Yezd Geleneksel Evlerinde Rüzgâr Bacaları ile Pasif İklimlendirme: Lariha Hanedanı Evi Örneği

Yıl 2024, , 87 - 113, 30.04.2024

Aidin Armanfar , Müşfika Gül Akdeniz

https://doi.org/10.26835/my.1264810

Öz

İran’ın orta kısmında yer alan Yezd ilinde günümüze kadar ayakta kalan tarihi geleneksel evlerin yapımı Safevi döneminden (1501-1736) başlayarak Pehlevi Döneminin (1925-1978) sonuna kadar devam eder. Bu evler merkezi avluludur ve bölgenin iklim koşullarına göre inşa edilmişlerdir, en belirgin özelliklerinden biri de çatılarında yer alan rüzgâr bacalarıdır. İran’ın sıcak bölgelerinde ve özellikle Yezd ilinde geleneksel mimaride doğal iklimlendirme için kullanılan eyvan/ hishahn (خیشحان/hişhan), badganeh (بادگانه) gibi mimari unsurlar arasında, rüzgâr bacaları özel bir yere sahiptir ve yüzyıllardan beri doğal havalandırma için kullanılmıştır. Yezd bölgesindeki rüzgâr bacaları her kentin özel iklim koşullarına göre değişiklik göstermektedir. Araştırma sürecinde elde edilen bilgilerin büyük bölümü saha çalışmaları yapılarak elde edilmiş, yerinde tespit çalışmaları için Yezd kentine 18.12.2019 ve 05.10.2020 tarihlerinde iki defa seyahat edilmiştir. Yezd ilinin farklı ilçelerinde bulunan 20 adet tarihi binanın rüzgâr bacası seçilerek yerinde incelenmiş, binalarla rüzgâr bacalarının fotoğrafları çekilmiş, tüm rüzgâr bacalarının ölçüleri alınarak, plan ve kesitleri çizilmiştir. Bu makalede, incelenen 20 bina arasından Lariha Hanedanı evinin rüzgâr bacası örnek olarak seçilerek konstrüksiyonu ayrıntılı olarak incelenmiş, Yezd kentindeki diğer tarihi rüzgâr bacaları ile de karşılaştırılarak, tarihi rüzgâr bacalarının genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yezd’de Geleneksel İran Evleri, Pasif İklimlendirme, Rüzgâr Bacaları, Lariha Hanedanı Evi

Investigation of Wind Catchers in Yazd’s Traditional Houses: Lariha Dynasty House Case

Öz

The construction of historical traditional houses in Yazd province, which has survived to the present day, starts from the Safavid period (1501-1736) and continues until the end of the Pahlavi Period (1925-1978). These houses have a central courtyard and were built according to the climatic conditions of the region, one of the most distinctive features is the wind catchers on their roofs. Wind catchers have a special position among architectural elements such as iwan/ Hishahn (خیشحان/Hişhan), Badganeh (بادگانه) used for natural air conditioning in traditional architecture in warm regions of Iran and especially in Yazd province, they have been used for natural ventilation for centuries. Wind catchers in Yazd region vary according to the specific climatic conditions of each city. Most of the information obtained during the research process was obtained by conducting field studies and the city of Yazd was visited twice on 18.12.2019 and 05.10.2020 for on-site detection studies. The wind chimneys of 20 historical buildings in different districts of Yazd were selected and examined on site, photographs of the buildings and wind catchers were taken, the measurements of all were taken and their plans and sections were drawn for the first time. In this article, the wind chimney of the Lariha Dynasty house was selected as an example among the 20 buildings examined, its construction was examined in detail and a general evaluation of the historical wind catchers were made by comparing them with other historical wind catchers in the city of Yazd.

Anahtar Kelimeler

Traditional Iranian Houses in Yazd, Passive Air Conditioning, Wind Catchers, Lariha Dynasty House

Kaynakça

• Abedi, K., Azizmi, A. (2019). İran Geleneksel Binalarında, Pasif Soğutma Sistemlerinin Sürdürülebilirlik Analizleri (Rüzgâr Bacaları). Enerji, Çevre ve Kalkınmada Son Gelişmeler Derneği, 12(5), 26.
• Armanfar, A., Başak Dağgulu, İ., Akdeniz, M. G. (2023). Geleneksel İran Mimarisisnin Yöresel Yapı Bileşenlerinden Biri Olan Rüzgar Bacaları ve Güncellenerek Yaşama Döndürülmeleri Üzerine Bir Deneme. JASSS (The Journal of Academic Social Science Studies), s. 379-402. https://doi.org/10.29228/JASSS.64289.
• Arse Mimari ve Şehircilik Danışman Bürosu, Harita Bölümü, Appendix No: 284. (2008). Tahran.
• Balilan Asl, L., Sattarzadeh, D., Nouri, M., Khorshidian Ahmar, S. (2002). İslami Bezmelerde Çiçek ve Yıldız Desenlerine Yeni Bakış Açıları. Şehir Kimliği, 02(15), 32.
• Dehgani, A., Bahadorinejhad, M. (2013). Rüzgâr Bacası, İran Mimarisinin Şaheseri. Tahran: Yazda Vakfı.
• Gobadian, V. (2012). Geleneksel İran Binalarının İklimsel İrdelenmesi. Tahran: Üniversitesi Bilim Kurulu.
• Gobadian, V. (2013). Çağdaş İran Mimarisinde Üslup ve Teorik Temeller. Tahran: Mimari İlmi Vakfı.
• Hajgasemi, K. (2009). İran İslam Mimari Eserlerinin Kültürü, Ondördüncü Bölüm, Yezd Evleri. Tahran: Şehit Beheshti Üniversitesi Bilim Kurulu.
• Hejazi, M. (2007). Persian Architecture: Conformity with Nature in Hot-Dry Regions. Int. Journal of Design & Nature, 01(21), 186-196.
• İran Kültürel Miras Başkanlığı İdaresi, Yezd Teknik Büro, DN: 272-273. (1997). Tahran.
• Jahanbakhsh, S., & Esmailpour, N. (2004). Yezd Bölgesinde İklimsel Bina Tasarımının Temelleri. Sarzamin Coğrafyası Dergisi, 02(05), 4-9.
• Mahmoudi Zarandi, M. (2014). Rüzgâr Bacası İran Mimarisinin Sembolü. Tahran: Yazda Vakfı.
• Memarian, G. (2009). İran Konut Mimarisinin Tanıtımı, İçe Dönük Tipoloji. Tahran: Sorosh Danesh.
• Yezd Büyükşehir Belediyesi, Harita Müdürlüğü, Appendix No: 1108. (2008). Yezd.
• URL-1: https://www.commons.wikimedia.org/wiki/File:Yazd-province-map-labeled-and-colorful.svg#/media/File:Yazd-province-map-plain.svg/. Erişim tarihi: 01/09/2021, 12:25.
• URL-2: http://www.sajwood.com/تعریف-هنر-ارسی-سازی-در-ساخت-پنجره-های-سن/. Erişim tarihi: 18/10/2020, 18:50.
• URL-3: https://www.alhfoundation.org/en/about/. Erişim tarihi: 18/12/2020, 22:10.
• URL-4: https://www.tabnak.ir/fa/news/273055/تصاویر-تخریب-خانه-تاریخی-لاریا/. Erişim tarihi: 22/10/2020, 11:45.
• URL-5: https://www.iranhumanrights.org/2012/12/map/. Erişim tarihi: 23/12/2020, 11:55.