Refik Halit Karay’ın Öykülerinde Osmanlı ve Türk Oryantalizmi

Yıl 2020, Cilt: 44 Sayı: 3, 565 - 586, 14.09.2020

Cengiz Kotan , Pınar Ceylan

Öz

Osmanlı oryantalizmi (şarkiyatçılık), yeni emperyalizm çağı boyunca Batı
emperyalizmine ve buna eşlik eden ideolojilere karşı inşa edilmiş Batı-dışı bir formdur.
Osmanlı İmparatorluğu, kendisi için bir reform çağı olan 19. yüzyılın son çeyreğinde,
çeperindeki Arap topraklarına kendi siyasal iktidarının sembollerini taşırken Batılı
oryantalizmin ‘Doğu’ için ürettiğine benzer bir söylemsel iktidar da üretmiş oldu. II.
Abdülhamid Dönemi’ne kadar geriye götürülebilecek bu söylem, İkinci Meşrutiyet’in
ve Cumhuriyet’in ilk döneminin elitleri tarafından miras alındı. Bu makale, geç
19. yüzyıl Osmanlı oryantalizminin ve erken 20. yüzyıl Türk oryantalizminin Türk
edebiyatındaki yansımalarını, Refik Halit Karay’ın 1940 yılında yayınlanan ve Lübnan
ve Suriye’de geçirdiği sürgün yıllarının izlerini taşıyan Gurbet Hikayeleri adlı kitabındaki
dört öyküsü (Yara, Fener, Çıban, Güneş) üzerinden göstermeyi amaçlıyor. Makale, bir
yandan Karay’ın öykülerinin tarihsel arka planını teşkil eden II. Abdülhamid Dönemi’nin
Arap topraklarındaki imparatorluk politikalarının izlerini araştırırken, bir yandan da
öykülerdeki ‘Arap’ ve ‘Arap toprakları’ imgesini incelemekte ve öykülerde resmedildiği
şekliyle Türkler ve Araplar arasındaki eşitsiz güç ilişkisine odaklanmaktadır. Öykülerde
daima Türklerin subay ya da yaver, Arapların ise bedevi olarak yer aldığı görülmektedir.
Böylelikle öyküler daha başından bir güç hiyerarşisiyle kurulmuş olmaktadır. Arap
karakterler, modern insanları yadırgatacak şekilde kaba saba ve alışılmadık tavırlar
sergileyen, garip görünüşlü, cahil bir stereotip içinde resmedilmektedir. Esas olarak
onlar bu öykülerde ‘modern olmayan her şey’i temsil etmektedir. Bu temsil açık biçimde
Batı oryantalizminin Doğu’ya bakışından izler taşımaktadır. Karay’ın öykülerinde tıpkı
oryantalist literatürde olduğu gibi Arap coğrafyası gizemli, tekinsiz, irrasyonel, kötücül
ve cinsel açıdan yozlaşmış olarak resmedilir. Ana karakter bazen bilinmeyen toprakları
keşfe çıkmış bir kaşif, bazen kendisini uygar dünyanın uzağında bulmuş bir talihsizdir.
Her durumda o, kendisine uygun olmayan bir yerde, eşiti olmayan insanların arasındadır.
Karay’ın öykülerindeki ‘Arap’ ve ‘Arap coğrafyası’na ilişkin imgeler, oryantalist bir zihnin
olduğu kadar gündelik politikanın da yansımasıdır. O dönemde Suriye’de sürgünde
bulunan Karay’ın Birinci Dünya Savaşı’nın ardından üretilen bir ‘ihanet’ söylemiyle
damgalanan Araplara dair bakış açısını şekillendiren önemli unsurlardan bir diğerinin
1930’lardaki Hatay Meselesi olduğunu söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Türk Edebiyatı, Osmanlı Oryantalizmi,, Türk Oryantalizmi,, Modernleşme, Söylemsel İktidar.

Kaynakça

• Atay F R (1999). Çankaya IV. İstanbul: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
• Atay F R (1943). Zeytindağı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bakic-Hayden M (2007). Oryantalizm Tartışma Metinleri, Sürekli Çoğalan Oryantalizmler: Eski Yugoslavya Örneği, Tartışma Metinleri, Ankara: Doğu Batı Yayınları. Çambel H C (2011). Makaleler Hatıralar. Ankara: TTK Yayınları.
• Deringil S (2007). Simgeden Millete II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Georgeon F (2016). Sultan Abdülhamid. Çev. A Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hudson L (2006). Late Ottoman Damascus: Investments in Public Space and the Emergence of Popular Sovereignty. Middle East Critique, 15 (2), 151—169.
• Hüküm M (2018). Refik Halid Karay’ın Ortadoğu ile İlgili Yazıları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 25 (2), 109 – 124.
• Karaca E (2010). Hüseyin Cahit Yalçın’ın Kaleminden Şarki Anadolu Islahatı (1913 – 1914). Akademik Bakış. 4 (7), 165 – 173.
• Karaer N (1998). Tam bir Muhalif, Refik Halit Karay. İstanbul: Temel Yayınları.
• Karaosmanoğlu Y K (1983). Bir Sürgün. İstanbul: İletişim Yayınları
• Karay R H (2009). Gurbet Hikayeleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Karay R H (2017). Memleket Yazıları-17: Sulhte Cimri Harpte Müsrif. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Karay R H (1998). Sürgün. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Kuyumcuoğlu O (2019). Geç Osmanlı’dan Erken Cumhuriyet’e Siyasal Seçkinlerin
• Suriye’ye Bakışı: Hüseyin Cahit Yalçın ve Falih Rıfkı Atay Örnekleri. Uluslararası İlişkiler. 16 (64), 107-126.
• Makdisi U (2002). Ottoman Orientalism. The American Historical Review, 107 (3), 768-796.
• Masters B (2009). Millet. İçinde: G Ágoston and B Masters (der), Encyclopedia of the Ottoman Empire, New York: InfoBase Publishing, 383-384.
• Nerval G (2004). Doğu’da Yolculuk. Çev. S Hilav, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Patan S (2013). Turkish Republican Elite’s Arab Perception: Exemples from the Ulus
• Between 1930-1940. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Sabancı University.
• Rogan E L (1996). Aşiret Mektebi: Abdulhamid II’s School for Tribes (1892-1907). International Journal of Middle East Studies. 28 (1), 83-107.
• Said E (2006). Şarkiyatçılık. Çev. B Ülner, İstanbul: Metis Yayınları.
• Schoem R D (1989). Idées Françaises et Enseignement Ottoman. L’école Secondaire Maktab’Anbar à Damas. Revue du Monde Musulman et de la Méditerranée, 52 (1), 199 – 206.
• Todorova M (2009). Imagining the Balkans, Oxford: Oxford University Press.