Kültür ve Ekonomi Sarkacında Yeni Toplumsal Hareketler: Sarı Yelekliler ve Gezi Parkı Vakaları

Yıl 2025, Cilt: 49 Sayı: 3, 422 - 463, 15.09.2025

Beyza Yılmaz Sönmez , Utku Aybudak

Öz

Bu çalışma, Fransa’daki Sarı Yelekliler hareketi ile Türkiye’deki Gezi Parkı eylemlerini Yeni Toplumsal Hareketler (YTH) teorisi çerçevesinde karşılaştırmalı olarak ele almaktadır. Çalışmanın temel amacı, bu iki toplumsal hareketin neden farklı talepler etrafında örgütlendiğini kültür ve ekonomi sarkacı üzerinden açıklamaktır. Sarı Yelekliler, neoliberal politikaların yol açtığı ekonomik eşitsizliklere, vergi adaletsizliklerine ve sosyal devletin zayıflamasına karşı güçlü bir tepki olarak ortaya çıkarken; Gezi Parkı eylemleri daha çok yaşam tarzına, kentsel mekâna ve kimlik temelli taleplere dayalı bir mobilizasyon süreciyle şekillenmiştir.
Çalışmada bu farklılaşmanın kökenleri üç bağlamda incelenmektedir: Ulusal kimliğin inşa süreçleri, kapitalist sistem içerisindeki konumlanma ve prekaryalaşma deneyimleri ile toplumsal yapıdaki iktidar ilişkilerinin dağılımı. Ulusal kimliğin inşası, kolektif aidiyetlerin yönünü belirlerken; kapitalist sistemdeki konum ekonomik beklentileri ve kırılganlıkları şekillendirmekte, iktidar dağılımı ise toplumsal taleplerin ifade biçimlerini doğrudan etkilemektedir. Fransa’daki hareket, sınıfsal temelli ekonomik kaygıları daha açık biçimde görünür kılarken; Türkiye’deki hareket kültürel ve siyasal temsil krizine odaklanmıştır. Bu durum, neoliberal krizin her iki ülkede farklı tarihsel-sosyolojik dinamikler aracılığıyla deneyimlendiğini göstermektedir.
Analiz, Yeni Toplumsal Hareketler teorisinin yalnızca kimlik ve kültürel temsiliyet boyutuyla değil, aynı zamanda ekonomi-politik bağlamla birlikte değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Biçimsel açıdan YTH kapsamına giren bu hareketler, içerik açısından birbirinden ayrışmakta; Sarı Yelekliler ekonomik adalet talebini öne çıkarırken, Gezi Parkı eylemleri daha çok özgürlük, yaşam tarzı ve demokratik temsil eksenli bir direniş olarak şekillenmektedir. Bu farklılaşmanın karşılaştırmalı bir perspektifle analizi, toplumsal hareketlerin günümüzde nasıl çeşitlendiğini ve neoliberal krizin farklı coğrafyalarda hangi taleplerle ifadesini bulduğunu daha iyi kavramamıza olanak sağlamaktadır. Sonuç olarak, her iki hareket de neoliberalizmin yarattığı temsil ve eşitsizlik krizinin yansımalarıdır; ancak taleplerin içeriği, yerel tarihsel koşullar ve toplumsal yapıların özgünlükleri tarafından belirlenmektedir. Bu çalışma, YTH teorisini kültürel ve ekonomik boyutları birlikte dikkate alan bir bakış açısıyla geliştirmeyi amaçlamakta ve toplumsal hareketliliğin anlaşılmasına katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yeni Toplumsal Hareketler , Sarı Yelekliler , Gezi Parkı , Neoliberalizm , Toplumsal Temsil Krizi

New Social Movements on the Pendulum of Culture and Economy: The Cases of the Yellow Vests and Gezi Park

Öz

This study offers a comparative analysis of the Yellow Vests movement in France and the Gezi Park protests in Turkey within the framework of New Social Movements (NSM) theory. The primary aim is to explain why these two social movements organized around different sets of demands by situating them along the culture– economy axis. The Yellow Vests emerged as a strong reaction to the economic inequalities produced by neoliberal policies, tax injustices, and the erosion of the welfare state, whereas the Gezi Park protests took shape through a mobilization process centered on lifestyle, urban space, and identity-based demands.
The study examines the roots of this divergence across three dimensions: The processes of national identity construction, positioning within the capitalist system and experiences of precaritization, and the distribution of power relations within the social structure. National identity formation directs the orientation of collective affiliations; positioning within the capitalist system shapes economic expectations and vulnerabilities; and the distribution of power directly influences the ways in which social demands are expressed. While the French case made class- based economic concerns more visible, the Turkish case was more closely tied to a cultural and political crisis of representation. This contrast illustrates how the neoliberal crisis has been experienced through distinct historical and sociological dynamics in each context.
The analysis demonstrates that New Social Movements theory should be considered not only in terms of identity and cultural representation but also in relation to its political-economic dimensions. Although both movements formally fall within the scope of NSM, they diverge significantly in content: The Yellow Vests foregrounded the demand for economic justice, whereas the Gezi Park protests were shaped as a resistance driven by claims for freedom, lifestyle autonomy, and democraticrepresentation. Examining this divergence from a comparative perspective provides a clearer understanding of how contemporary social movements diversify and how the neoliberal crisis finds expression through different demands across various geographies.
In conclusion, both movements can be understood as reflections of the crisis of representation and inequality generated by neoliberalism; however, the content of their demands is shaped by local historical trajectories and the specificities of social structures. This study seeks to contribute to the understanding of social mobilization by advancing an approach to NSM theory that takes cultural and economic dimensions into account together.

Anahtar Kelimeler

New Social Movements , Yellow Vests , Gezi Park , Neoliberalism , Crisis of Political Representation

Kaynakça

• Abecassis, M. (2023). De l’élitisme lexical au style familier: La rhétorique d’Emmanuel Macron. Nordic Journal of Francophone Studies / Revue nordique des études francophones, 6(1), 55-65.
• Akdağ, M. (1970). Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri 1730-1839. Tarih Araştırmaları Dergisi, 8(14), 51-61.
• Akkol, M. L. (2019). Jürgen Habermas’ın iletişimsel eylem kuramı ve kamusal alan kavramının analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (37), 171-180.
• Arslantaş, Ş. ve Arslantaş, D. (2020). Fransa’da Değişen Siyasal Paradigma Çerçevesinde Radikal Solun Yükselişi. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 8(1), 1-26.
• Bayhan, V. (2014). Yeni toplumsal hareketler ve Gezi Parkı direnişi. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 23-58.
• Bermeo, N. (2016). On democratic backsliding. Journal of Democracy, 27(1), 5-19.
• Bernard, A.B., Smeets, V. ve Warzynski, F. (2017). Rethinking deindustrialization. Economic Policy, 32(89), 5-38.
• Brunet, L. ve Guignard, A. (2019). Les mobilisations sociales en France. Paris: Presses Universitaires de France.
• Can, A. ve Taşcı, U. (2016). Teoriler ışığında toplumsal olayların gelişimi ve yönetimi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1), 145-160.
• Crouch, C. (2004). Post-Democracy. Polity Press.
• Çamurcuoğlu, G. (2009). Türkiye Cumhuriyeti’nin Toprak Reformu ve Milli Burjuvazi Yaratma Çabası. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13(1), 161-178.
• Duman, M. Z. (2018). Wendy Brown’un eserlerinde neoliberalizmin siyasal rasyonalitesi ve demokrasinin çöküşü. Sosyoloji Notları, 1(2), 127-140.
• della Porta, D. (2015). Social Movements in Times of Austerity: Bringing Capitalism Back Into Protest Analysis. Polity Press.
• Durdu, Z. (2009). Modern devletin dönüşümünde bir ara dönem: Sosyal refah devleti. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 37-50.
• Elias, N. (2004a). Uygarlık Süreci Cilt I. Çev. Ender Ateşman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Elias, N. (2004b). Uygarlık Süreci Cilt II. Çev. Ender Ateşman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Fillieule, O. (1997). Stratégies de la rue: Les manifestations en France. Paris: Presses de Sciences Po. Chapitre 5: Action manifestante et vie politique, 205-243.
• Fraser, N. (1995). From redistribution to recognition? Dilemmas of justice in a ‘post-socialist’ age. New Left Review, 212, 68-93.
• Fraser, N. (2005). Reframing justice in a globalizing world. Development and Change, 36(6), 869-890.
• Fraser, N. (2011). Marketization, social protection, emancipation: Toward a neo- Polanyian conception of capitalist crisis. İçinde: Calhoun, C. ve Derluguian, G. (der.), Business as Usual: The Roots of the Global Financial Meltdown, 137–158. New York: NYU Press.
• Gerbaudo, P. (2012). Tweets and the Streets: Social Media and Contemporary Activism. Pluto Press.
• Gobert, V. ve Monchatre, H. (2023). Yellow Vests: Anti-Austerity, Pro-Democracy, and Popular (not Populist). Frontiers in Political Science, 5, 1-16.
• Gürcan, E.C. (2019). Bir “Siyasal Süreç” Olarak Fransız Sarı Yelekliler Hareketi’nin Ortaya Çıkışı. Mülkiye Dergisi, 43(2), 435-458.
• Gürcan, E. C. (2019). Küresel kapitalizmin krizi, sınıflar ve “yeni” toplumsal hareketler. Praksis, 50(2), 70-90.
• Halis-Öztürk, B. (2020). Inglehart’ın değer dönüşüm teorisi: Akademisyenler üzerine bir inceleme. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 78, 391-428.
• Harvey, D. (2021). Neoliberalizmin Kısa Tarihi (Çev. Ayşe Deniz Temiz). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Harvey, D. (1997). Postmodernligin durumu.(Çev. Sungur Savran). İstanbul: Metis Yayınları.
• Henri, P. (2009). Ortaçağ Avrupa’sının Ekonomik ve Sosyal Tarihi. Çev. Uygur Kocabaşoğlu, İletişim Yayınları.
• Inglehart, R., ve Norris, P. (2016). Trump, Brexit, and the rise of populism: Economic have-nots and cultural backlash. Harvard Kennedy School Working Paper, RWP, 16- 26.
• İçli, G. (2015). Yeni toplumsal hareket teorileri üzerine bir değerlendirme. Turkish Studies, 10(14), 415-432.
• İşcan, İ. H. (2018). 2008 Küresel Finans Krizi: Neo-liberal finansal sistemin iflası ve Uluslararası Para Fonu’nun kurumsal sorgusu. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 55(641), 103-132.
• Keyder, Ç. (1989). Türkiye’de devlet ve sınıflar. İletişim Yayınları.
• Laclau, E. (2007). Popülist Akıl Üzerine. Epos Yayınları.
• Laclau, E. ve Mouffe, C. (2012). Hegemeonya ve Sosyalist Strateji. İletişim Yayınları.
• Lyons, M. (1994). Napoleon Bonaparte and the legacy of the French Revolution. Bloomsbury Publishing.
• Manjhi, P.B. (2024). Welfare State and Neoliberalism in France Since 1990: A critical analysis. International Journal of Sociology and Political Science, 6(1), 69-77.
• Mathieu, L. (2004). Les mouvements sociaux. Sciences Humaines, 154, 42-45. McAdam, D., Tarrow, S. ve Tilly, C. (2001). Dynamics of Contention. Cambridge: Cambridge University Press.
• Moati, P. (2019). Ce que le mouvement des “gilets jaunes” nous dit des limites de la société d’hyperconsommation. İçinde: V. Guillard (der.), Du gaspillage à la sobriété: Avoir moins et vivre mieux ? 75-86. Louvain-La-Neuve: De Boeck.
• Mudde, C., ve Rovira Kaltwasser, C. (2017). Populism: A Very Short Introduction. Oxford University Press.
• Munck, R. (2013). “The Precariat: a view from the South.”Third World Quarterly 34(5), 747-762.
• Odabaş, B. (2021). Demokrasi İle Popülizm Arasındaki İlişki. Cihanşümul Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 1-18.
• Offe, C. (1985). New social movements: Challenging the boundaries of institutional politics. Social Research, 52(4), 817-868.
• Offe, C. (2004). Yeni toplumsal hareketler: Kurumsal politikanın sınırlarının zorlanması. İçinde: K. Çayır (der.), Yeni toplumsal hareketler.İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Öztürk, E. T., ve Daldal, A. (2021). New social movements as postmodern challenges to neoliberalism and representative democracy. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 7(2), 1-15.
• Piketty, T. (2014). Capital in the Twenty-First Century. Harvard University Press.Polat, F. (2015). Dünya Sistemik Krizinin Bir Parçası Olarak Gezi Parkı Direnişi. The Journal of Academic Social Science 17(17), 97-117.
• Polat, F. (2016). Süreklilik ve Kopuş Teorileri Bağlamında Gezi Parkı Direnişi. Journal of Life Economics 3(1), 1-22.
• Richard, G. (2006). Droites et gauches dans la vie politique française: Réflexions sur un affrontement pluriel. Vingtième Siècle. Revue d’histoire, 90(2), 155-167.
• Sarıbay, A. Y.( 2024). Postmodernite, sivil toplum ve İslam. DBY Yayınları.
• Sewell, W. H. (1994). A Rhetoric of Bourgeois Revolution: The Abbe Sieyes and What Is the Third Estate? Duke University Press.
• Standing, G. (2011). The Precariat: The New Dangerous Class. Bloomsbury Academic.
• Stiglitz, J. E. (2003). Küreselleşme ve Hoşnutsuzlukları Çev. M. Küçük. İstanbul: Plan B Yayınları.
• Stiglitz, J. E. (2015). Eşitsizliğin Bedeli: Bugünün Bölünmüş Toplumu Geleceğimizi Nasıl Tehlikeye Atıyor? Çev:Ozan İşler. İletişim Yayınları.
• Streeck, W. (2021). Kapitalizm Nasıl Sona Erecek?. Çev. Bülent Doğan. İstanbul: Can Yayınları.
• Streeck, W. (2016). Satın Alınan Zaman. Çev. Kerem Kabadayı. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Timur, T. (1994). Osmanlı toplumsal düzeni. Ankara: İmge Yayınları. Tilly, C. (1978). From Mobilization to Revolution. Addison-Wesley.
• Torun, T. (2018). Yaşam dünyasının sömürgeleştirilmesi olarak modernitenin krizi. Kaygı, (30), 181-185.
• Touraine, A. (1981). The Voice and the Eye: An Analysis of Social Movements. Cambridge University Press.
• Tuncel, G. (2021). Gezi Parkı Hadisesinin Anatomisi. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 7-22.
• Uçan Çubukçu, S. (2021). Sosyal Demokrasi. (der.) Birsen Örs. Modern Siyasal İdeolojiler, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Urbinati, N. (1998). Democracy and populism. Constellations, 5(1), 110-124.
• Üstel, F. (2016). Makbul Vatandaş’ın Peşinde: II, Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi: II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi. İletişim Yayınları.
• Yazar. (2022).
• Yıldırım, G. E. (2023). 2022 Fransa başkanlık seçimlerindeki temel dinamik: Popülizm. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 11(1), 120-153.
• Yildirim, Y. (2014a). The differences of Gezi Parki resistance in Turkish social movements. International Journal of Humanities and Social Science, 4(5), 177-185.
• Yıldırım, Y. (2014b). Gezi Parkı Direnişi’ni Toplumsal Hareket-Anarşizm Bağlantısıyla Anlamak. Alternatif Politika, 6(2), 254-276.
• Yolande, C. (1994), Mai 68 : le mouvement étudiant comme mouvement de génération ? L’Homme et la société. 111(112), 119-136.
• Wallerstein, I. (1976). Semi-peripheral countries and the contemporary world crisis. Theory and society, 3(4), 461-483.
• Wright, E. O. (2016). Is the precariat a class?. Global Labour Journal, 7(2), 123-135.