Anadili Eğitim Dilinden Farklı Olan Öğrenci ve Velilerin Okul Deneyimleri

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 2, 549 - 598, 15.03.2023

Nevruz Uğur

Öz

Bu araştırma anadili eğitim dilinden farklı olan öğrenci ve velilerin yaşadıkları sorunları anadili Kürtçe olan bireylerin deneyimleri yoluyla çözümlemeyi amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında Diyarbakır kent merkezinde yaşayan, ortaöğretime devam eden 20 öğrenci ile en az bir çocuğu ortaöğretime devam eden 20 velinin görüşlerine başvurulmuştur. Verilerin toplanmasında araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formları kullanılmıştır. Görüşmelerden elde edilen veriler betimsel analiz ve içerik analizi yapılarak değerlendirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre katılımcı öğrenci ve velilerin tamamı anadili olarak Kürtçeyi belirtmişlerdir. Ayrıca öğrenci ve veliler biri Kürtçe diğeri Türkçe olmak üzere en az iki dil bilmektedirler. Çalışmada öğrenci ve velilerin anadillerinde anlama ve konuşma becerilerinin yüksek olduğu, okuma ve yazma becerilerinin ise düşük olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Hane içerisinde kardeşler arasında ağırlıklı iletişim dilinin Türkçe anne ve babalar arasında ise Kürtçe olduğu diğer bir ifade ile hane içerisinde iki kuşak arasında günlük iletişim dilinin büyük oranda Kürtçeden Türkçeye geçtiği görülmüştür. Katılımcıların günlük yaşamlarının diğer alanlarında da geçmişten günümüze anadillerini kullanma düzeylerinde önemli bir oranda değişim olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma kapsamında anadili eğitim dilinden farklı olan öğrenci ve velilerin okulda hayatlarında yaşadıkları temel sorunların iletişim problemi, şiddet, dil gelişiminin olumsuz etkilenmesi, başarısızlık ve okul/eğitim sürecine dair olumsuz tutum olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca anadili eğitim dilinden farklı olan öğrenci ve velilerin okul hayatlarında yaşadıkları sorunlar kaygı, korku, öfke, utanç, üzüntü, yalnızlık, yetersizlik gibi olumsuz duygulara neden olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Dil farklılıklarından kaynaklı eğitim öğretim hayatında yaşanılan sorunların çözümü konusunda ağırlıklı görüş ve beklenti anadilinde eğitim hakkının tanınmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Anadili, Anadilinde eğitim, Kürtçe, Okul Deneyimi, Eğitimde dil farklılıkları

Destekleyen Kurum

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde kabul edilen doktora tezinden türetilmiştir.

Teşekkür

Teşekkür: Çalışmanın her aşamasına yaptığı büyük katkılarından dolayı tez danışmanım Prof. Dr. Hasan Hüseyin AKSOY’a teşekkür eder, şükranlarımı sunarım.

Kaynakça

• Aikman S (2011). Yerli dillerini yeniden canlandırmak. DİSA (Haz.). Dil eğitimi modelleri ve ülke örnekleri, (s. 8-9). İstanbul: Ege Basım.
• Aksan D (2000). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dilbilim 1. cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlar.
• Aksoy H H (2007). Seçilmiş göstergeler yoluyla ‘Eğitimde Nitelik’e ilişkin bir tartışma. Abece Eğitim ve Ekin Dergisi, (249), 2-6.
• Aktoprak E (2010). Ulusun tahayyülünde anadili. Eğitim Sen (Haz.). Uluslararası Katılımlı Anadili Sempozyumu Bildiriler 2, (s. 30-31). Ankara: Eğitim-Sen.
• Albo X (2011). Bolivya ikidilli eğitimde devrim yaparken. DİSA (Haz.). Dil eğitimi modelleri ve ülke örnekleri, (s. 10-11). İstanbul: Ege Basım.
• Althusser L (1989). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (M. Özışık ve Y. Alp, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Anderson B (2004). Hayali cemaatler milliyetçiliğin kökenleri ve yayılması. (İ. Savaşır, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (1993).
• Aydın Ö (2012, Aralık). Çokdilli ortamlarda anadili eğitimi. Cumhuriyet, Küreselleşme ve Üniversite: 7. Üniversite Kurultayında sunulan bildiri. Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul.
• Aydın Ö ve Çıkrıkçı S (2013, Şubat 28). Türkiye’nin Gereksinimi: İkidilli Eğitim. Sol Gazetesi Bilim Sol, 13-14.
• Aydın Ö ve Çıkrıkçı S (2012, Kasım 8). Dünyada ve Türkiye’de çokdililik tartışması. Sol Gazetesi Bilim Sol, 13.
• Baker C (2011). Anne-babalar ve öğretmenler için rehber ikidilli eğitim. (S. Güvener, Çev.). İstanbul: Heyemola Yayınları. (2007).
• Balibar E (2007). Ulus biçimi: tarih ve ideoloji. Etienne Balibar ve Immnuel Wallerstein (Ed.). Irk Ulus Sınıf Belirsiz Kimlikler, (s.107-130). (N. Ökten, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. Benson C (2011). Toplumsal cinsiyet, dil ve katılım. DİSA (Haz). Önce Anadili (s. 10-11). İstanbul: Ege Basım.
• Benson C (2013). Çokdilli bölgelerde en etkili eğitimin tasarlanması: Çokdilli modellerin ötesine geçmek. (B. Yalçınkaya, Çev.). T. Skutnabb-Kangas, R. Phillipson, A. K. Mohanty ve M. Panda (Ed.). F. Gök ve M.Ş. Derince (Türkçeye Haz.) Çokdilli Eğitim Yoluyla Toplumsal Adalet (s.114-136). Ankara: Eğitim Sen.
• Beşikçi, İ. (2014). Devletlerarası sömürge Kürdistan. E.A. Türkmen ve A. Özmen (Ed.). Kürdistan sosyalist solu kitabı 60’lardan 2000’lere seçme setinler, (s. 531-593). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Bourdieu, P. (1991). Language and symbolic power. (G. Raymond ve M. Adamson, Çev.). Cambridge: Polity Pres.
• Breton, R. (2007). Dünya dilleri atlası. (O. Türkay, Çev.) İstanbul: NTV Yayınları.
• Cortesao, L. (2012). Poul Freire ve Amilcar Cabral eğitim görüşleri bağlamında bir karşılaştırma. (S. Kılıç, Çev.). Eleştirel Pedagoji Politik Eğitim Dergisi, (19), 23-27.
• Coşkun V Derince M Ş ve Uçarlar N (2010). Dil yarası: Türkiye’de eğitimde anadilinin kullanılması sorunu ve Kürt öğrencilerin deneyimleri. Diyarbakır: DİSA Yayınları.
• Crystal D (2010). Dillerin katili: bir dilin ölümü bir milletin ölümüdür. (G. Cansız Çev.). İstanbul: Profil Yayıncılık. (2007).
• Cummins J (2013). Dilsel azınlık öğrencilerinin eğitim başarısının altında yatan temel psikodilsel ve sosyolojik esaslar. (B. Yalçınkaya, Çev.). T. Skutnabb-Kangas, R. Phillipson, A. K. Mohanty ve M. Panda (Ed.). F. Gök ve M.Ş. Derince (Türkçeye Haz.) Çokdilli Eğitim Yoluyla Toplumsal Adalet, (s.59-78). Ankara: Eğitim Sen.
• Çağlayan, H. (2014a). Aynı evde ayrı diller: kuşaklararası dil değişimi/ eğilimler, sınırlar, olanaklar diyarbakır örneği. Diyarbakar: DİSA Yayınları.
• Çağlayan H (2014b, Ocak 28). Leyla Zana: Bir Gün, Bir Dil, Bir Tarih. Erişim adresi http://bianet.org/bianet/siyaset/160802-leyla-zana-bir-gun-bir-dil-bir-tarih Çakar M S Işık F Mehmetoğlu M Sadıkoğlu E Önen R ve Tan S (2010). Ortaöğretim Kürt dili ve edebiyatı ders kitabı. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Çapar M (2006). Türkiye’de eğitim ve “Öteki Türkler”. Akara: Özgür Üniversite Kitaplığı.
• Çoban Ş (2005). Küreselleşme, ulus-devlet azınlıklar ve dil. İstanbul: Su Yayınları.
• Darder A (2010). Dil, pedagoji ve iktidar Eğitim Sen (Haz.). Uluslararası Katılımlı Anadilinde Eğitim Sempozyumu 2 içinde (s. 34-50). Ankara: Eğitim Sen.
• Değirmencioğlu S (2010). Anadilinin gelişimsel ve toplumsal işlevleri. Uluslararası Katılımlı Anadilinde Eğitim Sempozyumu 2 içinde (s. 105-128). Ankara: Eğitim Sen.
• Derince Ş (2012a). Toplumsal cinsiyet, eğitim ve anadili. Diyarbakır: DİSA Yayınları.
• Derince Ş (2012b). Anadili temelli çokdilli ve çokdiyalektli dinamik eğitim: Kürt öğrencilerin eğitiminde kullanılabilecek modeller. Diyarbakır: DİSA Yayınları.
• Derince Ş (2011a). Önce anadili. DİSA (Haz.) Önce Anadili (s. 4-7). İstanbul: Ege Basım.
• Derince Ş (2011b). Eğitimde anadilinin kullanılması ve kullanılan modeller. DİSA (Haz). Dil eğitim modelleri ve ülke örnekleri, (s. 4-7). İstanbul: Ege Basım.
• Deutscher G (2013). Dilin aynasından kelimler dünyamızı nasıl renklendirir? (C. Yardımcı, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (2010).
• Devlet İstatistik Enstitüsü (1969). Genel nüfus sayımı, nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri 24.10.1965. Ankara: Devlet İstatistikleri Enstitüsü Maatbaası.
• Eğitim Sen (2010). Eğitimde çokkültürlülük: anadil, çokdillilik ve kültürel kimlikler-komisyon raporu. Eğitim Sen (Haz.). Uluslararası Katılımlı Anadilinde Eğitim Sempozyumu 1 içinde (s. 140-226). Ankara: Eğitim Sen.
• Eğitim Sen (2011). Eğitimde anadilin kullanımı ve ikidilli eğitim; halkın tutum ve görüşleri türkiye taraması, 21 Şubat 2011. Ankara: Eğitim Sen Yayınları.
• Eğitim Sen (2012), Anadilinin önemi anadilinde eğitim. Ankara: Eğitim Sen Yayınları.
• Eraydın Virtanen Ö (2002). Dil politikalarına bütüncül bir yaklaşım, orta asya’da dil politikaları (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Eraydın Virtanen Ö (2003). Dil politikalarının milliyetçilik hareketlerindeki tarihsel kökleri. E. Uzpeder (Ed.). Avrupa Birliği sürecinde dil hakları, (s. 18-21). İstanbul: Helsinki Yurttaşlar Derneği.
• Erbaş M (2010). Zorunlu göç, etniklik ve kentlilik Mersin’de HADEP’li Kurmançlar. Ankara: Yazıt Yayın Dağıtım.
• Ersanlı B ve Özdoğan G G (2012). Kürtlerin Türkiye’de yakın dönem siyasi temsiliyet ve katılım mücadeleleri. B. Ersanlı, G. G. Özdoğan, ve N. Uçarlar (Haz.). Türkiye siyasetinde Kürtler: direniş, hak arayışı, katılım (s. 9-17). İstanbul: İletişim Yayınları.,
• Ethnologue: Languages of the World. Başlık: Turkey. Erişim adresi http://www.ethnologue.com/country/TR/languages.
• Fanon F (1994). Yeryüzünün lanetlileri. (Ş. Ş. Kaya, Çev.). İstanbul: Sosyalist Yayınları. (1984).
• Fırat D (2015). Ulus devlet, dil ve kimlik politikaları bağlamında anadili Kürtçe ve Arapça olan öğretmen ve akademisyenlerin anadilinde eğitime ilişkin görüşleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Fırat N (2015). Politikanın Kürtçesi. İstanbul: Everest Yayınları.
• Fredsted E (2012, Ekim, 29). İki dil tek dilden daha mı iyidir?. Die Gaste. Erişim adresi http://www.diegaste.de/gaste/diegaste-sayi2306.html
• Freire P ve Macedo D (1998). Okuryazarlık: sözcükleri ve dünyayı okuma. (S. Ayhan Çev.). Ankara: İmge Kitapevi.
• Freire P (2010). Ezilenlerin pedagojisi. (D. Hattaoğlu, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (1991).
• Garcia O (2013). 21. Yüzyılda eğitim, çokdillilik ve aktarımlı iletişim. (B. Yalçınkaya, Çev.). T. Skutnabb-Kangas, R. Phillipson, A. K. Mohanty ve M. Panda (Ed.). F. Gök ve M.Ş. Derince (Türkçeye Haz.) Çokdilli Eğitim Yoluyla Toplumsal Adalet (s.206-228). Ankara: Eğitim Sen.
• Güneş C (2013). Türkiye'de Kürt ulusal hareketi: Direnişin söylemi. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Hasanpour A (2012). Apolitik dilbilim politikası: dilbilimciler ve dilkırım. V. Erbay (Haz.). İnantçı bir bahar Kürtçe ve Kürtçe edebiyatı (s. 86-94). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Hasanpour A (2005). Kürdistan’da milliyetçilik ve dil 1918-1985. (İ. Bingöl ve C. Gündoğdu, Çev.). İstanbul: Avesta Basın Yayın. (1997).
• Hatipoğlu V (1981). Ölümsüz Atatürk ve dil devrimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hengirmen M (1999). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
• Heug K (2011). Afrika’da anadili ve ikidilli eğitim. DİSA (Haz.). Dil eğitim modelleri ve ülke örnekleri (s. 15-16). İstanbul: Ege Basım.
• Heug K (2013). Afrika’da okur yazarlık ve ikidilli/çokdilli eğitim: Toplumsal hafıza ve uzmanlık. (B. Yalçınkaya, Çev.). T. Skutnabb-Kangas, R. Phillipson, A. K. Mohanty ve M. Panda (Ed.). F. Gök ve M.Ş. Derince (Türkçeye Haz.) Çokdilli Eğitim Yoluyla Toplumsal Adalet (s.162-187). Ankara: Eğitim Sen.
• Ives P (2011). Gramsci'de dil ve hegemonya. (E. Ekici, Çev.). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• İnal K (2012). Kürt sorunun önemli bir boyutu olarak dil: AKP döneminde Kürtçenin kamusallaşması. Eğitim bilim toplum dergisi, 10 (37), 76-112.
• Karaağaç G (2005). Dil, tarih ve insan. Ankara: Akçağ Yayınları
• Kathleen H (2011). Afrika’da Anadili ve İkidilli Eğitim, DİSA Önce Anadili Broşürleri Dizisi 2, 15-16, İstanbul: Ege Basım.
• Keskin E (2010, Kasım 8). Dünyada da resmi dil, anadillere karşı. Radikal. Erişim adresi http://www.radikal.com.tr/dunya/dunyada-da-resmi-dil-anadillere-karsi-1027977/
• Khan M T (2014). Education in mother tongue- A children’s right. International Journal of Humanities and Management Sciences (IJHMS), 2, (4), 148-154.
• Kirişçi K ve Winrow G M (1997). Kürt sorunu kökeni ve gelişimi. (A. Fethi, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Korkmaz Z (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Kök K (2005). Anadilinde Eğitim Uluslaşma ve Eşitlik, Anadilinde Eğitim ve Azınlık Hakları, 117-144, İstanbul: Sorun Yayınları.
• Liebe-Harkort K (2010). Anadil çokluk ve birlikteliği olanaklı kılan bir konu. Uluslararası Katılımlı Anadilinde Eğitim Sempozyumu 1 içinde (s. 30-40). Ankara: Eğitim Sen.
• Lindberg I (2011). Çokdilli eğitim: İsveç’ten bir perspektif. M. Carlson, A. Rabo ve F. Gök (Haz.). Çokkültürlü toplumlarda eğitim Türkiye ve İsveç’ten örnekler, (s. 73-95). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Malone S (2011). Eğitimde diller arası köprü kurmak. DİSA (Haz.). Dil eğitim modelleri ve ülke örnekleri, (s. 12-14). İstanbul: Ege Basım.
• Mayring P (2000). Nitel sosyal araştırmaya giriş. (A. Gümüş ve M. S. Durgun, Çev.). Adana: Baki Kitapevi.
• McCarty T L (2013). Yerli halkların dillerinin güçlendirilmesi –Amerikan yerlilerinin deneyimlerinden hangi dersler çıkarılabilir?. (Z. İnanç, Çev.). T. Skutnabb-Kangas, R. Phillipson, A. K. Mohanty ve M. Panda (Ed.). F. Gök ve M.Ş. Derince (Türkçeye Haz.) Çokdilli Eğitim Yoluyla Toplumsal Adalet (s.187-206). Ankara: Eğitim Sen.
• McDowall D (2004). Modern Kürt tarihi. (N. Domaniç Çev.). İstanbul: Doruk Yayıncılık.
• Mclaren P ve Jaramillo N (2009). Pedagoji ve praksis. (K. İnal ve K. Asan, Çev.). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Memmi A (1996). Sömürgeci ve sömürgeleştirilen insan. (S. Ak Çev.). Ankara: Öteki Araştırma İnceleme.
• Mohanty A K (2013). Çokdilli eğitim: çok mu uzak bir köprü?. (B, Yalçınkaya, Çev.). T. Skutnabb-Kangas, R. Phillipson, A. K. Mohanty ve M. Panda (Ed.). F. Gök ve M.Ş. Derince (Türkçeye Haz.) Çokdilli Eğitim Yoluyla Toplumsal Adalet (s.27-43). Ankara: Eğitim Sen.
• Neuman W L (2010). Toplumsal araştırma yöntemleri nitel ve nicel yaklaşımlar. (S. Özge, Çev.). İstanbul: Yayın Odası. (2006).
• Orhan S (2012). Dil politikaları, dil hakları ve Türkiye’de uygulamaları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Öpengin E (2010). Türkiye'de Kürtçenin durumuna toplumbilimsel bir bakış. Birikim Dergisi, (253), 28-36.
• Özsoy A S (2012). Genel Dilbilim I (Introduction to Linguistics). Açık Öğretim Fakültesi Yayınları (Faculty of Open Education Press). Eskişehir. Anadolu Üniversitesi.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (M. Bütün ve S. B. Demir, Çev.). Ankara: Pegem Akademi.
• Phillipson R (2013). Dilsel çeşitlilik ve egemen İngilizce arasındaki gerilim. (B. Yalçınkaya, Çev.). T. Skutnabb-Kangas, R. Phillipson, A. K. Mohanty ve M. Panda (Ed.). F. Gök ve M.Ş. Derince (Türkçeye Haz.) Çokdilli Eğitim Yoluyla Toplumsal Adalet (s.141-162). Ankara: Eğitim Sen.
• Pinnock H (2011). Anadilinde eğitim daha az harcama demektir. DİSA (Haz.). Önce anadili, (s. 12-13). İstanbul: Ege Basım.
• Sadoğlu H (2002). Uluslaşma sürecinde Türk dil politikaları (1839-1950), (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Sincar F (2015). Anadili eğitim dilinden farklı olan öğrencilerin karşılaştıkları sorunlara ilişkin bir araştırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Zirve Üniversitesi, İstanbul. Skutnabb-Kangas T (2011). Dilsel soykırım. DİSA (Haz.) Önce Anadali, (s. 8-9). İstanbul: Ege Basım.
• Skutnabb-Kangas T (2013). Küresel adalet için çokdilli eğitim: meseleler, yaklaşımlar, olanaklar. (Z. İnanç). T. Skutnabb-Kangas, R. Phillipson, A. K. Mohanty ve M. Panda (Ed.). F. Gök ve M.Ş. Derince (Türkçeye Haz.). Çokdilli Eğitim Yoluyla Toplumsal Adalet, (s.79-113). Ankara: Eğitim Sen.
• TBMM (2013). Toplumsal barış yollarının araştırılması ve çözüm sürecinin değerlendirilmesi amacıyla kurulan meclis araştırması komisyonu, Erişim adresi https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss571.pdf
• TBMM (2012). Başlık: Dünya Anayasaları. Erişim adresi http://yenianayasa.tbmm.gov.tr/yabanciulkeler.aspx
• Tochon F V (2008). Dil ikilemini çözmek: okullar neden uyum sağlamalı. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 6, (22), 130-14.
• Turan Ü D (2012). Söz dizim. S. Özsoy ve Z. E. Emeksiz .(Ed.). Genel Dilbilim Dersleri 1, (s.128-142). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Türk Mühendis ve Mimarlar Odaları Birliği (1996), Bölge içi zorunlu göçten kaynaklanan toplumsal sorunların Diyarbakır kenti ölçeğinde araştırılması. Ankara: Türk Mühendis ve Mimarlar Odaları Birliği.
• UNESCO (2002). Başlık: Linguistic rights. Erişim adresi Web. http://www.unesco.org/most/ln1.htm
• Wallerstein I (1998). Liberalizmden sonrası. (E, Öz Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Wallerstein I (2006). Tarihsel kapitalizm. (N. Alpay Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. (1992).
• Yağmur K (2001). Turkish and other languages in Turkey. G. Extra ve D. Gorter (Ed.). The other languages of Europe (s. 407-427). Clevedon: Multilingual Matters. Yeğen M (2011). Devlet söyleminde Kürt sorunu. İstanbul: İletişim Yayınları. (1999).
• Yıldırım A ve Şimşek H (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.