Apparently Similar Solutions to Different Problems: Durkheim, Gökalp and Ethics

Yıl 2024, Cilt: 48 Sayı: 4, 1164 - 1187, 15.12.2024

Mehmet Taylan Esin

Öz

Studies on history of sociology examine the relationship between Gökalp and Durkheim with vague terms such as “influence” and “adaptation”, establishing parallels among the concepts used by the authors. However, there is a significant gap between their approaches to the subject of ethics. While Gökalp considers the individual as a biological being oriented toward physiological and material interests, he envisions personality as a socially endowed being with a conscience, pursuing aesthetic, religious, and moral pleasures. Personality should overcome individuality for the benefit of the society. Durkheim, on the other hand, argues that individual ethics is impossible but attributes a thinking ability to subjects, enabling them to understand social mechanisms and engage in moral action. Thus, he considers intellect and understanding as the third pillar of ethics, after duty and discipline. This divergence between the two authors, along with the contemporary problems of their time, is reflected in their discussions on religion and professional ethics. Gökalp imagines religion and mysticism as a “melting pot” where individualities merge, while Durkheim maintains that, besides obedience, individual understanding and persuasion are indispensable components of religion and piety. Consequently, instead of a passive ethics that blindly commands obedience, Durkheim proposes introducing, at the appropriate time, an active ethics based on understanding. Another consequence of the distance between the authors’ ideas is that Durkheim advocates for corporations acting as buffer or intermediate institutions (“corps intermédiaires”), protecting individualities from the omnipotent state, while Gökalp, although perceiving autonomous structures as rivals to the state, approves of corporations only because they are recognized as “national.”
This study suggests that the difference between the authors’ ideas arises not only from the gap in their understanding of the ethical subject but also from their diverging interests as a consequence of the political agendas specific to their respective periods. Gökalp presented his views on the relationship between religion and ethics during the Second Constitution when the authority and status of religious institutions within the government were under review. Similarly, Durkheim’s comments on the relationship between religion and ethics encompassed the uncertainties experienced in the laicization project of the Third Republic. Durkheim’s theory of professional ethics and corporatism proposed a solution to the debates on regionalism, decentralization and buffer institutions during this period. Gökalp’s interest in “national” artisan societies was intensified during World War I, under the unique conditions of capital accumulation, which he aimed to legitimize using the concepts of solidarity and corporatism borrowed from Durkheim.

Anahtar Kelimeler

Ethics, Religion, Émile Durkheim, Corporation, Ziya Gökalp

Proje Numarası

1

Farklı Sorunlara Benzer Görünen Çözümler: Durkheim, Gökalp ve Ahlak

Öz

Sosyoloji tarihi çalışmaları Gökalp-Durkheim ilişkisini, yazarların kullandıkları kavramlar arasında koşutluk kurarak “etki” ve “uyarlama” gibi genel-geçer terimlerle ele alır. Oysa iki yazarın ahlak öznesi anlayışları arasında önemli bir mesafe vardır. Gökalp ferdi fizyolojik/maddi çıkarlarına yönelen biyolojik bir varlık gibi ele alırken, şahsiyeti estetik, dinî ve ahlakî hazları kovalayan, vicdan sahibi, toplumsal bir varlık gibi düşünür. Toplumsal fayda için ferdiyet geride bırakılmalı ve şahsiyete ulaşılmalıdır. Durkheim de bireysel ahlakın imkansızlığını savunur, ancak insana, toplumsal işleyişi anlamasını ve böylece ahlakî eylemde bulunabilmesini sağlayan bir düşünme yetisi izafe eder, akıl ve idraki, görev ve disiplinden sonra ahlakın üçüncü dayanağı sayar. İki yazar arasındaki bu mesafe, yaşadıkları dönemin güncel sorunlarıyla da birleşerek din ve meslek ahlakı anlatılarına yansır. Gökalp din ve tasavvufu, içinde benliklerin bütünleşeceği bir “eritme potası” olarak görürken, Durkheim, itaat kadar, anlamak ve ikna olmanın da dinin bir parçası olduğunu savunur. Buradan hareketle, körü körüne itaati emreden edilgen ahlakın yerine, uygun bir zamanlamayla, anlamaya ihtiyaç duyan etken ahlakı koymayı önerir. Yazarların fikirleri arasındaki mesafenin başka bir sonucu da Durkheim’in kadir-i mutlak devlete karşı bireyselliklerin korunması için tampon bir kurum olarak meslek örgütlenmesini savunurken, Gökalp’in devlete rakip olarak gördüğü her türden özerk yapıya aslında muhalif iken sadece “milli” oldukları için meslek örgütlerini onaylamasıdır.
Bu çalışma iki yazarın fikirleri arasındaki farkın, birey anlayışları arasındaki mesafe kadar dönemlerinin özgün siyasî gündemleri nedeniyle farklılaşan ilgilerinden de kaynaklandığını öne sürüyor. Gökalp din-ahlak ilişkisi üzerine görüşlerini, dinin otoritesinin ve hükümet içindeki ağırlığının gözden geçirildiği II. Meşrutiyet döneminde ortaya koyar. Benzer şekilde Durkheim’in din-ahlak arasındaki ilişkilere ait yorumları III. Cumhuriyet’in laikleşme girişiminde yaşanan tereddütleri barındırır. Durkheim’in meslek ahlakı ve korporasyon kuramı, III. Cumhuriyet’in bölgecilik, adem-i merkeziyetçilik ve tampon kurumlar tartışmalarına yönelik bir öneridir. Milli esnaf cemiyetlerine ilgisi 1. Dünya Savaşı’nın özgün sermaye birikim sürecinde yoğunlaşan Gökalp, Durkheim’e atfen kullandığı dayanışma ve korporatizm kavramlarıyla aslında bu süreci meşrulaştırmak ister.

Anahtar Kelimeler

Ahlâk, Din, Émile Durkheim, Meslek Örgütleri, Ziya Gökalp

Proje Numarası

1

Kaynakça

• Ahmed Muhiddin (1915). “Milli Sermaye”. İslam Mecmuası, 4(37), 791-3 (7.10.1915). Çevrimyazısı İstanbul: Zeytinburnu Bld., 2019.
• Baker U (2012). Dolaylı Eylem. İstanbul: Birikim.
• Berkes N (1954). Ziya Gökalp: His Contribution to Turkish Nationalism. Middle East Journal, 8(4), 375-90.
• Berkes N (1959). Turkish Nationalism&Western Civilization: Selected Essays of Ziya Gökalp. New York: Columbia University Press.
• Besim Atalay (1915a). Nazar-ı İslam’da Ahlak. İslam Mecmuası, 2(20), 28.1.1915.
• Besim Atalay (1915b). Hakikat-ı Ahlak. İslam Mecmuası, 22(2), 25.2.1915.
• Besim Atalay (1915c). Temayülat-ı Ahlakiye ve Örf. İslam Mecmuası, 2(25), 25.3.1915.
• Birgen M (2006). İttihat ve Terakki’de On Sene. İstanbul: Kitap.
• Brooks M (2016). By Book and School: The Politics of Educational Reform in France and Algeria during the Early Third Republic. (Basılmamış Doktora Tezi). Orlando: University of Central Florida.
• Cook M (2004). Commanding Right and Forbidding Wrong in Islamic Thought. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çil F (2004). Satı Bey’in Hayatı, Eserleri ve Türk Eğitimine Katkıları. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Davison A (2002). Türkiye’de Sekülarizm ve Modernlik. İstanbul: İletişim.
• Donzelot J (1979). The Policing of Families. New York: Random House.
• Dressler M (2015). Rereading Ziya Gökalp: Secularism and Reform of the Islamic State in the Late Young Turk Period. International Journal of Middle East Studies. 47, 511–531.
• Durkheim É (1925). Moral Education. New York: Free Press.
• Durkheim É (1973). Emile Durkheim on Morality and Society, Selected Writings (der. Bellah R). Chicago: University of Chicago Press.
• Durkheim É (2016). Ahlak ve Toplum. Çev. D Çenesiz, İstanbul: Pinhan.
• Durkheim É (1984). The Division of Labour in Society (önsöz L Coser). Londra: Macmillan.
• Durkheim É (1995). Elementary Forms of Religious Life. New York: Free Press. Durkheim É (2003). Professional Ethics and Civic Morals. Taylor&Francis e-Library. Durkheim É (2005). Suicide: A Study in Sociology. Taylor&Francis e-Library.
• Esin T (2020). Osmanlı Savaşının İktisadi Aktörleri. İstanbul: TVYY.
• Esin T (2023). Sivil Toplum Açısından Denenmemiş Bir Yol. Toplumsal Tarih, 353, 58-63.
• Gökalp Z (1909). Tekkeler. İçinde: Makaleler-1, Ankara: Kültür Bakanlığı. Gökalp Z (1914a). Örf Nedir?. İslam Mecmuası, 1(10), 378-81 (18.6.1914).
• Gökalp Z (1914b). Kıymet Hükümleri ve Örf. İslam Mecmuası, 2(17), 517-8 (16.12.1914).
• Gökalp Z (1914c). Fıkıh ve İçtimaiyat. İslam Mecmuası, 1(2), 200-2 (26.2.1914).
• Gökalp Z (1914d). İçtimai Usul-i Fıkıh. İslam Mecmuası, 1(3), 229-31 (12.3.1914).
• Gökalp Z (1915a). İçtimai Nev’ler. İslam Mecmuası, 2(20), 559-63 (28.1.1915).
• Gökalp Z (1915b). Dinin İçtimai Hizmetleri. İslam Mecmuası, 3(36), 775-7 (23.9.1915).
• Gökalp Z (1915c). Dinin İçtimai Hizmetleri. İslam Mecmuası, 4(37), 788-90 (7.10.1915).
• Gökalp Z (1916). İttihat ve Terakki Kongresi Münasebetiyle. İslam Mecmuası, 5(49), 934-9 (30.11.1916).
• Gökalp Z (1917a). Ahlak Buhranı. Yeni Mecmua, 7, 122–4.
• Gökalp Z (1917b). Ahlak İçtimai Midir?. İçtimaiyyat, 1(3), 112-5.
• Gökalp Z (1917c). Şahsi Ahlak. Yeni Mecmua, 8, 142–7.
• Gökalp Z (1918). İçtihad ve Mücahede. Yeni Mecmua, 56.
• Gökalp Z (1922a). Hilafetin Vazifeleri. Küçük Mecmua, 26. Çevrimyazısı: Ankara: Pankuş, 2022.
• Gökalp Z (1922b). Türk Meşrutiyetinin Tekamülü. Küçük Mecmua 26. Gökalp Z (1922c). Dine Doğru. Küçük Mecmua, 3.7.1922.
• Gökalp Z (1952a). Vakıf (Yeni Hayat). İçinde: F A Tansel (der) Gökalp Külliyatı I. Ankara: TTK, 136.
• Gökalp Z (1952c). Vazife (Yeni Hayat). İçinde: F A Tansel (der) Ziya Gökalp Külliyatı I Ankara: TTK, 116.
• Gökalp Z (1952d). Halife ve Müfti (Yeni Hayat). İçinde: F A Tansel (der), Ziya Gökalp Külliyatı I Ankara: TTK, 130.
• Gökalp Z (1970). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: MEB.
• Gökalp Z (1975a). Ferdiyet ve Şahsiyet. İçinde: Türk Ahlakı, M Görgen (der), İstanbul: Türk Kültürü, 216-9.
• Gökalp Z (1975b). Aile Ahlakı. İçinde: Türk Ahlakı, M Görgen (der), İstanbul: Türk Kültürü, 150-65.
• Gökalp Z (1976). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. Ankara: Kültür Bakanlığı. Gökalp Z (1992). Şahsiyetin Muhtelif Şekilleri. İçinde: Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri, Ankara: MEB, 199-208.
• Greilsammer I (1975). The Ideological Basis of French Regionalism. Publius, 5(3), 83-100.
• Greve A (1998). Emile Durkheim Revisited: Les Corps Intermediaires. Citizenship Studies, 2(2), 313-28.
• Gürbilek N (2016). Benden Önce Bir Başkası. İstanbul: Metis.
• Hayward J (1960). Solidarist Syndicalism: Durkheim and Duguit. The Sociological Review, 8(2), 185–202.
• Heyd U (1950). Foundations of Turkish Nationalism: The Life and Teachings of Ziya Gökalp. Londra: Luzac & Harvill. Türk Ulusçuluğunun Temelleri, Kültür Bakanlığı.
• İzmirli İsmail Hakkı (1914). Fıkıh ve Fetâvâ: Örfün Nazar-i Şerdeki Mevkii, Sebilürreşad, 293 (23.4.1914), 129. 1185 Esin M T (2024). Farklı Sorunlara Benzer Görünen Çözümler: Durkheim, Gökalp ve Ahlak. Mülkiye Dergisi, 48(4), 1164-1187.
• Kabakçı E (2011). Durkheim ve Ziya Gökalp: Tarih, İdeoloji ve Sosyolojinin Özerkliği Meselesi. İçinde: Tuna K, İ Coşkun (der), Ziya Gökalp, Ankara, Kültür Bakanlığı, 205- 17.
• Kalyvas S (2018). The Rise of Christian Democracy in Europe. Ithaca: Cornell University Press.
• Kara İ (1993). İslamcılara Göre Meşrutiyet İdaresi. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Kieser H L (2005). Iskalanmış Barış. İstanbul: İletişim.
• Kubalı H (2006). “Önsöz”, Sosyoloji Dersleri. İstanbul: İletişim.
• Loughlin J (2007). Subnational Government. New York: Palgrave Macmillan.
• Mardin Ş (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim.
• Marx K ve Engels F (1968). Alman İdeolojisi. Çev. S Hilav, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Mayeur J ve Reberioux M (1984). The Third Republic from its Origins to the Great War, 1871-1914. Cambridge: Cambridge University Press.
• Necmeddin S (1918). Emile Durkheim. Yeni Mecmua, 26 (3 Kanun-ı Sani 1917), 509- 512.
• Nefes T (2013). Ziya Gökalp’s Adaptation of Emile Durkheim’s Sociology in his Formulation of the Modern Turkish Nation. International Sociology, 28(3), 335–50.
• Nietzsche F (2014). Beyond Good and Evil/On the Genealogy of Morality. Stanford: Stanford University Press.
• Oğuz Ç (2018). The Struggle Within: ‘Moral Crisis’ on the Ottoman Homefront During the First World War. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Özervarlı M (2015). Reading Durkheim through Ottoman Lenses: Interpretations of Customary Law, Religion, and Society by the School of Gökalp. Modern Intellectual History, 1-27.
• Parla T (1985). The Social and Political Thought of Ziya Gökalp. Leiden: Brill.
• Parla T (2009). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Korporatizm. İstanbul: Deniz.
• Satı Bey (1918). Durkheim Hakkında. Düşünce Mecmuası, 2 (8.8.1918), 29-42.
• Schafer S (1997). Children in Moral Danger and the Problem of Government in Third Republic France. Princeton: Princeton University Press.
• Schmidt V (1990). Unblocking Society by Decree: The Impact of Governmental Decentralization in France. Comparative Politics, 22(4), 459-481.
• Strenski I (2006). Hüseyin Nail Kubalı and Durkheim’s Professional Ethics and Civic Morals. (DOI: https://doi.org/ 10.30674/ scripta.67317). Son erişim tarihi, 1/10/2023.
• Tekeli İ ve İlkin S (2003). (Kör) Ali İhsan (İloğlu) ve Temsil-i Meslekî Programı. İçinde: Cumhuriyetin Harcı: Köktenci Modernitenin Doğuşu. İstanbul: Bilgi Üniversitesi, 355-447.
• Tomalı A (2022). İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin İktisat Politikalarında Aksiyoner Bir Grup: Esnaf Cemiyetleri (1908-1918). Belgi, 23, 323-53.
• Topal A (2017). Against Influence: Ziya Gökalp in Context and Tradition. Journal of Islamic Studies, 28(3), 283–310.
• Toprak Z (1980). Türkiye’de Korporatizmin Doğuşu. Toplum ve Bilim, 12: 41-49. Torbalı E (2022). Geleneksel ve Modernist Düşünce Bağlamında Maslahat Kavramı. (Basılmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi.
• Tunaya T (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler Cilt 1. İstanbul: Hürriyet Vakfı.
• Virmani A (1987). Regionalism in France. Proceedings of the Indian History Congress, 48, 675-85.
• Weber E (1976). Peasants into Frenchmen: The Modernization of Rural France, 1870–1914. Stanford: Stanford University Press.
• Yakut E (2020). Meşihat, Adliye, Maarif ve Hilafet. İstanbul: Kitap.