Osmanlı Bahçe Sanatı Yansımaları ve II. Bayezid Külliyesi Peyzaj Tasarım Projesi

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 3, 983 - 1002, 31.12.2021

Beste Karakaya Aytin Deniz Gözde Ertin Tezgör Rukiye Duygu Çay

https://doi.org/10.26835/my.983645

Cited By: 1

Öz

11. yüzyılda Anadolu Selçuklular döneminde cami ve medrese birlikteliğinin oluşmasıyla başlayan külliye yapılaşması, Osmanlı döneminde farklı işlevleri olan yapıların eklenmesiyle gelişimine devam etmiştir. Osmanlı’da külliyeler, aynı zamanda kentlerin gelişiminde, korunmasında ve sosyo-ekonomik yaşamın gerçekleştirilmesinde bir devlet politikası olarak kurulmuşlardır. Dini, kültürel ve sosyal bağlamda kurumsal bir yapılaşma olarak gelişen külliyeler döneminin en önemli kompleksleridir. Genellikle cami odaklı gelişme gösteren bu kompleksler, yapıldıkları kente, konum ve hizmet amacına göre; medrese, darüşşifa, imaret, sıbyan mektebi ve hamam gibi yapılardan oluşmaktadırlar. Bu araştırma kapsamında incelenen II. Bayezid Külliyesi de Edirne’yi bir darüşşifaya kavuşturmak amacı ile yapılmış olup, bünyesinde birçok yapı bulundurmaktadır. Bugün birçok özelliği ile özü korunmuş, mimari planlama anlayışı bakımından öncü özellikler taşıyan ve yapıldığı dönemde hastalara şifa veren avlulu bahçelere sahip olan külliyenin tarihsel kimliğini sürdürülebilir şekilde yansıtılması amacıyla peyzaj tasarım projesi yapılmıştır. Çalışma gerçekleştirilirken veri toplama, mevcut durum analizi ve projelendirmeden oluşan üç aşamalı bir yöntem izlenmiştir. Öncelikle Osmanlı’da külliye kavramı ve bahçe düzenleri ile II. Bayezid Külliyesi’nin tarihsel geçmişi incelenmiş; ardından alanda mevcut durum analizleri gerçekleştirilmiştir. Tüm bu veriler ve yerinde yapılan çalışmalar sonucunda II. Bayezid Külliyesi’ne özgün çözümler üretilerek, kent için önemi büyük olan bu kültürel mirasın ruhunu yansıtacak yapısal ve bitkisel tasarım önerileri geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Dönemi’nde Külliye, Osmanlı’da Bahçe Düzeni, II. Bayezid Külliyesi, Edirne

Teşekkür

Teşekkür: Edirne’nin en önemli kültürel miraslarından olan II. Bayezid Külliyesi’nin peyzaj tasarımının gerçekleştirilmesine yönelik görevlendirme için Trakya Üniversitesi Rektörlüğüne, tarihi yapıların peyzaj düzenlemeleri konusunda ilgileri dolayısıyla Genel Sekreter Yardımcısı Öğr. Gör. Burak İşçimen’e ve uzun süren çalışmamızda en uygun ortamı sağlama ve gerekli tüm ihtiyaçlarımızın giderilmesi konusunda Müze Müdürü Öğr. Gör. Ruhi Pehlivancık’a teşekkürü borç biliriz.

The Reflections of Ottoman Garden Design “The Social Complex of II. Bayezid”

Öz

In 11th century, during the Seljuks period, the development of the social complex which started with the formation of mosque and madrasah together in Anatolia. The social complexes had continued to develop with the addition of structures with different functions in the Ottoman period. Social complexes were established as a guiding government policy for development and protection of cities and realization of socio-economic life in the Ottoman period. Complexes, which developed as an institutional development in a religious, cultural and social context, had became the most important complexes of the period they were built. These complexes consisted of structures such as madrasah, hospital, imaret, Ottoman elementary school and Turkish bath, depending on the city where they were built, location and purpose of service. The Social Complex of II. Bayezid was built with the aim of bringing Edirne to a hospital and the complex has many buildings within its structure. The complex, which has pioneering features in terms of architectural planning, has preserved its essence with many features today and has gardens with courtyards that gave healing to the patients when it was built. Landscape design project was carried out in order to ensure the sustainability of the historical identity of these healing gardens and to reflect this identity. While the study was carried out, a method consisting of three phases as data collection, analysis and projecting was followed. First of all, with the concept of Ottoman social complex, garden organisation in the Ottoman period and the historical background of The Social Complex of II. Bayezid has been examined; subsequently, analysis of current situation was carried out in the field. As a result of all these data and field studies, structural and planting landscape design suggestions by producing original solutions were developed to reflect the spirit of this cultural heritage which is of great importance for the city.

Anahtar Kelimeler

Social Complex of Ottoman Period, Ottoman Garden’s Organisation, The Social Complex of II. Bayezid, Edirne

Kaynakça

• Acar, Türkan, “Tabhaneli Camilerin İnşa Malzemesi ve Duvar Teknikleri”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 37, Aralık 2016, s. 311-326.
• Acun, Fatma, “Osmanlı Şehirlerinde Devlet ve Sivil Toplum”, Sivil Toplum Dergisi, 3(10): 2005, s.51-59.
• Ahunbay, Zeynep, “The Architecture of Ottoman Primary Schools”, International Congress on Learning and Education in the Ottoman World Proceedings (89-99), 12-15 April, 1999. IRCICA Publishing, İstanbul 2001, s.89-99.
• Akdoğan, Günel, Bahçe ve Peyzaj Sanatı Tarihi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara 1974, s.44-45.
• Akozan, Feridun, “Türk Külliyeleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları”, Vakıflar Dergisi, Sayı VIII, Ankara 1969. s.303-308.
• Arseven, Celal Esad, Sanat Ansiklopedisi- 5. Cilt, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983, s. 154-163.
• Aslanapa, Oktay, Türk Sanatı Başlangıcından Beylikler Devrinin Sonuna Kadar, I-II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990, s.120-125.
• Aslanapa, Oktay, Edirne Osmanlı Devri Abideleri, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, İstanbul 2013, s.54-55.
• Aslanoğlu Evyapan, Gönül, Tarih İçinde Formel Bahçenin Gelişimi ve Türk Bahçesine Etkileri, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, Ankara 1974, s.44-48.
• Atasoy, Nurhan, Hasbahçe: Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek, İstanbul: Koç Kültür Sanat ve Tasarım Hizmetleri, İstanbul 2002, s.43-65.
• Ateş, Nilüfer, “Osmanlı’da Vakıf-Külliye-Şehir İlişkisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (2017/2), Bursa 2017, s.152-164.
• Baltacı, Cahid, XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri (2 Cilt Takım). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2005, s.71-75.
• Bozkurt, Nebi, “Mektep”. İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, Cilt: 29, İstanbul 2004, s.5-6.
• Baydar, Hasan, “Açık Parfüm Vadisi Isparta’nın Geçmişten Günümüze Gülcülük Serüveni”, YÖK Dergi-Sayı 9, Altan Matbaası, Ankara 2018, s.12-17.
• Cezar, Mustafa, Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1985, s.384.
• Çetintaş, Sedat, Türk Mimari Anıtları Osmanlı Devri Bursa'da İlk Eserler, Milli Eğitim Basımevi, SALT Research Koleksiyon: Belgeler, İstanbul 1946, s.23.
• Eldem Sedat Hakkı, Türk Bahçeleri, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1976, s.35-129-281-282-291-292.
• Erdoğan, Muzaffer, “Osmanlı Devrinde İstanbul Bahçeleri”, Vakıflar Dergisi, Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Sayı 4 (1958): Ankara 1958, s. 150-152.
• Eyice, Semavi, Mimar Sinan’ın Külliyeleri, VI Vakıf Haftası, Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu (5- 8 Aralık 1988), Ankara 1989, s. 169-173.
• Güner, Yavuz, “XV. Yüzyılda Edirne’nin Kentsel Dönüşümü”, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Doktora Tezi, Edirne 2017, s.144.
• Hasol, Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü 8.baskı Haziran İstanbul: Yem Yayınları, İstanbul 2002, s.222.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Büyük Cihad'dan Frenk Fodulluğu'na, İletişim Yayınları, İstanbul 1996, s.27-29.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Osmanlı Eğitim ve Bilim Kurumları, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi II, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul 1998, s.230.
• İsmailoğlu, Hayriye, “Sinan’ın Dünya Mimarlık Tarihine Armağanı: Külliyeler”, Derin Tarih, Özel Sayı:15, Ocak 2019, s.2-7.
• Karamanlıoğlu, Beyhan, Kazancıgil, Ratip, Karlıkaya, Esin, Gökçe, Nilüfer, Şengül, Enver ve Bilar, Ender, Trakya Üniversitesi Sultan II. Bayezid Külliyesi Sağlık Müzesi Tıp Medresesi, Trakya Üniversitesi Yayınları, ISBN: 978-975-374-094-4, Baskı: Printaş Basım, Mayıs 2008, İstanbul 2008, s.31.
• Kazancıgil, Ratip, Abdurrahman Hibri- Enisü’l- Müsamirin-Edirne Tarihi 1360-1650. Çeviren: Yrd. Doç. Dr. Ratıp Kazancıgil, Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları No:24, Edirne Araştırma Dizisi:14, İstanbul 1996, s. 49.
• Kazancıgil, Ratip, Edirne Sultan II. Bayezid Külliyesi, Trakya Üniversitesi Yayınları, No:7, Edirne 1997, s.45.
• Kentsel Vizyon Platformu, Edirne Vizyon Planı “Kültür Kenti” 2015, s.27. https://www.kentselstrateji.com/wp-content/uploads/22_Edirne_vizyonplani_small.pdf
• Kuban, Doğan, 100 Soruda Türkiye Sanatı Tarihi. Gerçek Yayınevi, Genişletilmiş 2. Baskı, İstanbul 1973, s.182.
• Müderrisoğlu, Fatih, “Edirne II. Bayezid Külliyesi”, Vakıflar Dergisi 22. Sayı, Ankara 1991, s.151-174.
• Ödekan, Ayla, Külliye, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi 2, İstanbul 1997, s.1075-1077.
• Papila, Aytül, “Osmanlı’da Kamusal Alan-Osmanlı Külliyeleri”, Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 2011, s.64-82.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları İkinci Basılış, I. Fasikül, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1971, s.369-445.
• Ramazanoğlu, M. Gözde,”16. Yüzyılda Osmanlı Külliyeleri”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 17, Sayı 3, Adana 2008, s.333-344.
• Sınmaz, Serkan, “Külliyelerin Mekansal Tasarımı, Anadolu’da Külliyelerin Gelişim Süreci ve Kentsel Tasarım Kurgusu”, Kent Akademisi / Kent Kültürü ve Yönetimi Hakemli Elektronik Dergi | Cilt: 10 Sayı: 4, 2017, s.381-395.
• Sözen, Nur, Bahçe Tasarım Anlayışının Gelişimi ve Hacı Bektaş Veli Külliyesi Çevre Düzenlemesi Üzerine Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 1068, Ankara 1988, s.130.
• Şehsuvaroğlu, Bedi Nuri, Edirne II. Bayezid Darüşşifası, Edirne-Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, Türk Tarih Kurumu Yayınları VII. Seri Sayı:43, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1965, s.257-258.
• Şengül, Enver, “Kültür Tarihi İçinde Müzikle Tedavi ve Edirne Sultan II. Bayezid Darüşşifası”, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2008, s. 142.
• Şengül, Enver, Müzikle Tedavinin Merkezi, Edirne Sultan II. Bayezid Darüşşifası, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, Edirne Kitaplığı-24, İstanbul 2014, s. 74-92.
• Şengül, Enver ve Bilar Ender, Darüşşifa, Trakya Üniversitesi Yayınları No:76, ISBN: 978-975-374-076, Baskı: Mart Matbaacılık, İstanbul 2007, s.26-27.
• Tazebay, İlkden ve Akpınar, Nevin, “Türk Kültüründe Bahçe”, Ahmet Yesevi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, (bilig) Sayı 54, Ankara 2010, s.243-253.
• UNESCO, 2016. UNESCO World Heritage Convention, http://whc.unesco.org/, Erişim tarihi: 5 Mart 2021
• Usal, Ahmet, Edirne Tarihi ve Kültürü, Edirne Vergi Dairesi Başkanlığı, Edirne 2006, s.87.
• Ülkütaşır, Mehmet Şakir, Eski Türklerde Bahçe Sanatı ve Çiçek Sevgisi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bülteni, İstanbul 1956, s.48-56.
• URL 1- https://www.islamicarchitecturalheritage.com/listings/fatih-camii-fatih-mosque/ Erişim tarihi: 19 Mart 2021, 15.20
• URL 2- T.C. Trakya Üniversitesi Sultan II. Bayezid Külliyesi Sağlık Müzesi, https://saglikmuzesi.trakya.edu.tr, Erişim tarihi: 10 Mart 2021,16.00