Doğu Akdeniz Bölgesinde Üzerlik (Peganum Harmala L.) Bitkisinin Tütsü Olarak Kullanımı

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 12, 01.01.2018

Saliha Kırıcı , Serpil Demirci Kayıran Gonca Tokuz

Öz

Peganum harmala L. ( Zygophyllaceae) ülkemizin doğal bitkilerinden biridir. Halk arasında, üzerlik, ilezik, nazar otu, üzellik, üzerik, üzerrik, üzeriyh, yabani sedef otu, yüzellik (Konya köyleri), yüzerlik (Eğridir köyleri) gibi isimler almaktadır. Çok yıllık bir bitki olup, çorak yerler, step (bazen tuzlu) alanlarda deniz seviyesinden 1500 m ye kadar olan yerlerde yetişmektedir. Bitkinin esas olarak tohumları kullanılmaktadır. Farmakolojik olarak aktif bileşenleri alkaloitlerdir (harmin, harmalin, harman ve harmalol). Geleneksel tıp da kurt düşürücü, adet söktürücü, uyuşturucu, terletici ve yatıştırıcı olarak kullanılmaktadır. Modern tıp da ise kardiyovasküler etkilere sahip olduğu birçok araştırma ile ortaya konmuştur. Antik dönemlerden günümüze kadar halk arasında nazara karşı da kullanılmaktadır. Bu çalışmada türün bölgemizde nazara karşı tütsü olarak kullanımının yanı sıra diğer kullanım alanları da tartışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Peganum harmala, üzerlik, nazar

The Use of Smoke Syrian Rue (Peganum harmala L.) in Eastern Mediterranean Region

Öz

Abstract Peganum harmala L. (Zygophyllaceae) is one of natural plant in our country. The common names used for this plant are üzerlik, ilezik, nazar otu, üzellik, üzerik, üzerrik, üzeriyh, yabani sedef otu, yüzellik (Konya villages) and yüzerlik (Eğridir villages). P. harmala is perennial plants. Its habitat is semi-arid conditions including steppe areas (sometimes salty soil), from sea level to 1500 m. The main medicinal part of the plant is the seed used in both traditional and modern phytoterapy. Pharmacologically active compounds of P. harmala are several alkaloids (such as harmine, harmaline, harmane and harmalole). In traditional medicine, the seeds have been known to be anthelmintic, menstruate flow, anesthetic, diaphoretic and sedative. In the literature, numerous pharmacological studies have indicated the wide range of cardiovascular effects of P. harmala. It has also been used as a talisman against “evil-eye” from ancient times to up to now. The goal of this study is to search and discuss the possible usages of this plant seed besides the use as smoked against evil-eye in east Mediterranean region.

Anahtar Kelimeler

Peganum harmala, üzerlik, nazar - Peganum harmala, syrian rue, eye-evil

Kaynakça

• Tuncer H. Yabani bitkilerin tıbda ilaç olarak kullanışları. II. Cilt Hayati zade Mustafa Feyzi efendi (1641-1691). Tarım Bakanlığı Yayınları; 1974. s: 180-181.
• Okutan MY, Koçer D, Yıldız M. Yadigâr-ı İbn-i Şerif 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı. 5. Merkez Efendi Geleneksel Tıp Günleri Anısına, İstanbul; 14-22 Mayıs 2004. s: 258, 274, 278, 284, 285, 291, 307, 312, 335 s.
• Herraiz T, Gonzalez D, Ancín-Azpilicueta C, Arán VJ, Guillén H. β-Carboline alkaloids in Peganum harmala and inhibition of human monoamine oxidase (MAO). Food and Chemical Toxicology 2010; 48(3): 839-845.
• Fathizad F, Azarmi Y, Khodaie L. Pharmacological effects of Peganum harmala seeds extract on isolated rat uterus. Iranian Journal of Pharmaceutical Sciences 2007; 2(2): 81-86.
• Khashimov KN, Telezhenetskaya MV, Rashkes YV, Yunusov SY. Peganine: a new alkaloid from Peganum harmala. Khimia prirodnykh soedinenii 1970; 6(4): 453-455.
• Asgarpanah J, Ramezanloo F. Chemistry, pharmacology and medicinal properties of Peganum harmala L. African Journal of Pharmacy and Pharmacology 2012; 6(22): 1573-1580.
• Sharaf M, El-Ansari MA, Matlin SA, Saleh NA. Four flavonoid glycosides from Peganum harmala. Phytochemistry 1997; 44(3): 533-536.
• Abdel-Fattah AFM, Matsumoto K, Gammaz HAK, Watanabe H. Hypothermic effect of harmala alkaloid in rats: Involvement of serotonergic mechanism. Pharmacology Biochemistry 1995; 52: 421-426.
• Mammadov R. Tohumlu Bitkilerde Sekonder Metabolitler. Nobel Akademik Yayıncılık. Ankara; 2014. s: 307-311.
• Spinella M. Concise Handbook of Psychoactive Herbs. The Haworth Herbal Press; 2005. pp: 170-171.
• Altınterim B. Üzerlik tohumun (Peganum harmala)’daki harmalinin SSRIs [Selectif serotonin geri alım inhibitör] etkisi. Journal of Contemporary Medicine 2012; 2(3): 201-203.
• Sofuoğlu Ş. Bitki doku kültüründe üzerlik (Peganum harmala L.) bitkisinin farklı doku ve organlarından alkaloit üretimi ve hplc analizi ile kantitatif tayini. 100 Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans tezi; 2012. s: 36.
• Goel N, Singh N, Saini R. Efficient in vitro multiplication of Syrian Rue (Peganum harmala L.) using 6- benzylaminopurine preconditioned seedling explants. Natural Science 2009; 7: 129-134.
• Başbağ S. Halk hekimliğinde kullanılan ve halk ağzından derlemeler sözlüğünde yer alan tıbbi bitkiler, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enst. Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi; 1993. s. 93.
• Savran A, Bağcı Y, Kargıoğlu M. Gemerek (Sivas) ve çevresindeki bazı bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 2008; 8(1): 314-321.
• Akan H, Sade YB. Kâhta (Adıyaman) Merkezi ve Narince Köyü’nün etnobotanik açıdan araştırılması. Bülent Ecevit Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 2015; 4(2): 219-248.
• Korkmaz M, Karakurt E. Kelkit (Gümüşhane) aktarlarında satılan tıbbi bitkiler, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 2014; 18(3): 60-80.
• Metin A. Mut ve çevresinde yetişen bitkilerin (Mersin) etnobotanik özellikleri. Selçuk Üniversitesi Biyoloji Anabilim Dalı. Yüksek lisans Tezi; 2009. s. 242.
• Güneş S. Karaisalı (Adana) ve köylerinde halkın kullandığı doğal bitkilerin etnobotanik yönden araştırılması, Niğde Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek lisans Tezi; 2010. s. 229-230.
• Artun E. Türk Halk Bilimi, Kitabevi, İstanbul; 2005. s. 260-261.
• Eyüpoğlu İZ. Anadolu inançları/Anadolu mitolojisi, Geçit Kitabevi, İstanbul; 1987.
• Boratav PN. 100 Soruda Türk Folkloru, Halk Bilimi II; 1999. s. 133-135.
• Karakurt D. Türk söylence sözlüğü, 2011; 136 (books.google.com.tr. erişim: 17 Nisan 2017).
• Kalafat Y. İran Türklüğü, Yeditepe Yayınları, İstanbul; 2005.
• Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlük, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 4. Cilt; 2004.
• Üçer M. Anamın aşı tandırın başı, Sivas Mutfağı, Kitabevi; 2006. s. 442.
• İnan A. Tarihte ve bugün şamanizm, Türk Tarih Kurumu, Ankara; 2006.
• Güngör H, Köylü B. Türk halk inanışları (Ders Notları), Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi; 2014. s. 164.
• İnsel VS. Niğde’nin adet ve merasimleri, Niğde Valiliği, Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, Niğde; 2015. s. 139.
• Akbıyık A, Kürkçüoğlu S. Folklor (Halkbilim) ve Şanlıurfa, Şanlıurfa; 1990; s. 117-121.
• Köylüoğlu A. Kadim Şehir Gaziantep, Neşa Ofset, İzmir; 2009.
• Kırıcı F. Karşılıklı konuşma, (yaş 74); 1987.
• Köksel B, Şahin, Ç. Gaziantep halk kültüründe nazarla ilgili inanışlar ve uygulamalar, Belgelerle Gaziantep, İstanbul; 2012.
• Yağınlı AA. Adıyaman Merkez ağzı ve kültürü. Adıyaman Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, Adıyaman; 2013.
• Massaro E. Handbook of Neurotoxicology, Volume I, Humana Press Inc, Totowa, NJ; 2002.
• Prashanth D, John S. Antibacterial activity of Peganum harmala. Fitoterapia 1999; 70: 438-439.
• Arshad M, Anwar-ul-Hussan, Ashraf MY, Noureen S, Moazzam M. Edaphic factors and distribution of vegetation in the Cholistan desert, Pakistan. Pakistan Journal of Botany 2008; 40: 1923-1931.
• Li Y, Liang F, Jiang W, Yu F, Cao R, Ma Q, Xiuyong D, Jiandong J, Yanchang W, Shuyi S, Si S. DH334, a β-carboline anti-cancer drug, inhibits the CDK activity of budding yeast. Cancer Biology & Therapy 2007; 6(8): 1204-1210.
• Moura DJ, Richter MF, Boeira JM, Pêgas Henriques JA, Saffi J. Antioxidant properties of beta‐carboline alkaloids arerelated to their antimutagenic and antigenotoxic activities. Mutagenesis 2007; 22: 293–302.
• Jahaniani F, Ebrahimi SA, Rahbar-Roshandel N, Mahmoudian M. Xanthomicrol is the main cytotoxic component of Dracocephalum kotschyii and a potential anti-cancer agent. Phytochemistry 2005; 66: 1581-1592.
• Lamchouri F, Settaf A, Cherrah Y, Zemzami M, Lyoussi B, Zaid A, Atif N, Hassar M. Antitumour principles from Peganum harmala seeds. Therapy 1999; 54(6): 753-758.
• Sodaeizadeh H, Rafieiolhossaini M, Havlík J, Van Damme P. Allelopathic activity of different plant parts of Peganum harmala L. and identification of their growth inhibitors substances. Plant Growth Regulation 2009; 59(3): 227.
• Kartal M, Altun ML, Kurucu S. HPLC medhod for the analysis of harmol, harmalol, harmin and harmalin in the seeds of Peganum harmala L. Journal of Pharmaceutical Biomedical Analysis 2003; 31: 263-69.
• Abderrahman SM. Effect of Peganum harmala extract on root tips of Allium cepa. Cytobios 1997; 90 (362-363): 171-4.
• Shahverdi AR, Monsef-Esfahani HR, Nickavar B, Bitarafan L, Khodaee S, Khoshakhlagh N. Antimicrobial activity and main chemical composition of two smoke condensates from Peganum harmala seeds. Zeitschrift für Naturforschung 2005; 60c: 707-710.
• Hayet E, Maha M, Mata M, Mighri Z, Laurent G, Mahjoub A. Biological activities of Peganum harmala leaves. African Journal of Biotechnology 2010; 9(48): 8199-8205.
• Niroumand MC, Farzaei MH, Amin G. Medicinal properties of Peganum harmala L. in traditional Iranian
• medicine and modern phytotherapy: a review. J Tradit Chin Med 2015; 35(1) 104-109, February 15.
• Salari E, Ahmadi K, Dehyaghobi RZ, Purhematy A, Takalloozadeh HM. Toxic and repellent effect of Harmal (Peganum harmala L.) acetonic extract on several aphids and Tribolium castaneum. (Herbst). Chilean Journal Of Agricultural Research 2012; 72(1) January-March.