AN ANALYSIS OF CLIENTALISM FROM SOCIAL CAPITAL AND TRUST PERSPECTIVE

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 2, 511 - 548, 15.03.2023

Mesut Özel

Öz

Clientelism is a social relationship system, where relationship systems consisting of different networks and themes are effective instead of criteria such as justice and merit in the distribution of public and/or private resources. In this study, it is aimed to analyze the causes and consequences of this social/political relationship type through the concepts and perspectives of social capital and trust, which have an important place in the social sciences literature.

In this context, in this study, such relations were examined through appointments to positions (such as district governor, judge/prosecutor, inspector) that allow clientelist relations due to legal regulations such as security investigations and interviews in public employment in 2019. Research data were collected in 2019 with Ankara and Adiyaman face to face and telephone calls from various provinces of Turkey. Data were collected from 29 candidates (2 focus group interviews and 19 in-depth interviews) who were candidates for the aforementioned positions and were previously candidates.

According to the research findings, widespread clientelism networks and relations have been identified in the appointment processes to the mentioned positions. It is another of the findings that emerged as a result of the research that application and relationship systems such as security investigation, interview, reference are very effective in the functioning of this clientelism network and relations. The findings showed that the legal regulations and/or the gaps and ambiguities in these regulations are very effective in the spread of such relationships.The findings obtained as a result of the research show that this type of relationship systems and the social and political functioning (like security check) that allows this have important effects on trust, which can be classified in different ways. In fact, it has been determined that there is a paradoxical relationship between social capital and trust with these practices. Clientist relations have important consequences such as a social revanchist polarization cycle, individuals' distrust of each other and institutions, and disruptions in public political functioning. At the same time, it was seen that these relations led to the continuation of many ethno-religious, sexist, class and ideological dominations. In this context, it is thought that although merit-based solutions to this issue/problem do not provide full justice, they will be the most important and effective solution in the short term and thus prevent many problems in the social/political field.

Anahtar Kelimeler

Political sociology, clientelism, social capital, trust, security check

Sosyal Sermaye ve Güven Perspektifinden Bir Klientalizm Okuması

Öz

Kamusal ve/veya özel kaynakların dağıtılması ya da paylaşılmasından adalet, liyakat gibi kriterler yerine farklı ağ ve/veya temalardan oluşan ilişki sistemlerinin belirleyici olması olarak tanımlanabilecek kayırmacılık toplumsal bir ilişki sistemidir. Bu çalışmada bu toplumsal/siyasal ilişki tipinin sebepleri ve sonuçlarının sosyal bilimler literatüründe önemli bir yeri olan sosyal sermaye ve güven kavramları ve bakış açıları üzerinden bir analizi amaçlanmıştır.

Bu çerçevede bu çalışmada kamu istihdamında güvenlik soruşturması, mülakat gibi yasal düzenlemeler dolayısıyla kayırmacı ilişkilere imkân veren kadrolara (kaymakam, hâkim/savcı, denetmen gibi) atanmalar üzerinden bu tür ilişkilerin incelendiği bir nitel sosyolojik çalışmadan elde edilen, sahaya ve literatüre ilişkin verilerden faydalanılmıştır. Araştırmanın verileri, 2019 yılında yüz yüze Ankara, Adıyaman ve telefon görüşmeleri aracılığıyla Türkiye’nin çeşitli illerinden bahse konu kadrolara aday ve daha önce aday olmuş 29 kişiyle, (2 odak grup görüşmesi ve 19 derinlemesine görüşmeyle) toplanmıştır.

Araştırma bulgularına göre bahse konu kadrolara atama süreçlerinde yaygın kayırmacılık ağları ve ilişkileri tespit edilmiştir. Bu kayırmacılık ağı ve ilişkileri ve bunların işleyişinde; güvenlik soruşturması, mülakat, referans gibi uygulama ve ilişki sistemlerinin oldukça etkili olduğu araştırma sonucunda ortaya çıkan bulgulardan bir diğeridir. Bulgular bahse konu atamalarda yasal düzenlemeler ve/veya bu düzenlemelerde yer alan boşluk ve muğlâklıkların bu tür ilişkilerin yaygınlaşmasında oldukça etkili olduğunu göstermiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular, bu tip ilişki sistemleri ve buna olanak veren toplumsal, siyasal (güvenlik soruşturması gibi) işleyişin özellikle farklı şekillerde sınıflandırılabilecek güven konusunda önemli etkileri olduğunu göstermiştir. Öyle ki bu uygulamalar ile sosyal sermaye ve güven arasında paradoksal bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Toplumsal rövanşist bir kutuplaşma döngüsü, bireylerin birbirlerine ve kurumlara güvensizliği, kamusal siyasal işleyişte aksaklıklar gibi önemli sonuçları olan klientalist ilişkilerin, etno-dinsel, cinsiyetçi, sınıfsal, ideolojik birçok tahakkümün süregitmesine yol açtığı görülmüştür. Bu bağlamda bu konuya/soruna liyakat temelli çözümlerin tam anlamıyla bir (pür) adaleti sağlamasa da kısa vadede en önemli ve etkili çözüm olacağı ve bu dolayımla Türkiye toplumsal/siyasal alanındaki birçok problemi önleyeceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Siyaset sosyolojisi, klientalizm, sosyal sermaye, güven, güvenlik soruşturması.

Kaynakça

• Adaman F ve Çarkoğlu A (2000). Türkiye’de Yerel ve Merkezi Yönetimlerde Hizmetlerden Tatmin, Patronaj İlişkileri ve Reform. İstanbul: TESEV.
• Adaman F ve Çarkoğlu A (2000). Türkiye’de Yerel ve Merkezi Yönetimlerde Hizmetlerden Tatmin, Patronaj İlişkileri ve Reform. İstanbul: TESEV.
• Aytaç S E v.d. (2017). Türkiye’de Kişiler Arası Sosyal Güven Ve Bireysel Belirleyicileri. ODTÜ Gelişme Dergisi, 44, 1-25.
• Aytaç S E v.d. (2017). Türkiye’de Kişiler Arası Sosyal Güven Ve Bireysel Belirleyicileri. ODTÜ Gelişme Dergisi, 44, 1-25.
• Başkak B ve Öneş U (2011). Sosyal Sermaye ve Psikiyatrik Bozukluklar: Güven ve Karşılıklılık Üzerine. Nöropsikiyatri Arsivi, 48 (3), 252-259.
• Başkak B ve Öneş U (2011). Sosyal Sermaye ve Psikiyatrik Bozukluklar: Güven ve Karşılıklılık Üzerine. Nöropsikiyatri Arsivi, 48 (3), 252-259.
• Bhandari H ve Yasunobu K (2009). What is Social Capital? A Comprehensive Review of the Concept. Asian Journal of Social Science, 37 (3), 480-510.
• Bhandari H ve Yasunobu K (2009). What is Social Capital? A Comprehensive Review of the Concept. Asian Journal of Social Science, 37 (3), 480-510.
• Bourdieu P (1986). The Forms of Capital. J. G. Richardson (Editör). Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education içinde (s. 241-258). New York: Greenwood Press.
• Bourdieu P (1986). The Forms of Capital. J. G. Richardson (Editör). Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education içinde (s. 241-258). New York: Greenwood Press.
• Can İ (2018). Güven araştırmaları güvenilir mi?: Sosyal Güven Araştırmalarının Yöntemine İlişkin Eleştirel Bir Yaklaşım. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (2), 481-497.
• Can İ (2018). Güven araştırmaları güvenilir mi?: Sosyal Güven Araştırmalarının Yöntemine İlişkin Eleştirel Bir Yaklaşım. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (2), 481-497.
• Devamoğlu S (2008). Sosyal Sermaye Kuramı Açısından Türkiye’de Demokrasi Kültürü Üzerine Bir Değerlendirme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denzili: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Devamoğlu S (2008). Sosyal Sermaye Kuramı Açısından Türkiye’de Demokrasi Kültürü Üzerine Bir Değerlendirme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denzili: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durkheim E (2018). Toplumsal İşbölümü. (ÇevÖ. Ozankaya). İzmir: Cem.
• Durkheim E (2018). Toplumsal İşbölümü. (ÇevÖ. Ozankaya). İzmir: Cem.
• Dünya Bankası (1998). The Initiative on Defining, Monitoring and Measuring Social Capital, Social Capital Initiative Working Paper No.2. http://siteresources.worldbank.org/INTSOCIALCAPITAL/Resources/SCI-WPS-02.pdf, (Erişim tarihi: 12.02.2018)
• Dünya Bankası (1998). The Initiative on Defining, Monitoring and Measuring Social Capital, Social Capital Initiative Working Paper No.2. http://siteresources.worldbank.org/INTSOCIALCAPITAL/Resources/SCI-WPS-02.pdf, (Erişim tarihi: 12.02.2018)
• Erdem F ve Özen J (2003). Niklas Luhmann’ın Tanıdıklık, Emin Olma ve Güven Ayrımı. F. Erdem (Editör). Sosyal Bilimlerde Güven içinde (s. 53-61). Ankara: Vadi.
• Erdem F ve Özen J (2003). Niklas Luhmann’ın Tanıdıklık, Emin Olma ve Güven Ayrımı. F. Erdem (Editör). Sosyal Bilimlerde Güven içinde (s. 53-61). Ankara: Vadi.
• Field J (2006). Sosyal Sermaye. (Çev: B. Bilgen ve B. Şen). İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Field J (2006). Sosyal Sermaye. (Çev: B. Bilgen ve B. Şen). İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Fukuyama F (2001). Social Capital, Civil Society and Development. Third World Quarterly, 22(1), 7-20.
• Fukuyama F (2001). Social Capital, Civil Society and Development. Third World Quarterly, 22(1), 7-20.
• Fukuyama F (2005). Güven, Sosyal Erdemler ve Refahın Yaratılması. (Çev. A. Buğdaycı). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Fukuyama F (2005). Güven, Sosyal Erdemler ve Refahın Yaratılması. (Çev. A. Buğdaycı). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Fukuyama F (2009). Büyük Çözülme. (Çev. H. Kaya). İstanbul: Profil Yayınları.
• Fukuyama F (2009). Büyük Çözülme. (Çev. H. Kaya). İstanbul: Profil Yayınları.
• Giddens A (2010). Modernliğin sonuçları. (Çev. E. Kuşdil). İstanbul: Ayrıntı.
• Giddens A (2010). Modernliğin sonuçları. (Çev. E. Kuşdil). İstanbul: Ayrıntı.
• Gönç-Şavran T (2018). Sosyal sermaye ve sağlık arasındaki ilişki: Ampirik çalışmalar ne gösteriyor?. Journal of Economy Culture and Society, (57), 53-91.
• Gönç-Şavran T (2018). Sosyal sermaye ve sağlık arasındaki ilişki: Ampirik çalışmalar ne gösteriyor?. Journal of Economy Culture and Society, (57), 53-91.
• Hanifan L J (1916). The Rural School Community Center. Annals of the American Academy of Political and Social Science, (67), 130-138.
• Hanifan L J (1916). The Rural School Community Center. Annals of the American Academy of Political and Social Science, (67), 130-138.
• Harari Y N (2017). Hayvanlardan Tanrılara Sapiens. (Çev. E. Genç), İstanbul: Kollektif. Hardin R (1992). The Street-Level Epistemology Of Trust. Analyse and Kritik, 21 (4), 152-176.
• Harari Y N (2017). Hayvanlardan Tanrılara Sapiens. (Çev. E. Genç), İstanbul: Kollektif. Hardin R (1992). The Street-Level Epistemology Of Trust. Analyse and Kritik, 21 (4), 152-176.
• Hardin R (2006). Trust. Cambridge: Polity Press.
• Hardin R (2006). Trust. Cambridge: Polity Press.
• Karahanoğulları O (1998). Güvenlik Soruşturması. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 53 (4), 159-185.
• Karahanoğulları O (1998). Güvenlik Soruşturması. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 53 (4), 159-185.
• Kılınç D (2019). Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması. Ankara Barosu Dergisi, 77 (2), 1-39.
• Kılınç D (2019). Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması. Ankara Barosu Dergisi, 77 (2), 1-39.
• Luhmann N (2000). Familiarity, Confidence, Trust: Problems and Alternatives. D. Gambetta (ed.), Trust: Making and Breaking Cooperative Relations, electronic edition içinde (s. 94-107), Department of Sociology, University of Oxford.
• Luhmann N (2000). Familiarity, Confidence, Trust: Problems and Alternatives. D. Gambetta (ed.), Trust: Making and Breaking Cooperative Relations, electronic edition içinde (s. 94-107), Department of Sociology, University of Oxford.
• Putnam R (1993). Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy. New Jersey: Princeton University Press.
• Putnam R (1993). Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy. New Jersey: Princeton University Press.
• Putnam R D ve Feldstein L M (2003). Better Together: Restoring the American Community. New York: Simon & Schuster.
• Putnam R D ve Feldstein L M (2003). Better Together: Restoring the American Community. New York: Simon & Schuster.
• Rawls J (2018). Bir Adalet Teorisi. (Çev. V. A. Coşar). Ankara: Phoenix.
• Rawls J (2018). Bir Adalet Teorisi. (Çev. V. A. Coşar). Ankara: Phoenix.
• Simmel G (1950). The Sociology of Georg Simmel. (Trans. & Ed. Kurt H. Wolff). New York: Free Press
• Simmel G (1950). The Sociology of Georg Simmel. (Trans. & Ed. Kurt H. Wolff). New York: Free Press
• Tocqueville A (2016). Amerika’da Demokrasi. (Çev. S.S. Özdemir). İstanbul: İletişim
• Tocqueville A (2016). Amerika’da Demokrasi. (Çev. S.S. Özdemir). İstanbul: İletişim
• Tönnies F (2019). Cemaat ve Cemiyet. (Çev: E. Güler). İstanbul: Vakıfbank Kültür.
• Tönnies F (2019). Cemaat ve Cemiyet. (Çev: E. Güler). İstanbul: Vakıfbank Kültür.
• Uslaner E M (1999). Democracy and Social Capital. Warren, M.E. (Ed.), Democracy and Trust içinde (s. 121-150). Cambridge: Cambridge University Press.
• Uslaner E M (1999). Democracy and Social Capital. Warren, M.E. (Ed.), Democracy and Trust içinde (s. 121-150). Cambridge: Cambridge University Press.
• Uslaner E M (2004). Trust and Social Bonds: Faith in Others and Policy Outcomes Reconsidered. Political Research Quarterly, 57 (3), 501-507.
• Uslaner E M (2004). Trust and Social Bonds: Faith in Others and Policy Outcomes Reconsidered. Political Research Quarterly, 57 (3), 501-507.
• Yamagishi T vd. (1999). Trust, gullibility, and social intelligence. Asian Journal of Social Psychology, 2 (1): 145–161.
• Yamagishi T vd. (1999). Trust, gullibility, and social intelligence. Asian Journal of Social Psychology, 2 (1): 145–161.
• Young M (1958). The Rise of the Meritocracy 1870-2033. Middlasex: Penguin Books
• Young M (1958). The Rise of the Meritocracy 1870-2033. Middlasex: Penguin Books
• Zmerli S ve Newton K (2011). Winners, Losers and Three Types of Trust. M. Hooghe ve S. Zmerli (Ed.), Political Trust: Why Context Matters içinde (s. 67-94). United Kingdom: Ecpr Press.
• Zmerli S ve Newton K (2011). Winners, Losers and Three Types of Trust. M. Hooghe ve S. Zmerli (Ed.), Political Trust: Why Context Matters içinde (s. 67-94). United Kingdom: Ecpr Press.