On Smallpox and Measles According to Works of the Islamic World in the Middle Ages-Golden Age-I: Kāmil al-Ṣınāʿa al-Ṭibbiyya

Yıl 2024, , 68 - 89, 30.01.2024

Ahmet Acıduman

https://doi.org/10.31020/mutftd.1397072

Cited By: 2

Öz

Object: In this step of the study, which aims to translate the chapters on smallpox and measles in the works written during the so-called “Golden Age” in the Islamic world in the Middle Ages into Turkish, evaluate, discuss, and introduce them to the literature of the history of Turkish medicine, the chapters on smallpox and measles in ʿAlī b. al-ʿAbbās al-Majūsī’s famous work Kāmil al-Ṣināʿa al-Ṭibbiyya were examined.
Materials and Methods: The Arabic version of Kāmil al-Ṣināʿa al-Ṭibbiyya, which was printed in 1294/1877 at the Būlāq Printing House in Egypt, and a manuscript, which is in the Murad Molla Collection, nr. 1482, Süleymaniye Manuscript Library, İstanbul, were used. The chapters on smallpox and measles were translated from Arabic into Turkish by the author of the article. These translated sections are presented in the Results section of the article and the information obtained is evaluated in the Discussion section with the literature of the period.
Results: ʿAlī b. al-ʿAbbās dealt with smallpox in two parts in Kāmil al-Ṣināʿa al-Ṭibbiyya. In chapter 14 of article VIII of book I, which deals with the theoretical aspects of medicine, he provides information about the nature, causes, and symptoms of smallpox. In the first chapter of article IV of book II, which deals with the practical aspects of medicine, he gave explanations about the treatment of smallpox and measles, and in the fifth part of the same article, he gave information about the treatment of the scars of ulcers and smallpox.
Conclusion: ʿAlī b. al-ʿAbbās al-Majūsī’s writings on smallpox and measles in Kāmil al-Ṣināʿa al-Ṭibbiyya appear to be in line with the knowledge that existed in and before his time and are consistent with the theory of humoral pathology that reflected the medical understanding of the time. In addition, it is possible to say that ʿAlī b. al-ʿAbbās al-Majūsī was one of the first authors in the history of medicine to point out contagion as a cause of smallpox, with his highly original ideas for the emergence of smallpox, such as sitting in the same place as a smallpox patient or inhaling the vapors from the wounds of a smallpox patient.

Anahtar Kelimeler

Smallpox, Measles, ʿAlī b. al-ʿAbbās al-Majūsī, Kāmil al-Ṣınāʿa al-Ṭibbiyya, History of Medicine

Orta Çağ’da İslam Dünyasında Yazılmış Eserlerde “Çiçek ve Kızamık” üzerine-Altın Çağ-I: Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye

Öz

Amaç: Orta Çağ’da İslam dünyasında “Altın Çağ” olarak adlandırılan dönemde kaleme alınmış eserlerde yer alan çiçek ve kızamık hakkındaki bölümlerin Türkçeye çevrilmesi, değerlendirilmesi, tartışılması ve Türk tıp tarihi literatürüne kazandırılmasının amaçlandığı çalışmanın bu basamağında ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin ünlü eseri Kāmilu’ṣ-ṣınāʿati’ṭ-ṭıbbiyye’nin çiçek ve kızamık üzerine yazılmış bölümleri incelenmiştir.
Gereç ve Yöntem: Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye’nin 1294/1877 yılında Mısır’da Būlāḳ Matbaasında basılmış olan Arapça nüshası ile İstanbul, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Murad Molla Koleksiyonu, No. 1482’de bulunan yazma bir nüshası kullanılmıştır. Eserin çiçek ve kızamık ile ilgili bölümleri makalenin yazarı tarafından Arapçadan Türkçeye çevrilmiştir. Çevirisi yapılan bu bölümler yazının Bulgular bölümünde sunulmuş ve elde edilen bilgiler döneme ait literatür eşliğinde Tartışma bölümünde değerlendirilmiştir.
Bulgular: ʿAlī b. el-ʿAbbās Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye’de çiçek hastalığını iki kısımda ele almış, tıbbın teorik bölümlerini ele aldığı I. kitabının VIII. makalesinin 14. bölümünde çiçek hastalığının niteliği, sebepleri ve belirtileri hakkında bilgi vermiş, tıbbın pratik yönünü ele aldığı II. kitabın IV. makalesinin ilk bölümünde çiçeğin ve kızamığın tedavisi hakkında açıklamalarda bulunmuş, aynı makalenin beşinci bölümünde ise yaraların ve çiçeğin izlerinin tedavisi hakkında bilgiler vermiştir.
Sonuç: ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye’de çiçek ve kızamık hakkında yazdıkları, konu hakkında kendi döneminde ve öncesinde var olan bilgilerle koşutluk gösterdiği ve dönemin tıp anlayışını yansıtan humoral patoloji teorisiyle uyumlu olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, çiçek hastasıyla aynı yerde oturmak ya da çiçek hastasının yaralarından çıkan buharın solunması gibi çiçeğin ortaya çıkışı için ileri sürdüğü oldukça orijinal fikirleriyle ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin tıp tarihi açısından çiçek hastalığının ortaya çıkışında bulaşmaya işaret eden ilk yazarlardan birisi olduğunu söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Çiçek, Kızamık, ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī, Kāmilu’ṣ-Sınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye, Tıp tarihi

Kaynakça

• 1. Acıduman A, Aşkit Ç. Orta Çağ’da İslam dünyasında yazılmış eserlerde “çiçek ve kızamık” üzerine: Çeviri Dönemi. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 2023;13(3):576-591.
• 2. Zargaran A, et al. Haly Abbas (949-982 AD). J Neurol 2013; 260(8): 2196-7.
• 3. Richter-Bernburg L. Alī B. Abbās Majūsī. In: Yarshater E, editor. Encyclopaedia Iranica, Vol 1. London and New York: Routledge & Kegan Paul; 1985. pp:837-8.
• 4. Elgood C. ʿAlī b. al-ʿAbbās al-Madjūsī. In: Gibb HAR, Kramers JH, Provençal EL, Schacht J, editors. The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Vol 1. Leiden: E.J. Brill; 1960. p:381.
• 5. Campbell D. Arabian Medicine and Its Influance On The Middle Ages, Reprinted from the edition of 1926, London, Vol. 1. New York: AMS Press Inc; 1973. pp:74-5, 123, 132.
• 6. Erdemir AD. Ali b. Abbas el-Mecûsî. In: Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Vol. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 1989. pp:379-80.
• 7. Leonardo RA. History of Surgery. New York: Froben Press; 1943. p:91.
• 8. Sarton G. Introduction to the History of Science, Reprinted, Vol. 1. Baltimore: The Williams & Wilkins Company; 1953. pp:677-8.
• 9. Meyerhof M. Science and medicine. In: Arnold T, Guillaume A, editors. The Legacy of Islam. Oxford: Clarendon Press; 1931. pp:311-54.
• 10. Castiglioni A. A History of Medicine, 2nd ed, Translated from the Italian and edited by Krumbhaar EB. New York: Alfred A. Knopf; 1958. p:270.
• 11. ʿAlī b. ʿAbbās Majūsī Ahvāzī. Kāmil al-Ṣināʿāt al-Ṭibb. Jild Awwal. Tarjama: Sayyid Muḥammad Khālid Ghaffārī. Tahrān: Muʿassasa Muṭālaʿāt Islāmī Dānişgāh Tahrān – Danişgāh Mak Gīl; 1388.
• 12. Sakız R. Ali b. Abbas el-Mecûsî’nin Kâmilü’s-Sınâʿati’t-Tıbbiyye Adlı Eserinde “Kuvvetler, Fiiller ve Ruhlar” Bölümlerinin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Danışman: Prof. Dr. Mustafa Kaçar. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bilim Tarihi Anabilim Dalı, Bilim Tarihi Programı; 2022.
• 13. Acıduman A, Aşkit Ç. ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye (Kitābu’l-Melikī) adlı ünlü eserinde gebelerin ve çocukların tedbiri üzerine. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2017;60(2):64-81.
• 14. Acıduman A, Aşkit Ç. ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye (Kitābu’l-Melikī) adlı ünlü eserinde yaşlıların tedbiri üzerine. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 2018; 8 (3): 261-273
• 15. Karlığa B, Kazancıgil A. Ali ibn Abbas el-Mecûsî ve “Kitâbü’l-Melikî”. Tıp Tarihi Araştırmaları 1997; 6:23-46. 16. Kazancıgil A, Karlığa B. Ali ibn Abbâs el-Mucûsī’nin “Kitâbü’l-Melîki”si içinde doğum bilgisi konuları. Tıp Tarihi Araştırmaları, 2003;11:190-208.
• 17. Kuş Ö. ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye Adlı Eserinde Cerrahi Tedavi Uygulamaları ve Tıp Tarihindeki Yeri. Doktora Tezi. Danışman: Prof. Dr. Ahmet Acıduman. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti, Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Tıp Tarihi ve Etik Ana Bilim Dalı; 2020.
• 18. Tercüme-i Kâmilü’s-Sınâ‘a (3. Makale ve 4. Makalenin 6. Babına Kadar). İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım (Hazırlayan: Böler T). İstanbul: Kesit Yayınları; 2014.
• 19. Şehsuvaroğlu BN. Anadolu’da Türkçe ilk tıp eserleri. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 1957:20(1):78-93.
• 20. ʿAli b. el-ʿAbbās el-Mecūsī. Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭibbiyye, Cilt 1. Kahire (Būlāḳ): el-Maṭbaʿatu’l-Kubrā el-ʿĀmire; 1294/1877.
• 21. ʿAli b. el-ʿAbbās el-Mecūsī. Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭibbiyye, Cilt 2. Kahire (Būlāḳ): el-Maṭbaʿatu’l-Kubrā el-ʿĀmire; 1294/1877.
• 22. ʿAli b. el-ʿAbbās el-Mecūsī. Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭibbiyye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Murad Molla Koleksiyonu, No. 1482.
• 23. Redhouse JW. A Turkish and English Lexicon, New Impression. Beirut: Librairie du Liban; 1987.
• 24. Steingass F. A Comprehensive Persian-English Dictionary Including the Arabic Words and Phrases to be Met with in Persian Literature Being Johnson and Richardson’s Persian, Arabic, and English Dictionary Revised, Enlarged, And Entirely Reconstructed. İstanbul: Çağrı Yayınları; 2005.
• 25. Devellioğlu F. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle (18. Baskı) (Yayına hazırlayan: Güneyçal AS). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları; 2001.
• 26. Güneş K. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Mektep Yayınları; 2011.
• 27. Kaadan AN. Al-Razi’s book on smallpox and measles. Qatar Medical Journal, 2000;9(2):5-8.
• 28. Singer C. A thirteenth century drawing of the anatomy of the uterus and adnexa. Proc R Soc Med. 1916;9(Sect Hist Med):43-47.
• 29. Sezgin F. Geschichte Des Arabischen Schriftums, Band III, Medizin-Pharmazie-Zoologie-Tierheilkunde Bis ca. 430 H. Leiden: E. J. Brill; 1970. p:61.
• 30. Galen. On the Usefulness of the Parts of the Body, De Usu Partium, Translated from the Greek with an Introduction and Commentary by Tallmadge May M, I-II. Ithaca, New York: Cornell University Press; 1968.
• 31. Galen. A Translation of Galen’s Hygiene (De Sanitate Tuenda) by Green RM. with an Introduction by Sigerist HE. Charles C. Thomas; 1951.
• 32. Soranus. Gynecology, Translated with an Introduction by Temkin O. with the assistance of Eastman NJ, Edelstein L, Guttmacher AF. Reprint. Softshell Books Edition; 1991.
• 33. Moore J. The History of the Smallpox. London: Printed for Longman, Rees, Orme, and Brown, Paternoster-Row; 1815.
• 34. Ar-Rāzī, Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā. Kitāb al-Ḥāwī fī l-ṭibb, al-ṭabʿa al-ulā. Beirut-Lebanon: Dar Al Kotob Al-ilmiyah; 1421 H-2000 M.
• 35. Ar-Rāzī, Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā. Kitāb fī l’-Jadarī wa l-Ḥaṣba. Bayrūt;1872.
• 36. Ar-Razi, Muḥammad b. Zakarīyāʾ. Al-Manṣūri fi aṭ-Ṭibb. Hazim al-Bakry al-Siddiky, editor. Kuwait: Institute of Arab Manuscripts, Arab League Educational Cultural & Scientific Organization; 1987.
• 37. İbn-i Sînâ. El-Ḳânûn Fi’ṭ-Ṭıbb. Beşinci Kitap. 1. Baskı. Çeviren: Kâhya E. Ankara: T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi; 2010.
• 38. Bayat AH. Tıp Tarihi. 1. Basım. İzmir: Sade Matbaa; 2003.
• 39. Kâşgarlı Mahmud. Dîvânü Lûgati’t-Türk. Tıpkıbasım/Facsimile. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları; 1990.
• 40. Kaşgarlı Mahmud. Divanü Lûgat-it-Türk Tercemesi. Çeviren: Atalay B. Cilt I. Ankara: Türk Dil Kurumu; 1985.
• 41. Kâşgarlı Mahmud. Dîvânu Lugâti’t-Türk. Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Hazırlayanlar: Cilasun AB, Akkoyunlu Z. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları; 2015
• 42. Argunşah M, Güner G. Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları; 2015.