Malihulya (Melancholy) and Madness in Müʾmin b. Muqbil of Sinop’s Dhakhīre-i Murādiyye

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 847 - 857, 30.09.2025

Abdullah Yıldız , Ayşe Kurtoğlu , Ahmet Acıduman

Öz

Aim: This study aims to examine the sections on malihulya (melancholy) and types of insanity in Müʾmin b. Muqbil’s work Dhakhīre-i Murādiyye and evaluate them from the perspective of medical history.
Materials and Methods: For this study, the copy of Dhakhīre-i Murādiyye found in the Süleymaniye Manuscript Library in Istanbul, Antalya Tekelioğlu Collection, No. 682, was examined. The sections on melancholy and different types of insanity in the work were examined and evaluated with reference to the literature.
Results: It is seen that Müʾmin bin Mukbil has devoted a considerable amount of space to the subject of melancholy. It is understood that the disease is presented with a broad descriptive content that includes different aetiological origins. The author directly links the disease to the brain. However, this relationship can manifest itself in different ways. In this context, reference is made to humors and the effects of problems in different parts of the body. The section of the book devoted to types of insanity is shorter. Four types of insanity are mentioned in this section. These are named mānyā, dāʾ al-kelb, ṣubārā and quṭrub and categorised accordingly. It is seen that these clinical appearances are defined symptomatically and related to humors in a way that reflects the paradigm of the period. It is noteworthy that some categories of insanity, such as quṭrub, are also related to mālkhūlyā (melancholy).
Conclusion: Müʾmin b. Muqbil discussed melancholy and insanity in a manner consistent with the paradigm of the period, accompanied by clinical examples. In particular, it can be seen that the category of melancholy corresponds to a broad clinical spectrum From this perspective, it can be said that the symptomatic transitions or overlaps that exist among psychiatric disorders today were also present at that time.

Anahtar Kelimeler

History of medicine , history of psychiatry , malihulya , melancholy , insanity

Sinoplu hekim Müʾmin b. Muḳbil’in Ẕaḫīre-i Murādiyye Adlı Eserinde Malihulya (Melankoli) ve Delilik

Öz

Amaç: Bu araştırmada Müʾmin b. Muḳbil’in Ẕaḫīre-i Murādiyye adlı eserinde yer alan malihulya (melankoli) ve delilik çeşitlerine ilişkin bölümlerin incelenmesi ve tıp tarihi açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Araştırma kapsamında Ẕaḫīre-i Murādiyye’nin İstanbul, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Antalya Tekelioğlu Koleksiyonu, No. 682’de bulunan nüshası incelenmiştir. Eserde yer alan māliḫūlyā ve farklı delilik çeşitlerine ilişkin bölümler incelenmiş ve literatür eşliğinde değerlendirilmiştir.
Bulgular: Müʾmin b. Muḳbil’in māliḫūlyā konusuna geniş sayılabilecek bir yer ayırdığı görülmektedir. Hastalığın farklı etiyolojik kökenleri de içeren geniş bir tanımlayıcı içerikle sunulduğu anlaşılmaktadır. Yazar hastalığı doğrudan beyinle ilişkilendirmektedir. Ancak bu ilişki farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Bu bağlamda ḫılṭlar ve farklı vücut bölgelerinin sorunlarının etkisine işaret edilmektedir. Kitapta delilik çeşitlerine ayrılan bölüm daha kısadır. Bu bölümde dört çeşit delilikten bahsedilmektedir. Bunlar mānyā, dāʾü’l-kelb, ṣubārā ve ḳuṭrub şeklinde adlandırılmakta ve kategorize edilmektedir. Bu klinik görünümlerin semptomatik olarak tanımlandığı ve dönemin paradigmasını yansıtacak biçimde ḫılṭlar ile ilişkilendirildiği görülmektedir. Ḳuṭrub gibi bazı delilik kategorilerinin māliḫūlyā ile de ilişkilendirilmiş olması dikkate değerdir.
Sonuç: Müʾmin b. Muḳbil māliḫūlyā ve delilikleri klinik örnekler eşliğinde dönemin paradigması ile uyumlu sayılabilecek biçimde ele almıştır. Özellikle māliḫūlyā kategorisinin geniş sayılabilecek bir klinik spektruma karşılık geldiği görülmektedir. Bu açıdan psikiyatrik hastalıklar arasında bugün de var olan semptomatik geçişkenliklerinin ya da örtüşmelerinin o dönem için de mevcut olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Tıp tarihi , psikiyatri tarihi , malihulya , melankoli , delilik

Etik Beyan

Bu araştırma, 14 - 16 Eylül 2023 tarihleri arasında Sinop/Türkiye’de gerçekleştirilen XIII. Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Günleri kongresinde sunulan sözlü bildirinin geliştirilmesine dayanmaktadır.

Kaynakça

• 1. Acıduman A. Sinoplu hekim Müʾmin bin Muḳbil'in Ẕaḫīre-i Murādiyye adlı eserinde hidrosefali üzerine. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2016;59(1):37-44.
• 2. Adıvar AA. Osmanlı Türklerinde İlim. 4. baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi; 1982.
• 3. Shefer-Mossenshon M. Ottoman Medicine: Healing and Medical Institutions, 1500-1700. New York: State University of New York Press; 2009.
• 4. Acıduman A, Şems Ş. Sinoplu Müʾmin b. Muḳbil ve eserleri üzerine bir inceleme: Miftāḥu'n-Nūr ve Ḫazaʾinu's-Surūr ile Ẕaḫīre-i Murādiyye telif mi yoksa çeviri midir? Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2021;11(3):441-471.
• 5. Sarı N. Osmanlıca Tıp Yazmalarında Mâl-i Hülya ve Tedavisi (XV.-XVIII. yy). [Doçentlik Tezi]. İstanbul: İ.Ü Cerrahpaşa Tıp Fak. Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı; 1982.
• 6. Harvey ER. Al-Jurjānī. In: Selin H, editor. Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures. 3rd ed. Springer Reference; 2016. pp:240-241.
• 7. Pormann PE, Savage-Smith E. Medieval Islamic medicine. Edinburgh: Edinburgh University Press; 2007.
• 8. Berrios GE. Melancholia and Depression During the 19th Century: a Conceptual History. British Journal of Psychiatry 1988;153(3):298-304.
• 9. Pormann PE, Joosse NP. Commentaries on the Hippocratic Aphorisms in the Arabic Tradition: The Example of Melancholy. In: Pormann PE, editor. Epidemics in Context. Berlin: De Gruyter; 2012. pp:211-249.
• 10. Jackson SW. A History of Melancholia and Depression. In: Wallace ER IV, Gach J, editors. History of Psychiatry and Medical Psychology. New York: Springer; 2008. pp:443-460.
• 11. Dols MW. Medical Madness. Journal of Muslim Mental Health 2006;1(1):77-95.
• 12. Pormann PE, editor. Rufus of Ephesus on melancholy. Tübingen: Mohr Siebeck; 2008.
• 13. Müʾmin b. Muḳbil. Ẕaḫīre-i Muradiyye. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Antalya Tekelioğlu Koleksiyonu, No. 682.
• 14. Müʾmin b. Muḳbil. Ẕaḫīre-i Muradiyye. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, No. 5507.
• 15. Abū’l-Fażl Muḥammed b. İdris Efendi el-Defterdār. Terceme-i Ḫvārezmşāh fī ʿİlmi’ṭ-Ṭıbb. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hüsrev Paşa Koleksiyonu, No. 463. 16. Ullman M. Islamic Medicine. Edinburgh: Edinburgh University Press; 1997.
• 17. Kahl O. PETER E. PORMANN (ed.), Rufus of Ephesus: On Melancholy (Sapere 12). Journal of Semitic Studies 2010;55(1):278-280.
• 18. Omrani A, Holtzman NS, Akiskal HS, Ghaemi SN. Ibn Imran's 10th century Treatise on Melancholy. Journal of Affective Disorders 2012;141(2-3):116-119.
• 19. Berrios GE. The history of mental symptoms: Descriptive psychopathology since the nineteenth century. Reprint. Cambridge: Cambridge University Press; 2002.
• 20. Dols MW, Immisch DE. Galen and Mental Illness. In: Majnūn: The Madman in Medieval Islamic Society. Oxford: Oxford University Press; 1992. pp:17-37.
• 21. Harvey ER. The Inward Wits: Psychological Theory in the Middle Ages and the Renaissance. London: Warburg Institute University of London; 1975.
• 22. Pormann PE. Medical Conceptions of Health from Antiquity to the Renaissance. In: Adamson P, editor. Health: A History. Oxford: Oxford University Press; 2019. pp:43-74.