Dışlayıcı Mimari

Yıl 2020, Cilt: 44 Sayı: 4, 775 - 794, 09.12.2020

Utku Özmakas Kansu Yıldırım

Öz

Kent, modernleşme süreciyle birlikte toplumsal yaşamın asli zemini haline gelmiştir.
Bu nedenle kentin ve kamusal alanın yöneticiler eliyle nasıl tasarlandığını incelemek
toplumsal yaşamın şekillenişine dair önemli ipuçları sunar. Örneğin, eşit katılımı
temele alan kentsel tasarımlar, daha demokratik bir yaşamın payandaları arasında
yer alır. Tam aksine eşitsizliği temele alanlarsa demokratik katılım duygusunu zedeler.
Bu nedenle kamusal alanın tasarımıyla yurttaşlık duygusunun güçlendirilmesi ya da
zayıflaması arasında güçlü bir ilişki olduğu söylenebilir. Neoliberalizmle birlikte kamusal
alanın tasarlanmasında önemli değişiklikler görülmeye başlanmıştır. Zaten mevcut olan
eşitsizlik, söz konusu değişimlerle birlikte iyiden iyiye derinleşmiştir; çünkü neoliberalizm,
yanlış ve basit bir şekilde demokratik katılımı ekonomik güçle özdeşleştirir.
Bu bağlamda toplumsal eşitsizliğin son dönemlerde en göze çarpan örneklerinden
birini ‘dışlayıcı mimari’ veyahut ‘hasmane mimari’ olarak nitelenen kamusal
düzenleme pratikleri oluşturmaktadır. Dünyanın dört bir yanında sayısı giderek artan
bu pratikler, temel olarak kentsel uzamı potansiyel bir ‘suç mahalli’ olarak gören,
böylelikle kamusal alanı ‘önleyici müdahaleler’le düzenlemeye çalışan bir güvenlik
yaklaşımını dışa vurmaktadır. Ne var ki, bu süreçte kimin ‘suçlu’ veyahut neyin ‘suç’
olduğu muğlaklaşmaktadır. Dolayısıyla bu pratiklerin asıl amacının ne olduğu üzerinde
düşünmeye değer bir soru konusudur. Bu çalışmada öncelikle söz konusu ayrımcı
ve dışlayıcı pratiklerin örnekleri ele alınacak; böylelikle uygulamanın genel yapısı
gözler önüne serilecektir. Ardından bu pratiklerin dayandığı güvenlik paradigması
çözümlenerek aslında kentsel alanın düzenlenmesinde ölçütün güvenlik değil, sermaye
birikimi olduğu gösterilmeye çalışılacaktır. Sonuçta da dışlayıcı mimari uygulamalarının
aslında öncelikle mukimleri aktif tüketicilere dönüştürmeye çalışan neoliberal
ideolojinin bir ürünü olduğu iddia edilecektir. Bu sürecin ikinci sonucuysa tüketici
olamayan mukimlerin ‘kentsel hayaletler’e dönüşmesidir.

Anahtar Kelimeler

Dışlayıcı Mimari, Hasmane Mimari,, Kamusal Alan,, Güvenlikleştirme, Kentsel Hayalet.

Kaynakça

• Carmona M vd. (2003). Public Places, Urban Spaces. Oxford: Architectural Press.
• Castells M (1997). Kent, Sınıf, İktidar. Çev. A Erendil, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınevi.
• de Fine Licht K (2017). Hostile Urban Architecture: A Critical Discussion of the Seemingly Offensive Art of Keeping People Away. Etikk i praksis. Nord J. Appl. Ethics, 2007:27-44.
• Doherty J vd. (2008). Homelessness and Exclusion: Regulating Public Space in European Cities. Surveillance & Society, 5 (3): 290-314. Factory Furniture (tarihsiz), Great Queen Street, Camden. https://www.factoryfurniture.co.uk/projects/great-queen-street-camden. Son erişim tarihi: 17 Aralık 2019.
• Foucault M (1994). Govermentality. İçinde, P Turner ve P Hamilton (der), Citizenship: Critical Concepts. Londra: Routledge.
• Foucault M (1995). Dicipline and Punish: The Birth of the Prison. Çev. A. Sheridan, New York: Vintage Books.
• Foucault M (2007). İktidarın Gözü. Çev. I Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault M (2013). Güvenlik, Toprak, Nüfus. Çev. F Taylan, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gottdiener M (2001). Mekân Kuramı Üzerine Tartışma: Kentsel Praksise Doğru. Çev. H Çağatay Keskinok, Praksis, 2: 248-269.
• Halliday J ve Siddique H (2014). Boris Johnson calls for removal of anti-homeless spikes. https://www.theguardian.com/society/2014/jun/09/boris-johnson-calls-removalanti- homeless-spikes. Son erişim tarihi: 17 Aralık 2019.
• Harvey D (2003). Sosyal Adalet ve Şehir. Çev. M Moralı, İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey D (2008a). Umut Mekânları. Çev. Z Gambetti, İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey D (2008b). Kapitalist Kent. Çev. E Kılıç, New Left Review: Türkiye: 181-202.
• Harvey D (2012). Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban Revolution. Londra: Verso.
• Harvey D (2016). Kent Deneyimi. Çev. E Soğancılar, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Jacobs J (2011). Büyük Amerikan Şehirlerinin Yaşamı ve Ölümü. Çev. B O Doğan, İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Kelly A (2014). ‘Homeless Spikes’ removed after controversy in Montreal. https://globalnews.ca/news/1385630/homeless-spikes-removed-after-controversy-inmontreal/. Son erişim tarihi: 17 Aralık 2019.
• Lefebvre H (1976). Survival of Capitalism. Çev. D Smith, Londra: Allison and Bubsy.
• Marx K (2011). Kapital Cilt I. Çev. M Selik ve N Satılgan, İstanbul: Yordam Kitap.
• Mitchell D (1997). The Annihilation of Space by Law: The Roots and Implications of Anti-Homeless Laws in the United States. Antipode, 29 (3): 303-335.
• Neocleous M (2011). Güvenlik, Şiddet ve Savaş. Çev. G Çorbacıoğlu ve E Embel, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Petty J (2016). The London Spikes Controversy: Homelessness, Urban Securitisation and the Question of ‘Hostile Architecture’. International Journal for Crime, Justice and Social Democracy, 5 (1): 67-81.