Okul Sağlığı Tarihçesinden Bir Yaprak: M. Cemal’in “Yeni Mektep Hıfzıssıhhası” Kitabı

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 3, 58 - 72, 01.12.2012

Selim Kadıoğlu , Zehra Edisan Funda Kadıoğlu

Öz

Okul sağlığı, okulda ve çevresinde sağlığı olumsuz olarak etkileyen her türlü etmenin denetimi ile öğrencilerin ve okulda çalışanların sağlıklarının en üst düzeye çıkartılması çalışmalarının tümünü kapsamaktadır. Eğitim literatürümüzde, medikososyal bir konu olan okul sağlığı hakkında yazılmış çeşitli kitaplar vardır. Bu kitaplardan 1929-1930 yıllarına ait bir örnek, İstanbul Erkek Muallim Mektebi Tabii İlimler Muallimi M. Cemal tarafından kaleme alınmış ve Kanaat Kütüphanesi tarafından yayımlanmış olan “Yeni Mektep Hıfzıssıhhası”dır. Makalemizde, okul sağlığı ile ilgili çalışmalara ilginç bir örnek teşkil eden bu kitabın tanıtımı yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Okul Sağlığı, Hıfzıssıhha, Hıfzıssıhha

A Leaf from History of School Hygiene: The School Hygiene Textbook by M.Cemal

Öz

Abstract School hygiene includes both checking in any factors which adversely affect health at school and its environment, and working for maximizing the health of students and school employees. There are various books in Turkish education literature on this medico-social topic. “Yeni Mektep Hıfzısıhhası (New School Hygiene)” which was written by M. Cemal and was published by Kanaat Library in 1929-1930 is one of them. The author was a teacher of natural sciences at Istanbul Teachers College for Male. Our article will introduce the content of this book which is an interesting example of studies on school hygiene in early republic era.

Anahtar Kelimeler

School hygiene, Hygiene, History of hygiene, History of education, Social history of medicine.

Kaynakça

• Cemal M. Yeni Mektep Hıfzıssıhhası. İstanbul: Kanaat Kütüphanesi, 1929-1930.
• (Talat Öncü Kütüphanesi, Yeni Mektep Hıfzıssıhhası 1928-1929 baskısı künye bilgileri). Erişim: (http://www.oncu. com/tallib/aramaindex.htm).
• (Yeni Mektep Hıfzıssıhhası 1928-1929 baskısı satış ilanı). Erişim: (http://urun.gittigidiyor.com/kitap-dergiler/yeni- mekteb-hifzis-sihhasi-osmanlica-m-cemal-40172551).
• (Cemal Artüz Biyografisi). Erişim: (http://www.artuz.com/Artuz/Eskiler/cemalartuz.htm).
• (Cemal Artüz İlk Öğretim Okulu Tarihçesi). Erişim: (http://www.cemalartuz.k12.tr/okul.html#1).
• Selim Kadıoğlu ([e-mail]) ile Bülent Artüz ([e-mail]) arasında özel yazışma. Şubat 2012.
• Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında Yönerge (2005). Erişim: (http://www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1-10644/h/ ysaglikhizyuryon.pdf).
• Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun (Kanun Sayısı 224, Resmi Gazete Tarihi 12 Ocak 1961, Resmi Gazete Sayısı 10705). Erişim: (http://saglik.gov.tr/TR/belge/1-463/sayisi224--rg-tarihi12011961--rg-sayisi10705-sag- lik-hiz-.html).
• Seçginli S, Erdoğan S, Demirezen E. Okul Sağlığı Tarama Programı: Bir Pilot Çalışma Örneği. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi 2004; 13 (12): 462-466.
• Ceylan SS, Turan T. Bir İlköğretim Okulunda Okul Sağlığı Hemşireliği Uygulama Sonuçlarının Değerlendirilmesi, Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2009; 4 (12): 35-49.
• Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Ait Sağlık Birimlerinin Sağlık Bakanlığına Devredilmesine Dair Kanun (Kanun Nu- marası 5283, Kabul Tarihi 6 Ocak 2005). Resmi Gazete, Tarih 19 Ocak 2005, Sayı 25705 Mükerrer.
• Aile Hekimliğinin Pilot Uygulandığı İllerde Toplum Sağlığı Merkezleri Kurulması ve Çalıştırılmasına Dair Yönerge, Mad- de 2. Erişim: (http://www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1-54543/h/tsmyonerge27ocak2010.pdf ).
• Göçmen L. Okul Sağlığında Mevzuat, Örgütlenme ve Mevcut Durum. Birinci Ulusal Okul Sağlığı Sempozyumu, Mer- sin 21-22 Mayıs 2010. Erişim: (http://www.okulsagligi.org/anasayfa/images/stories/DOSYALAR/MERSIN_2010/ SUNU_02_GOCMEN_OKUL_SAGLIGI_MEVZUAT.ppt).
• TC Milli Eğitim Bakanlığı ile TC Sağlık Bakanlığı Arasında Okul Sağlığı Hizmetleri İşbirliği Protokolü (25.09.2006). Eri- şim: (http://sdb.meb.gov.tr/okulsagligi/okul_sagligi_isbirligi_protokolu.pdf).
• Milli Eğitim Bakanlığı’na Bağlı Eğitim Kurumlarında Uygulanacak Bayrak İşbirliği Protokolü (10.11.2010). Erişim: (http://elazig.meb.gov.tr/%5Cdosyalar/PR/beyaz_bayrak_projesi.pdf).
• Alkan E, Ertem AA, Hatemoğlu E, Hülür Ü, Mollahaliloğlu S. Mevcut Durum Raporu: Okullarda Sağlık Eğitimi. TC Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Ankara 2005. Erişim: (http://ekutuphane.tusak.gov.tr/ kitaplar/mevcut_durum_raporu_okullarda_saglik_egitimi.pdf).
• Halk Sağlığı Uzmanları Derneği Okul Sağlığı Çalışma Grubu. Erişim: (http://www.hasuder.org.tr/anasayfa/index.php/ gruplar/okul).
• Birinci Ulusal Okul Sağlığı Sempozyumu Sonuç Bildirgesi. Erişim: (http://www.okulsagligi.org/anasayfa/).
• Akbaba M. Önsöz. Halk Sağlığı Günleri II. Ulusal Okul Sağlığı Sempozyumu (Doç Dr İrfan Özer Anısına) 17-18 Mayıs 2012 Adana: “Güvenli Okul, Sağlıklı Öğrenci”. Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi, 2012: 4.
• (Çelebioğlu) Celal Apti. Mektep Hıfzıssıhhası. İstanbul: Maarif Vekaleti, 1929.
• Riant A. Hygiène Scolaire: Influence de l’École sur la Santé des Enfants. Paris: Librairie Hachette, 1874. Erişim: (http://archive.org/details/hyginescolaire00rian).
• Shaw ER. School Hygiene. New York: The Macmillan Company, 1901. Erişim: (http://www24.us.archive.org/details/ schoolhygiene04shawgoog).
• Dufestel L. Hygiène Scolaire. Paris: Octave Doin et Fils, 1914. Erişim: (http://www.cite-sciences.fr/cs/Satellite?c=Fich eDescriptive&cid=1195227142685&packedargs=did%3D1195227143262&pagename=Portail%2FMED%2FPortailLay out&pid=1195217022149&t=Visionneuse#).
• İhsan Hilmi Alantar. Erişim: (http://tr.turkpediatri.org.tr/page.aspx?menu=26).
• Neyzi O. Türkiyeıde Pediatri Tarihine Kısa Bir Bakış. Erişim: (http://www.istanbul.edu.tr/itf/cocukhast/tarihce.html).
• (Milli Kütüphane, İbrahim Alaettin Gövsa’nın Çocuk Ruhu kitabının farklı baskılarının künye bilgileri). Erişim: (http:// mksun.mkutup.gov.tr/F/V27TR9PQTL36P6442B4JKENRFU56PE3A7L9EBX4RD3PE42YGNU-03196?func=short-0&set_ number=003207).
• (Gövsa) İbrahim Alaettin. Çocukluk Tetkikatı 2: Nema-i Beden. Tedrisat Mecmuası 1920; 11 (55): 690-697. Erişim: (http://sureli.mkutup.gov.tr/detail.php?id=184&sayi_id=3439).
• (Terbiye-i Bedeniye Nazariyatı ve Usul-i Talim satış ilanı). Erişim: (http://www.inalkitabevi.com/books/detay. asp?ana_kat=0&alt_kat=249&listeleme_sekli=0&dizilis_yonu=0&kitab_kat=44de33be55c9098529be69db3ab89e42 &sayfa=1).
• (Alman Muallefatından Müktebes Fizyoloji satış ilanları). Erişim: (http://www.nadirkitap.com/fizyoloji-ahmet-ihsan- kitap1478276.html), (http://www.simurg.com.tr/tr-tr/urun/osmanlica/103938/osmanlica-fizyoloji-alman-muallefa- tindan-muktebes.aspx).
• Lietz. Mektep Hayatı: Mektep Hayatı ve Çocuklar, Mektep Hayatı ve Mürebbi, Mürebbi ile Talebe Arasındaki Müna- sebet. Maarif Vekaleti Mecmuası 1926; 2 (6): 46-65. Erişim: (http://sureli.mkutup.gov.tr/detail.php?id=119&sayi_ id=2396&makale_id=29364).
• Tonguç E. İsmail Hakkı Tonguç’un Kitapları, Yazıları, Arşivi. Erişim: (http://tr-tr.facebook.com/notes/yeniden- k%C3%B6y-enstit%C3%BCleri/ismail-hakki-tongu%C3%A7-un-kitaplari-yazilari-ar%C5%9Fivi/405294934235).
• Edisan Z, Kadıoğlu S. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Öğretmen Adayları İçin Yazılmış Bir Okul Sağlığı Kitabı: “(Muhtasar) Mektep Hıfzıssıhhası”. Halk Sağlığı Günleri II. Ulusal Okul Sağlığı Sempozyumu (Doç Dr İrfan Özer Anısına) 17-18 Ma- yıs 2012 Adana: “Güvenli Okul, Sağlıklı Öğrenci”. Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi, 2012: 123-125.
• Erden F. Celal Apti Çelebioğlu. Türk Hekimleri Biyografisi. İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi, 1948: 67.
• (Muhtasar Mektep Hıfzıssıhhası kitabının farklı baskılarının satış ilanları). Erişim: (http://www.sanatkitabevi.com. tr/tr/?sku=17749), (http://www.nadirkitap.com/muhtasar-mekteb-hifzussihasi-celal-abdi-dr-kitap668332.html), (http://www.simurg.com.tr/tr-tr/urun/egitim-ders-kitaplari/91934/mektep-hifzissihhasi.aspx), (http://urun.gittigidi- yor.com/kitap-dergiler/mektep-hifzissihhasi-celal-abdi-1929-i15-24911283).
• Le Livre de la Semaine. Journal des Instituteurs 1914, 60 (46): 557. Erişim: (http://www.inrp.fr/numerisations/jour- nal-des-instituteurs/Fascicules/1914/INRP_JDI_19140802_FA.pdf).
• Hygiène Scolaire. Revue Scientifique 1915 53 (1): 288. Erişim: (http://visualiseur.bnf.fr/ark:/12148/cb34378388w/ date1915).
• Lecompte-Mervellet C. Etude Professionelle. Rennes: École National de la Santé Publique, 2005. Erişim: (http://res- sources.ensp.fr/memoires/2005/men_etud_profes/lecomte.pdf).
• (Louis Dufestel eser listesi). Erişim: (http://www.idref.fr/082980586).
• Storey TA, Woll FA, Park J (Ed). Fourth International Congress on School Hygiene Buffalo, New York, USA August 25-30, 1913: Transactions (Volume I). New York: The Courier Co of Buffalo, 1914. Erişim: (http://archive.org/details/ fourthinternatio03inteuoft).
• Toulier B. L’Architecture Scolaire au XIXe Siècle: De l’Usage des Modèles pour l’Édification des Écoles Primaires. His- toire de l’Éducation 1982 (17): 1-29.
• Fauche S. Hygiène de l’Enfance et Éducation Physique: Rôles de la Médecine Scolaire après la Première Guerre Mon- diale (1918-1924). Sciences et Techniques des Activité Physiques et Sportives 1996, (40): 39-54.
• Birinci Basamak Sağlık Çalışanlarına Yönelik Okul Sağlığı Rehberi. Ankara: TC Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü 2007. Erişim: (http://www.hm.saglik.gov.tr/zehirlenmeler/Okul- Sagligi.pdf).
• TC Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetlerinde Okul Sağlığı Kitabı. Editör Özcebe H, Ulukol B, Mollahaliloğlu S, Yardım N, Karaman F. Ankara: TC Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü 2008. Erişim: (http://ekutuphane.tusak.gov.tr/kitaplar/saglik_hizmetlerinde_okul_sagligi_kitabi.pdf).
• Sakaoğlu N. Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2003: 206-207.
• Özel Öğretim Kurumları Standartlar Yönergesi (2011). Erişim: (http://ookgm.meb.gov.tr/mevzuat/ standartyonergesi.pdf).