A preliminary study on Al-Mūjaz fī al-Ṭibb and Anmūzaj al-Ṭibb: Is there only a name similarity between the two works?

Yıl 2022, , 282 - 293, 30.05.2022

Ahmet Acıduman

https://doi.org/10.31020/mutftd.1059644

Cited By: 1

Öz

Object: Al-Mūjaz fī al-Ṭibb is one of the most important works of Ibn al-Nafīs, who was one of the writers who lived and presented works in the Islamic geography in the 13th century. This work, which is accepted as a summary of Avicenna’s al-Qānūn fī al-Ṭibb by some authors, has been copied and reproduced in large numbers, as well as commented by different authors. This work, which has many copies in Turkish libraries, has been translated into Turkish twice. The most important work of the famous physician Emir Çelebi, who was chief physician in the Ottoman Empire in the 17th century, is Anmūzaj al-Ṭibb, and there are many copies of this work in Turkish libraries. The aim of this study is to compare the sections of both works on breast diseases and pregnancy, and to perform a preliminary study to show whether al-Mūjaz fī al-Ṭibb was a source for Anmūzaj al-Ṭibb, and if so, at what level.
Materials and Methods: In the study, a printed copy of al-Mūjaz fī al-Ṭibb in Arabic and a copy of the Turkish translation of this work by Surūrī registered in Ankara National Library, A 1437 and a copy of Anmūzaj al-Ṭibb registered in İstanbul Süleymaniye Manuscript Library, Mihrişah Sultan Collection, Nr. 342 were used. The sections of the mentioned works on breast diseases and pregnancy were compared. In addition, the studies on these works mentioned in the Turkish medical history literature were also reviewed.
Results: Comparisons made in the context of the aforementioned chapters show that Emir Çelebi’s Anmūzaj al-Ṭibb includes translations of the chapters in Ibn al-Nafīs’ al-Mūjaz fī al-Ṭibb. In some parts, it is seen that Emir Çelebi made some short additions to the parts Ibn al-Nafīs’ al-Mūjaz fī al-Ṭibb.
Conclusion: In the context of the examined sections, it is noticed that Emir Çelebi based his Anmūzaj al-Tibb on the writing order of Ibn al-Nafīs’ al-Mūjaz fī al-Ṭibb, as well as he translated the relevant parts of the aforementioned work into Turkish and added it to his work with one-to-one quotations.
Keywords: Ibn al-Nafīs, Emir Çelebi, al-Mūjaz fī al-Ṭibb, Anmūzaj al-Ṭibb, Breast diseases, Pregnancy, History of medicine 

Anahtar Kelimeler

Ibn al-Nafīs, Emir Çelebi, al-Mūjaz fī al-Ṭibb, Anmūzaj al-Ṭibb, Breast diseases, Pregnancy, History of medicine

El-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb ve Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb üzerine bir ön çalışma: İki eser arasında yalnızca bir isim benzerliği mi var?

Öz

Amaç: İslam coğrafyasında XIII. yüzyılda yaşayan ve eserler veren yazarlardan biri olan İbnu’n-Nefīs’in en önemli eserlerinden birisi el-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’dır. Bazı yazarlar tarafından İbn Sīnā’nın el-Ḳānūn fī’ṭ-Ṭıbb adlı eserinin bir özeti kabul edilen bu eser üzerine farklı yazarlarca şerhler yazıldığı gibi çok sayıda da kopyalanmış ve çoğaltılmıştır. Türkiye kütüphanelerinde de çok sayıda kopyası bulunan bu eser iki kez Türkçeye çevrilmiştir. On yedinci yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda hekimbaşılık yapan ünlü hekim Emir Çelebi’nin en önemli eseri Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb olup eserin Türkiye kütüphanelerinde çok sayıda kopyası bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı her iki eserin meme hastalıkları ve gebelik üzerine olan bölümlerini karşılaştırarak El-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’ın Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb’a kaynaklık edip etmediği, eğer kaynaklık etmişse bunun ne düzeyde olduğunu göstermeye yönelik bir ön çalışma gerçekleştirmektir.
Gereç ve Yöntem: Çalışmada el-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’ın Arapça basılı bir nüshası ile adı geçen eserin Surūrī tarafından yapılan Türkçe çevirisinin Ankara Milli Kütüphane, A 1437’de kayıtlı bir nüshası ve Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb’ın İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Mihrişah Sultan Koleksiyonu, No. 342’de kayıtlı bulunan bir nüshası kullanılmıştır. Adı geçen eserlerin meme hastalıkları ile gebelik üzerine olan bölümleri karşılaştırılmıştır. Ayrıca Türk tıp tarihi literatüründe adı geçen eserlerle ilgili yer alan çalışmalar da gözden geçirilmiştir.
Bulgular: Adı geçen bölümler bağlamında yapılan karşılaştırmalar sonucunda Emir Çelebi’nin Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb adlı eserinde İbnu’n-Nefīs’in el-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’ında yer alan bölümlerin çevirilerinin yer aldığı görülmektedir. Bazı bölümlerde Emir Çelebi’nin, İbnu’n-Nefīs’in el-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’ındaki bölümlerine kısa bazı eklemeler yaptığı görülmektedir.
Sonuç: Emir Çelebi’nin, incelenen bölümler bağlamında, Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb’ını kaleme alırken İbnu’n-Nefīs’in el-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb’ında yer alan yazım düzenini esas almasının yanısıra adı geçen eserin ilgili bölümlerini Türkçeleştirdiği ve birebir alıntılarla eserine kattığı fark edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İbnu’n-Nefīs, Emir Çelebi, El-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb, Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb, Meme hastalıkları, Gebelik, Tıp Tarihi

Kaynakça

• 1. Emir Çelebi. Enmūzecu’ṭ-Ṭıbb. İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Mihrişah Sultan Koleksiyonu, No. 342.
• 2. Kâhya E. İbn Nefis ve eseri, el-Mucez. Araştırma Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Dergisi 1992;14:189-200.
• 3. Ağırakça A. İslâm Tıp Tarihi [Başlangıçtan VII./XIII. Yüzyıla Kadar]. İstanbul: Çağdaş Basın Yayın Ltd. Şti.; 2004. pp: 256-67.
• 4. İbnu’n-Nefīs, ʿAlāʾu’d-dīn ʿAlī b. Ebī’l-Ḥazm el-Ḳuraşī. El-Mūcez fī’ṭ-Ṭıbb. Türkçeye çeviren: Muṣliḥu’d-dīn Muṣṭafā ibn Şaʿbān es-Surūrī. Ankara Milli Kütüphane A 1437. Müstensih: ʿAlī b. Receb Ḫ’āce, Şaʿbān 1035/[Nisan/Mayıs 1626].
• 5. Acıduman A. Hekimbaşı Emir Çelebi’nin Enmûzecü’t-Tıbb adlı eserinde gebelik ve doğum üzerine. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2010;53(4):318-27.
• 6. İbnu’n-Nefīs, ʿAlāʾu’d-dīn ʿAlī b. Ebī’l-Ḥazm el-Ḳuraşī. El-Mūcezu fī’ṭ-Ṭıbb. Taḥkīḳ: ʿAbdu’l-Karīm al-ʿAzbāvī, Murācʿāt: Aḥmad ʿAmmār. Ḳāhire: Vezāretu’l-Evḳāf el-Meclisi’l-aʿlā li’ş-Şuʾūni’l-İslāmiyyeti; 1406 H/1986M.
• 7. Uzel H. Hekimbaşı Emir Çelebi ve Murad IV. Poliklinik 1935;2(7-19): 210-1.
• 8. Demiroğlu A. 17. asırda “Ser-Etibba Emir Çelebi”nin “Enmûzec-i Tıbb” adlı eserindeki göz hastalıkları ve tedavileri bahsi. In: I. Uluslararası Türk-İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, 14-18 Eylül 1981: Bildiriler, Cilt II, Tıp-Diş Hekimliği-Eczacılık Tarihi. İstanbul: [yayl. y], 1981; pp:107-26.
• 9. Demirhan Erdemir A. Emir Çelebi. TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995; pp:129-30.
• 10. Cin A, Çimen Y, Ayaz Y. Emir Çelebi’nin Enmûzecü’t-Tıp adlı eseri üzerine. In: Şahin M, Göküş Ş, editors. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi Uluslararası Multidisipliner Kongresi, 12-14 Ekim 2018 Antalya, Bildiriler, Birinci Baskı. Otto Yayınları; 2018. pp:134-9.
• 11. Çimen Y. Emir Çelebi, Enmūzecü’t-Tıbb (İnceleme-Metin 1b-173a). [Yüksek Lisans Tezi]. Danışman: Doç. Dr. Ali Cin. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı; 2019.
• 12. Ayaz Y. Emir Çelebi, Enmūzecü’t-Tıbb (İnceleme-Metin) 173a-351b. [Yüksek Lisans Tezi]. Danışman: Doç. Dr. Ali Cin. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı; 2019.
• 13. Atlı HH. Klasik Osmanlı tıbbının XVII. yüzyıl temsilcisi: Hekimbaşı Emir Çelebi’nin hayatı ve eserleri. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD) 2021;11(1):97-111.
• 14. Acıduman A, Arda B. Emir Çelebi ve ünlü eseri Enmûzecü’t-Tıb’da tıbbî deontoloji ile ilgili bir bölüm: Vesâyâ-yı Hükemâ-yı Selef ve Halef. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2008;51(1):68-72.
• 15. Acıduman A. Hekimbaşı Emir Çelebi ve ünlü eseri Enmûzecü’t-Tıbb’da sinir sistemi anatomisi ile ilgili bölümler. Türk Nöroşirürji Dergisi 2008;18(2):96-103.
• 16. Acıduman A. Hekimbaşı Emîr Çelebi ve ünlü eseri Enmûzecü’t-Tıbb’da kafatası ve omurga anatomisi üzerine. Türk Nöroşirürji Dergisi 2012;22(2):103-10.
• 17. Bozkurt S. IV. Murat’ın Saray Hekimi Emir Çelebi’nin En-Muzecü’t-Tıbb Eserinde Dahili Hastalıklar [Doktora Tezi]. Danışman: Prof. Dr. Arslan Terzioğlu. İstanbul: T.C. İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Deontoloji Anabilim Dalı ve Tıp Tarihi Bilim Dalı; 1989.
• 18. Acıduman A, Şems Ş. Sinoplu Müʾmin b. Muḳbil ve eserleri üzerine bir inceleme: Miftāḥu’n-Nūr ve Ḫazāʾinu’s-Surūr ile Ẕaḫīre-i Murādiyye telif mi yoksa çeviri midir? Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2021;11(3): 441-71.