SOSYAL BİLİMLERDE YENİ AÇILIMLAR: YENİ MATERYALİZM VE MİNÖR BİLİM

Yıl 2022, Cilt: 46 Sayı: 1, 137 - 162, 14.03.2022

Özlem Avcı Aksoy

Öz

Sosyal bilimlerin en önemli çıkmazlarından birisi metodolojiye dair yaklaşımlar ve çalışma konularına bakma biçimleridir. Bu yaklaşım ve kurgulama biçimleri geleneksel olan eğilimler ve yeni tartışmalar arasında sürekli bir gerilime neden olur. Sosyal bilimler, üzerine odaklandığı alanın dinamik ve değişken olan özellikleri nedeniyle zorunlu olarak yeni çalışmalara ve eğilimlere odaklanmak zorundadır. Bu çalışmanın amacı sosyal bilimlerdeki geleneksel yaklaşımların eleştirisine dayanan ve bu eleştiriden hareketle yeni metodolojik yaklaşımların tartışılmasıdır. Özellikle pozitivist yaklaşımın bütüncü, indirgemeci, düalist ve determinist anlayışı eleştirilerek, varlığın çoklu ve tekil yönü vurgulanmaya çalışılmıştır. Sonrasında hümanizm ve insan-merkezcilik karşıtı bir anlayışla insan ve insan-olmayanı gündemine taşıyan İnsan Sonrası (Post Human) durum ekseninde ‘eleştirel disiplinerlik’ kavramı üzerine odaklanılmıştır. Bu doğrultuda belirginleşen teorik tartışma ve kavramlar, metodolojinin odağındaki nesneye bakışı ve bakma biçimlerini yerinden ederek yeni güzergahlar önerme çabasındadır. Varlığı yeni kavramlarla düşünmek ve anlamaya çalışmak, varlığın yeni bağlantılarını ve özelliklerini ortaya koyma fırsatı sunar. Bu bakış açısı ise daha fazla tekillikleri ve çoklukları düşünme ve açığa çıkarma imkânı sunar. Çünkü her şey sonsuz bir oluş halindedir. Yeni yaklaşım ve bakış açılarının odağında yer alan “tekillik, deneyim ve oluş” kavramlarına dayanan bir anlama çabası, maddenin bu yönüne dikkat çekme çabasındadır. Bu güzergahta önemli bir dönüm noktası olan ve maddeyi ve maddeye bakışı yeniden tanımlayan ‘yeni materyalizm’ kavramı ve ‘minör bilim’ anlayışı etrafında oluşan düşünsel yaklaşımlar üzerinde durulmuştur. Böylece varlığa ve insana olan değişen bakış açıları sorgulanmış ve sosyal bilimlerin nasıl bir değişim içinde olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Tüm bu tartışmalar maddenin kendi içkin özelliğine vurgu yaparak, bu içkinliğin sahip olduğu dinamizm ve diğer varlıklarla olan dönüştürücü ilişkisi üzerine yoğunlaşır. Türler arası yakınlaşmalar ve dayanışma anlayışı, sosyal bilimlerin disiplinler arası çalışmalara olan ihtiyacını ortaya koyar. Böylece tüm kavramsal ve teorik tartışmalar, insanın insan-olmayan karşısındaki konumunu yeniden düşünmesini gerektirir. Bu düşünce biçimi ise yeni bakış ve anlayış yollarına, yeni metodolojik güzergahlara ihtiyaç duyar. Bu çalışmada yapılmaya çalışılan, yeni metodolojik tartışmalara ve uygulamalara giden yolların izini sürme çabasıdır.

Anahtar Kelimeler

Pozitivizm, Eleştirel Disiplinerlik, İnsan Sonrası, Yeni Materyalizm, Minör Bilim

Kaynakça

• Agamben G (2012). Şeylerin İşareti: Yöntem Üzerine. Çev. V Çelebi ve M Erşen, İstanbul:Monokl.
• Akay A (1999). Tekil Düşünce. İstanbul:Bağlam Yayıncılık.
• Althusser L (2015). Marx İçin. Çev. I Ergüden, İstanbul:İthaki Yayınları.
• Aron R (2000). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri. Çev. K Alemdar, Ankara:Bilgi Yayınevi.
• Barad K (2019a). Meşakkatli Zaman/lar ve Hiçlik Ekolojileri: Tekrar-Dönme, Tekrar-Hatırlama ve Hesaplanamazla Yüzleşme. Çev. B Doğan, Cogito İnsan Sonrası Özel Sayısı, (95-96), 161-202.
• Barad K (2019b). Karen Barad’la Söyleşi. İçinde: Dolphijn, R ve Tuin, I (der), Yeni Materyalizm: Görüşmeler ve Kartografiler, Çev. E Erdoğan, Eskişehir:York Kitap, 64-96.
• Bauman Z (2017). Hermönetik ve Sosyal Bilimler: Anlamaya Dair Yaklaşımlar. Çev. H Oruç, İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
• Bell J A (2006). Philosophy at the Edge of Chaos: Gilles Deleuze and the Philosophy of Difference. Toronto:University of Toronto Press.
• Bennett J (2010). Vibrant Matter: A Political Ecology of Things. Durham, NC: Duke University Press.
• Bono J vd (2008). A Time for the Humanities. Futurity and the Limits of Autonomy. New York: Fordham University Press.
• Braidotti R (2017). Göçebe Özneler: Çağdaş Feminist Kuramda Bedenleşme ve Cinsiyet Farklılığı. Çev. Ö Karakaş, İstanbul:Kolektif Kitap.
• Braidotti R (2018). İnsan Sonrası. Çev. Ö Karakaş, 2. Baskı, İstanbul:Kolektif Kitap.
• Braidotti R (2019a), İnsan Sonrası, Pek İnsanca: Bir Posthümanistin Anıları ve Emelleri. Çev. B Doğan, Cogito İnsan Sonrası Özel Sayısı, (95-96), 53-97.
• Braidotti R (2021). İnsan Sonrası Bilgi. Çev. S Sam ve E Çaça, İstanbul:Kolektif Kitap.
• Braidotti. R (2019b). Braidotti ile Söyleşi. İçinde: Dolphijn, R ve Tuin, I (der), Yeni Materyalizm: Görüşmeler ve Kartografiler. Çev. E Erdoğan, Eskişehir:York Kitap, 22-48.
• Connolly W E (2016). Hayatın Kırılganlığı. Çev. A Çavdar, İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
• DeLanda M (2019), DeLanda ile Söyleşi. İçinde: Dolphijn, R ve Tuin, I (der), Yeni Materyalizm: Görüşmeler ve Kartografiler. Çev. E Erdoğan, Eskişehir:York Kitap, 49-62.
• Deleuze G ve Guattari F (1987). A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Deleuze G (2006). Bergsonculuk. Çev. H Yücefer, İstanbul:Norgunk
• Deleuze G (2020). Anlamın Mantığı. Çev. H Yücefer, 2. Baskı, İstanbul:Norgunk.
• Deleuze G ve Guattari F (2014). Kapitalizm ve Şizofreni 1: Anti-Ödipus. Çev. F Ege vd, Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Derrida J (2020). Yazı ve Fark. Çev. B Yalım, İstanbul:Metis Yayınları.
• Dolphijn R ve Tuin I V D (der.) (2019). Yeni Materyalizm: Görüşmeler ve Kartografiler. Çev. E Erdoğan, Eskişehir:York Kitap.
• Foucault M (2019). Bilginin Arkeolojisi. Çev. V. Urhan, 2. Baskı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gadamer H G (2008). Tarih Bilinci Sorunu. İçinde: Rabinow, P ve Sullivan, W (der) Toplum Bilimlerinde Yorumcu Yaklaşım, Çev. T Parla, İstanbul:Deniz Yayınları, 175-234.
• Haraway D (1997). Modest_Witness@Second_Millenium. FemaleMan©_Meets_Onco Mouse™. New York-London:Routledge.
• Haraway D J (2003). The Companion Species Manifesto: Dogs, People, and Significant Otherness. Vol 1, Chicago: Prickly Paradigm Press.
• Keat R ve Urry J (2001). Bilim Olarak Sosyal Teori. Çev. N Çelebi, Ankara:İmge Kitabevi.
• Kuhn T S (2017). Bilimsel Devrimlerin Yapısı. Çev. N Kuyaş, İstanbul:Kırmızı Yayınları.
• Kurzweil R (2016). İnsanlık 2.0: Tekilliğe Doğru Biyolojisini Aşan İnsan. Çev. M Şengel, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Latour B (2005). Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network Theory. New York: Oxford University Press.
• Parikka J (2015). The Anthrobscene. Minnesota:University of Minnesota Press.
• Popper K R (1970). Normal Science and its Dangers. İçinde: Lakatos I ve Musgrave A (der), Criticism and the Growth of Knowledge, Cambridge University Press, 51-56.
• Protevi J (2015). Economies of Violence. Louisiana State University-LSU Digital Commons, Faculty Publication, http://digitalcommons.lsu.edu/french_pubs/1, (Son erişim tarihi:13.05.2020).
• Shiva V (1993). Monocultures of the Mind, London:Zed Books.
• Shiva V (2014). “Small is the New Big”. Resurgence & Ecologist. Issue 283. March/April 2014. (“Küçük, Yeni Büyüktür”. Çev. B Kabatepe, https://yesilgazete.org/vandana-shiva-kucuk-yeni-buyuktur/, Nisan 2014. Son erişim tarihi: 06.02.2022).
• Terranova T (2004). Network Culture. London: Pluto Press
• Yalvaç F ve Erçandırlı Y (2020). Geç Kapitalizmin İdeolojik Söylemi Olarak Yeni Materyalizm: Metalaşmış ‘Şeylerin’ Egemenliği. Mülkiye Dergisi, 44 (2), 261-285.