Sol, Popülist-Sağ,, Demokratikleşme,, Brezilya, Kolektif Eylemler.

Kaynakça

• Ansell A (2018). Impeaching Dilma Rousseff: The Double Life of Corruption Allegations on Brazil’s Political Right. Culture, Theory and Critique, 59(4), 312-331.
• Arestis P ve Saad-Filho A (der) (2007). Political Economy of Brazil: Recent Economic Performance. Springer.
• Avritzer L (2017). The Rousseff Impeachment and The Crisis of Democracy in Brazil. Critical Policy Studies, 11(3), 352-357.
• Avritzer L (2019). The Double Crisis of Representation and Participation in Brazil. Representation, DOI: 10.1080/00344893.2019.1572646
• Bourne R (2008). Lula of Brazil: The Story So Far. London: Zed Books.
• Braga R ve Purdy S (2019). A Precarious Hegemony: Neo-Liberalism, Social Struggles, and The End of Lulismo in Brazil. Globalizations, 16(2), 201-215.
• Bringel B ve Pleyers G (2019). June 2013, Five Years Later: Polarization, Reconfiguration of Activism, and Challenges for The Brazilian Left. İçinde: V Puzone ve L F Miguel (der), The Brazilian Left in the 21st Century, London: Palgrave Macmillan, 237-257.
• Bruera H F G (2013). Lula, The Workers’ Party and the Governability Dilemma in Brazil. London: Routledge.
• Cammack P (2000). The Resurgence of Populism in Latin America. Bulletin of Latin American Research, 19(2), 149-161.
• Chagas-Bastos F H (2019). Political Realignment in Brazil: Jair Bolsonaro and the Right Turn. Revista de Estudios Sociales, 69, 92-100.
• Conniff M L (der) (2012). Populism in Latin America. The University of Alabama Press. Daly T G (2019). Populism, Public Law, and Democratic Decay in Brazil: Understanding the Rise of Jair Bolsonaro. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3350098.Son erişim tarihi, 01/09/2019.
• De la Torre C (2017) Populism in Latin America. İçinde: C. Katwasser vd. (der), The Oxford Handbook of Populism, Oxford University Press.
• Dinerstein A (2014). The Politics of Autonomy in Latin America: The Art of Organising Hope. Springer.
• Dw.com (2019). Bolsonaro wants Macron’s Apology Before Taking G7 Amazonia Aid. dw.com, https://www.dw.com/en/brazils-bolsonaro-and-frances-macron-go-head-tohead/a-50171897. Son erişim tarihi, 02/09/2019.
• Electionresources.org/br (2020). October 3, 1994 Presidential Election Results, http://electionresources.org/br/president.php?election=1994&state=BR. Son erişim tarihi,20/05/2020.
• Flynn P (2005). Brazil and Lula, 2005: Crisis, Corruption and Change in Political Perspective. Third World Quarterly, 26(8), 1221-1267.
• Garmany J ve Pereira A W (2019). Understanding Contemporary Brazil. New York: Routledge.
• Goldstein A A (2019). The New Far-Right in Brazil and the Construction of a Right-Wing Order. Latin American Perspectives, 46(4), 245–262.
• Gonzalez E ve Leme L (2019). Tracking the first 100 days of Brazilian president Jair Bolsonaro, as-coa.org, https://www.as-coa.org/articles/tracking-first-100-daysbrazilian-president-jair-bolsonaro. 11/04/2019, Son erişim tarihi, 02/09/2019.
• Guardian Staff (2018). Who is Jair Bolsonaro? Brazil’s Far-right President in His Own Words. Guardian, 06/09/2018, https://www.theguardian.com/world/2018/sep/06/jair-bolsonaro-brazil-tropical-trump-who-hankers-for-days-of-dictatorship. Son erişim tarihi, 02/09/2019.
• Hunter W (2010). The Transformation of the Workers’ Party in Brazil, 1989–2009. New York: Cambridge University Press.
• Levitsky S ve Way L A (2010). Competitive Authoritarianism: Hybrid Regimes After the Cold War. New York: Cambridge University Press.
• Loureiro P M ve Saad-Filho A (2019). The Limits of Pragmatism the Rise and Fall of The Brazilian Workers’ Party (2002–2016), Latin American Perspectives, 46(1), 66–84.
• Martins M D (2016). Democracy and Popular Rebellion in Contemporary Brazil. Journal of Developing Societies, 32(4), 362-381.
• Merkel W (2004). Embedded and Defective Democracies. Democratization, 11(5), 33-58.
• Merkel W (2010). Are Dictatorships Returning? Revisiting The ‘Democratic Rollback’ Hypothesis. Contemporary Politics, 16(1), 17-31.
• Mouffe C (2019). Sol Popülizm. Çev. Aybars Yanık, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mudde C (der). (2016). The Populist Radical Right: A Reader. London: Taylor & Francis.
• Mudde C ve Kaltwasser C (2013) Populism: Corrective and Threat to Democracy. İçinde: C Mudde ve C R Kaltwasser (der), Populism in Europe and the Americas: Threat or Corrective for Democracy? New York: Cambridge Press, 205-222.
• Müller J E (2017). Popülizm nedir? Çev. Onur Yıldız, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öngel V (2014). Brezilya’nın Değişmeyen Gerçeği; Yolsuzluk. Akademik Hassasiyetler, Yıl 1, Özel Sayı, 25-50.
• Phillips T (2019). “A second trump”: Bolsonaro’s Offensive Rhetoric Adds to Brazil’s Discomfort. Guardian, 19/08/2019, https://www.theguardian.com/world/2019/ aug/19/bolsonaro-offensive-rhetoric-brazil. Son erişim tarihi, 02/09/2019.
• Pinheiro P (2016). Dilma Rousseff Might Be Gone, But Brazil’s Political Crisis Certainly Isn’t. Guardian, 01/09/2016, https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/sep/01/dilma-rousseff-brazil-political-crisis-conservatives-corruption. Son erişim tarihi, 02/09/2019.
• Rohter L (2012). Brazil on The Rise: The Story of A Country Transformed. London: Palgrave Macmillan.
• Saad-Filho A (2007). Brezilya’da Neoliberalizm, Demokrasi ve Ekonomi Politikası. İçinde: Aylin Topal (der), Latin Amerika’yı Anlamak: Neoliberalizm, Direniş ve Sol, İstanbul: Yordam Kitap, 122-147.
• Saad-Filho A (2013). Mass Protests Under ‘Left Neoliberalism’: Brazil, June-July 2013, Critical Sociology, 39(5), 657-669.
• Saad-Filho A ve Morais L (2014). Mass Protests: Brazilian Spring or Brazilian Malaise?, Socialist Register, 50, 227-246.
• Saad-Filho A ve Morais L (2018). Brazil: Neoliberalism versus Democracy. Pluto Press.
• Sader E (2009). Postneoliberalism in Latin America. Development Dialogue, 51(1), 171-179.
• Samuels D (2006). Brazilian Democracy Under Lula and the PT. Constructing Democratic Governance in Latin America Conference, Washington DC, 28-29 September 2006, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.472.9971&rep=rep1&type=pdf. Son erişim tarihi, 02/09/2019.
• Savran S (2006). Brezilya’da Lula Faciası. Praksis, 14, 123-148.
• Solak M (2015). Koalisyoncu Başkanlık Sistemi: Brezilya. İçinde: Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Başkanlık Sistemi. Ankara: TBMM Araştırma Merkezi Yayınları. https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/baskanlik_sistemi.pdf, 117-220. Son erişim tarihi, 03/09/2019.
• Strategic Comments (2018). Brazilian Politics and the Presidential Election. Strategic Comments, 24(7), vii-viii.
• Stavrakakis Y, Katsambekis G, Kioupkiolis A, Nikisianis N, Siomos T (2018). Populism, Anti-populism and Crisis. Contemporary Political Theory, 17(1), 4-27.
• Topal A (2007). Türkiye’den Latin Amerika’ya Bakmak: Tarihsel Arka Plan. İçinde Aylin Topal (der), Latin Amerika’yı Anlamak: Neoliberalizm, Direniş ve Sol, İstanbul: Yordam Kitap, 21-48.
• v-brazil.com/government/laws/constitution.html (2020). Brazil Constitution, http://www.v-brazil.com/. Son erişim tarihi, 20/05/2020.
• Watts J (2016). Dilma Rousseff: Brazilian Congress Votes to Impeach President, Guardian, 18/04/2016, https://www.theguardian.com/world/2016/apr/18/dilmarousseff-congress-impeach-brazilian-president. Son erişim tarihi, 02/09/2019.
• Weyland K (2003). Neopopulism and Neoliberalism in Latin America: How much Affinity?. Third World Quarterly, 1095-1115.
• Weyland K. (2013). Populism and social policy in Latin America. Latin American Populism in the Twenty First Century, 117-145.
• Yıldırım Y (2017). Liberal Demokrasinin Krizi Bağlamında Avrupa’da Sağ-Popülizm ve
• Yükselen Aşırı-Sağ. Amme İdaresi Dergisi, 50(2), 51-72.