II. Mahmud Döneminde İstanbul: Kent, İdeoloji ve Mimari

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 199 - 222, 30.04.2021

Nilay Özlü

https://doi.org/10.26835/my.856072

Cited By: 2

Öz

II. Mahmud (1808-1839) dönemi Osmanlı tarihinde olduğu kadar, başkent İstanbul için de bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Yeniçerilerin ilgası ile dönüşen askeri ve idari sistem, otoriter padişahın sosyal, kültürel ve eğitim alanında yaptığı reformlar ile perçinlenmiştir. Bu bağlamda II. Mahmud, hem tebaasının gözündeki popülaritesini perçinlemek hem de reformlarını meşrulaştırmak adına kendini görünür kılmıştır. Mimari ise sultanın görünürlüğünü temin eden ve gücünü temsil eden önemli bir araç olarak öne çıkmış, bu dönemde kent mekânına II. Mahmud’un tamir ettirdiği ve yaptırmış olduğu mimari eserler damgasını vurmuştur. Bu araştırma II. Mahmud dönemi yapılarının bir envanterini ortaya koymaktan ziyade, reformist sultanın mimariyi nasıl araçsallaştırdığını çeşitli örnekler üzerinden açıklamayı ve görsel ve yazılı belgelerin ışığında dönemin dönüşen görsel ideolojilerine ışık tutmayı hedeflemektedir. Erken 19. yüzyılda inşa edilen yapıların ortak mimari ve dekoratif dili, kentin farklı noktalarında inşa edilen, saray, kışla, köşk, kule, kapı gibi farklı yapı türleri üzerinden değerlendirilmekte ve bu eserler modernleşen ve merkezileşen Osmanlı devleti bağlamında tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

II. Mahmut, İstanbul Kent Tarihi, Sultanın Görünürlüğü, Mimarlık Tarihi

Teşekkür

Oxford Üniversitesi'nde Doktora sonrası çalışmalarımı destekleyen Barakat Trust'a teşekkürü borç bilirim.

Istanbul During the Reign of II. Mahmud: The City, Ideology, and Architecture

Öz

The reign of Mahmud II (1808–1839) is accepted as a turning point both for the Ottoman Empire and its capital Istanbul. The authoritative ruler not only abolished the Janissaries, but also introduced numerous reforms that transformed the military, political, social and cultural life of the empire. Architecture, in this respect, was also used as a tool to legitimize the reforms and manifest the power and authority of the sultan. Architectural edifices and restoration projects commissioned by Mahmud II not only transformed the cityscape of Istanbul but also promoted the symbolic visibility of the ruler. In this respect, this paper does not aim at providing a full inventory of all the buildings of the period, but presenting the role of architecture in the political and physical reconfiguration of Istanbul and shedding light on the changing visual ideologies of the Ottoman Empire by the early 19th century by presenting specific cases and examples, based on archival documents, primary sources, engravings, paintings, and photographs of the period. This article aims at discussing the role of new architectural and decorative grammar of the buildings, such as palaces, barracks, kiosks, towers, portals in the context of modernizing and centralizing Ottoman state.

Anahtar Kelimeler

Mahmud II, Mahmud II, Ruler Visibility, Urban History, Istanbul, Architectural History

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref. (1910). Topkapı Saray-ı Hümayunu, Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, 5.
• Abdurrahman Şeref ve Balcı, R. (2009). Sarayın Sırları (Abdurrahman Şeref): Bilinmeyen Yönleriyle Osmanlı Sarayı ve Harem Hayatı. İstanbul: Elit.
• Ağca, S. (2013). Hırka-i Saadet: Teşkilatı, Törenleri ve Kutsal Emanetleriyle Hırka-i Saadet Dairesi. İstanbul: Korpus.
• Ahmet Lûtfî Efendi. (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, Cilt I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Akyıldız, A. (2016). Karaköy (Galata) Köprüsünü Kim Yaptırdı? In Osmanlı İstanbulu IV (s. 887–906). İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi.
• Akyıldız, A. (2004). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. İstanbul: İletişim.
• Allom, T. ve Walsh, R. (1838). Constantinople and the Scenery of the Seven Churches of Asia Minor, Illustrated. London: Fisher, Son, & Newgate St.; Paris: Quai De L'Ecole.
• Arslan, D. (2018) Tarihsel Konumu ve Mimarisiyle Nusretiye Camii. Arış Dergisi, 13, 53–85.
• Aydın, H. (2004). Hırka-i Saadet Dairesi ve Mukaddes Emanetler. İstanbul: Kaynak Kitaplığı.
• Ayvazoğlu, B. (2012). Üçüncü Tepede Hayat: Beyazıt Meydanı’nın Derin Tarihi. İstanbul: Kubbealtı.
• Bartlett, W. H. (1839). Scene from Above the New Palace of Beshik-tash. In J. Pardoe, The Beauties of the Bosphorus. London: Virtue.
• Çiftçi, A. (2010). II. Mahmud'un İstanbul'da Yaptırdığı Askeri Yapılar. In C. Yılmaz, II. Mahmud: Yeniden Yapılanma Sürecinde İstanbul (s. 162-178). İstanbul: İstanbul Avrupa Kültür Başkenti.
• Deringil, S. (1991). Legitimacy Structures in the Ottoman State: The Reign of Abdulhamid II (1876-1909). International Journal of Middle East Studies 23 (3), 345–59.
• Deringil, S. (1993). The Invention of Tradition as Public Image in the Late Ottoman Empire, 1808 to 1908. Comparative Studies in Society and History 35 (01), 3–29.
• Deringil, S. (1999). The Well Protected Domains. New York: I.B. Tauris.
• Eldem, S. H. ve Akozan, F. (1982). Topkapı Sarayı: Bir Mimari Araştırma. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Findley, C. V. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform: Bâbıâlî, 1789-1922. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Göncü, C. (2015). Dolmabahçe Sarayı’nın İnşa Süreci, Mekân ve Teşkilat. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Hamadeh, S. (2008). The City's Pleasures: Istanbul in the Eighteenth Century. Seattle: University of Washington Press.
• İnalcık, H. ve Seyitdanlıoğlu, M. (2006). Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Karal, E. Z. (1988). Büyük Osmanlı Tarihi 5, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kayra, C. ve Üyepazarcı, E. (1992). İkinci Mahmut’un İstanbul’u : Bostancıbaşı Sicilleri. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Dairesi Başkanlığı.
• Kontolaimos, P. (2016). A Landscape for the Sultan, An Architecture for the Eye: Edirne and Its Fifteenth-century Royal Tower. Landscape History, 37(2), 19–33.
• Necipoğlu, G. (1986). Framing the Gaze in Ottoman, Safavid, and Mughal Palaces. Ars Orientalis 23, 303–42.
• Necipoğlu, G. (1991). Architecture, Ceremonial, and Power : The Topkapı Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. New York, N.Y.; Cambridge, Mass.: MIT Press.
• Öz, T. (1953). Hirka-i Saadet Dairesi ve Emanat-i Mukaddese. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Özgüven, Y. (2009). II. Mahmud Dönemi İstanbulu’nda Kentsel-Fiziksel Kavrayışın Değişimi. (Basılmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özlü, N. (2016). Dolmabahçe Sarayı’ndan Evvel Dolmabağçe... In B. Kaya (Ed.), Dolmabahçe: Mekânın Hafızası (s. 39-62). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özlü, N. (2017). Houses of Osman: Mobility and Visibility in the Ottoman Court from 15th to 19th Centuries. In A. Akçay Kavakoğlu, D. Güleç Özer, D. Yorgancıoğlu (Eds), AURUM Design Notes (s. 286-294). İstanbul: İstanbul Kemerburgaz Üniversitesi.
• Özlü, N. (2018). From Imperial Palace to Museum: The Topkapı Palace During the Long Nineteenth Century. (Basılmamış Doktora Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Özlü, N. (2019). Silent Guardians of the Regime: The “Lost” Police Stations of the Topkapı Palace. YILLIK: Annual of Istanbul Studies, 1(1), 61–80.
• Özlü, N. (2021). Biography of a Monument: Historical and Morphological Survey of the Tower of Justice (Adalet Kulesi). A|Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 18(1), 199–216.
• Öztuncay, B. (2003). The Photographers of Constantinople: Pioneers, Studios and Artists from 19th Century Istanbul. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Pardoe, J. (1839). The Beauties of the Bosphorus. London: Virtue.
• Renda, G. (1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Rüstem, Ü. (2019). Ottoman Baroque: The Architectural Refashioning of Eighteenth-Century Istanbul. Princeton: Princeton Uuniversity Press.
• Stephanov, D. (2014). Sultan Mahmud II (1808-1839) and the First Shift in Modern Ruler Visibility in the Ottoman Empire. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association 1 (1-2), 129–48.
• Stephanov, D. (2018). Ruler Visibility and Popular Belonging in the Ottoman Empire, 1808-1908, Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Türker, D. (2015). “I Don’t Want Orange Trees, I Want Something That Others Don’t Have”: Ottoman Head-Gardeners after Mahmud II. International Journal of Islamic Architecture, 4(2), 257-285.
• Türker, D. (2016). Ottoman Victoriana: Nineteenth-Century Sultans and the Making of a Palace, 1795-190. (Basılmamış Doktora Tezi). Harvard University, Boston.
• Yılmaz, C. (2010). II. Mahmud: Yeniden Yapılanma Sürecinde İstanbul = Istanbul in the Process of Being Rebuilt, İstanbul: İstanbul Avrupa Kültür Başkenti.
• Internet Kaynakları
• URL-1: http://www.eskiistanbul.net/359/beyazit-eski-seraskerat-kapisi-abdullah-freres-fotografi (Erişim, 4 Nisan 2021)
• URL-2: http://www.eskiistanbul.net/4977/sultan-iimahmut-nisan-tasi-okmeydani-fotograf-nicolas-andriomenos (Erişim, 4 Nisan 2021)
• URL-3: http://www.eskiistanbul.net/5675/sultan-ii-mahmut-nisan-tasi-acibadem-1938#lg=0&slide=0 (Erişim, 4 Nisan 2021)