Moğollardan Anadolu’ya Bir Halk Hekimliği Tedavi Yöntemi: Deriye Çekme

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 1, 33 - 46, 01.01.2018

H. Volkan Acar

Öz

Hayvansal kökenli ürünler, halk hekimliği tedavi yöntemleri arasında önemli bir yer tutar. Deriye çekme yöntemi de bu başlık altındaki tedavi uygulamalarından bir tanesidir ve temel olarak iki farklı yöntemle uygulanır. İlkinde yeni kesilmiş hayvan derisi, sadece hastalıklı bölgeye ya da hastanın tüm vücuduna sarılır. Diğer yöntemde ise kesilen hayvanın batını boşaltılarak hasta hayvanın içine sokulur. Deriye çekme hem Anadolu halk hekimliğinde hem de Anadolu dışındaki Türk topluluklarında farklı endikasyonlar için kullanılır. Bu konuyla ilgili en eski kayıtlar ise XIII. yüzyıldaki Moğollarla ilgili belgelerde yer alır. Günümüzde hala uygulanan deriye çekmenin, Moğollardan Anadolu’ya uzanan bir halk hekimliği tedavi yöntemi olduğu söylenebilir

Anahtar Kelimeler

Halk hekimliği, hayvansal ürünler, tedavi

A Folk Medicine Therapeutic Method From Mongols To Anatolia: Covering With Animal Skin

Öz

Animal products have a significant place in folk medicine therapeutic methods. Covering with animal skin is one of the treatment practices under this topic while it is mainly applied in two different methods. In the first method, a freshly killed animal’s skin is wrapped on diseased area or on the whole body. Whole patient is placed in the inside of the animal following the internal organs of the freshly killed animal are removed, in the second one. Covering with animal skin is used for various indications both in Anatolia and in the Turkish communities living out of Anatolia. The oldest records of this method appear in the 13th century Mongolian documents. It can be said that covering with animal skin which is still used nowadays is a folk medicine therapeutic method traces back to the Mongols to Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Halk hekimliği, hayvansal ürünler, tedavi - Folk medicine, animal products, treatment

Kaynakça

• Şimşek EB. Arslanköy (Mersin) ve Çevresinde Türk Halk Edebiyatı ve Folklor Ürünlerinin İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi; Konya: 2010.
• Dinç İ. Mesudiye'de Halk Hekimliği ve Halk Veterinerliği. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Etnoloji Kürsüsü, Mezuniyet Tezi; Ankara: 1971.
• Gözaydın N. Halk Tedavi Usulleri: Deriye Çekme. Türk Folklor Araştırmaları 1967; 10(216): 4467-4468.
• Kalafat Y. Karşılaştırmalı Nogay-Türk Halk Kültürü. Karadeniz Araştırmaları 2006; 9(9): 111-126.
• İyiyol F. Bosna-Hersek’te Ocaklar: Živčić-Vukeljıći ve Mesudije Tekkeleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 2012; 63: 191-206.
• Çelik A. Afganistan’daki Hazara Türkleri İle Doğu Karadeniz Bölgesindeki Çepni Türkleri Arasında Yaşayan Halk İnanmaları Üzerine Bir Mukayese Denemesi. Milli Folklor 2001; 13(50): 9-21.
• Köse N. Kazakların Halk Hekimliğiyle İlgili Bazı Pratikleri Hakkında. Türk Kültürü 2002; 475-476: 677-686.
• Köse N. Kırgızların Halk Hekimliğiyle İlgili Bazı Pratikleri Hakkında. In: Prof. Dr. Abdurrahman Güzel’e Armağan, Gazi Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları; Ankara: 2004. p. 535-542.
• Öncül K. Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi Halk Hekimliği. Kars: Kafkas Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları; 2011.
• Doymuş E. Her Yönüyle Kangal. Sivas: 1999.
• Tokdemir H. Artvin Yöresi Folkloru. Ankara: 1993.
• Svanberg I. Kazak refugees in Turkey. A study of cultural persistence and social change. Uppsala; Acta Universitatis. Upsaliensis: 1989.
• Sever M. Mersin ve Yakın Çevresi Halk İnançları ve Halk Hekimliği. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi; Ankara: 2001.
• Salman M. Halk Hekimliği ve Halk Veterinerliği. C.H.P. Halkevleri Yayımları: Milli Kültür Araştırmaları VII, Ankara: Ulus Basımevi; 1948.
• Küçükbasmacı GG. Kastamonu’da Halk Tababeti İnanış ve Uygulamaları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi; Ankara: 2000.
• Albayrak A, Çapcıoğlu İ. Ehl-i Sünnet Geleneğine Bağlı bir Orta Anadolu Köyünde Halk İnançları ve Uygulamaları. Dinî Araştırmalar 2006; 8: 107-132.
• Çelik A. Hayvanlarla İlgili Anlatılar. III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri, Adana: 1999. http://turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/semp_3/celik.php (Erişim tarihi: 28.12.2014)
• Uysal Y. Gazipaşa’da Folklor ve Halk Edebiyatı Ürünleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Konya: 2008.
• Çopuroğlu C. İnsan-Çevre-Kültür İlişkisi Çerçevesinde Fırat Havzasında Halk Hekimliği. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi 2003; 27: 15-39.
• Köşker S. Türk Kültürü Açısından Yahyalı. Yahyalı: 1997.
• Gönenç A. Antalya İli Korkuteli İlçesinde Halk İnanışları ve Halk Hekimliği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Konya: 2011.
• Sol S. Edirne’de Halk Hekimliği. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2007; 9(1): 175-191.
• Ülger Z. Aydın (Merkez) ve Çevresinde Halk Hekimliği. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Aydın: 2012.
• Özgen ZN. Adana (Merkez) Halk Hekimliği Araştırması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Adana: 2007.
• Ögel B. Türk Mitolojisi. 2. Cilt. TTK Basımevi, Ankara: 1985.
• Büyükokutan A. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Balıkesir: 2005.
• Temizsoylu A. Ankara’da Halk Hekimliği. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Ankara: 2012.
• Acıduman A. Ankaralı Hekim Nidâ’î ve Ünlü Eseri Menâfi‘ü’n-Nâs: XVI. Yüzyıldan Çocuk Hastalıkları ve Tıbbî Deontolojiye Bir Bakış. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2013; 56: 151-167.
• Bayat AH. Kemaliyye. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği; 2007.
• Bekmez H. Kitab-ı Tıbb-ı Latif (72b-151b) (İnceleme-Metin-Sözlük). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Konya: 2009.
• Cavlazoğlu A. Kitab-ı Tıbb-ı Latif (1a-72a) (İnceleme-Metin-Sözlük). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi; Konya: 2009.
• Gedizli M. Aca’ibü’l-Mahlukat [200a-404a] (Giriş, Transkripsiyonlu Metin, Dil-Yazım Özellikleri, Dizin-Sözlük). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Doktora Tezi; Kocaeli: 2011.
• Günçavdı A. Mehmed’in İlac-Namesi (İnceleme, Metin, Dizin). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi; Denizli: 2013.
• Kaya E. Enva-ı Emraz: İnceleme-Metin-Dizin. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Çanakkale: 2009.
• Kemal Tahir. Devlet Ana. İstanbul; Tekin Yayınları: 1984.
• Cleaves FW. A Medical Practice of The Mongols in The Thirteenth Century. Harvard Journal of Asiatic Studies. 1954; 17 (3/4): 428-444.
• Bold S, Ambaga M. History and Fundamentals of Mongolian Traditional Medicine. Ulaanbaatar, Mongolia: Sodpress Kompanid Khevlv: 2002.
• Colleoni A. The history of Mongolian traditional medicine. Mongolian Academy of Sciences;2009.
• Lane G. Daily life in the Mongol Empire. Westport, Connecticut, London: Greenwood Press; 2006.
• Grigor Aknerts'i's History of the Nation of Archers. Translated from Classical Armenian by Robert Bedrosian. Sources of the Armenian Tradition (Long Branch, New Jersey, 2003). https://ia600208.us.archive.org/15/items/GrigorAknertsisHistoryOfTheNationOfArchersmongols/Aknertsi.pdf (Erişim tarihi: 30.11.2014)
• May T. Spitting Blood: Medieval Mongol Medical Practices. In: Tracy L, DeVries K, editors. Wounds and Wound Repair in Medieval Culture. Brill; Leiden, Boston: 2015. pp. 175-193.
• van Gulik TM, Klopper PJ. The processing of sheepskin for use as a dermal collagen graft – an experimental study. Neth J Surg 1987; 39(3): 90-94.
• Wang L, Hao C, Zhou B, Fu X, Li J, Wang Z, Rong Z. Application of Heparinized Selective Acellular Sheepskin in Wound-healing Promotion of Deep Second-degree Burns. Wounds 2016 (Epub ahead of print).
• Hemostatic materials and dressing. US 20080213243 A1 https://www.google.com/patents/US20080213243 (Erişim tarihi: 05.05.2017) 54. Sheep dermal collagen as an adhesive medium for living tissues. EP 0298533 A1 https://www.google.ch/patents/EP0298533A1?cl=en (Erişim tarihi: 05.05.2017)