Hatay Kuseyr Platosu Kırsalında Çeşmeler

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 3, 901 - 950, 31.12.2022

Fehime Mine Temiz Servet Özkan

https://doi.org/10.26835/my.1144960

Öz

Çeşmeler, ilkel strüktürlerine karşın yapıldıkları dönemin üslubu içinde belirli yontusal değerler taşırlar. Kentsel ve kırsal peyzajın bir elemanı olan çeşmeler, sosyal hayat içinde de önemli roller üstlenmiştir. Bu makalenin konusunu, Kuseyr Yaylası kırsal yerleşimlerinde bulunan çeşmeler oluşturmaktadır. 2011-2017 yılları arasında, “Hatay İli Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması” kapsamında, Yayladağı ve Altınözü İlçelerine bağlı 11 köyde tespit edilen 24 çeşme, mimarlık ve sanat tarihi açısından incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin kültür envanterine ve kırsal yerleşim dokusunun analizine katkıda bulunmak, Kuseyr örneklerinin Türk-İslam dönemi çeşmeleri içindeki yerini ortaya koymaktır. Kuseyr Yaylası çeşmeleri, köylerin iskân alanı içinde bulundukları gibi yerleşim alanı dışında, bahçe tarımı yapılan alanlarda ve yol güzergâhları üzerinde de inşa edilmişlerdir. Topoğrafyaya bağlı olarak çoğunluğu yamaca konumlanmıştır ve istinat duvarları ile desteklenmişlerdir. Köy içlerinde, tamamen bağımsız meydan çeşmeleri de mevcuttur. Tamamı tek yüzlü olan çeşmelerin mimari biçimlenmesi, dikdörtgen prizmatik kütle içinde, az sayıda basık ve yuvarlak kemerin yanı sıra ağırlıklı olarak sivri kemerli nişlerle belirlenmiştir. 19. yüzyılda ve 20. yüzyıl başlarında inşa edilmiş olan çeşmeler, gerek mimari bütünlük gerekse cephe ve niş içi donatılarıyla yalın, klasik Türk çeşmelerinin özelliklerini yansıtırlar ve yapıldıkları dönemde, bölgedeki mimari gelişimle paralellik gösterir.

Anahtar Kelimeler

Çeşme, Su Yapıları, Kuseyr Platosu, Kırsal Yerleşim, Hatay

Destekleyen Kurum

Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi BAP

Proje Numarası

14520

Teşekkür

Başta Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğüne, bakanlık temsilcilerimize ve çalışma ekiplerimize, incelemeler esnasında yardımlarını esirgemeyen ilgili jandarma birimlerinde, köy muhtarlarına ve halkına teşekkür ederiz.

Fountains in The Rural Settlements of the Hatay Kuseyr Plateau

Öz

Fountains which carry certain sculptural values in the style of the period they were built are elements of the urban and rural landscape. The subject of this article is the fountains in the rural settlements of the Kuseyr Plateau. Fountains identified in the Plateau within the scope of "Turkish and Islamic Period Surveys in Hatay Province", are examined in terms of architecture and art history.The aim of this study is to contribute to the cultural inventory of Turkey, to analyse the rural settlement patterns, to reveal the place of Kuseyr examples in Turkish-Islamic era fountains. The fountains of Kuseyr Plateau are built in the residential areas, in the fields and on the road routes. Depending on the topography, most of them are situated on the slopes and supported by retaining walls. The essantial architectural formation of the fountains is determined by a small number of segmental and round arched but mainly pointed arched niches in one face of a rectangular prismatic block, rarely included ornaments. The fountains built in the 19th and 20th centuries reflect the characteristics of simple, classical Turkish fountains. Structures and the stylistic features of the fountains show parallelism with the architectural development in the region.

Anahtar Kelimeler

Fountain, Water Structures, Kuseyr Plateau, Rural Settlements, Hatay

Proje Numarası

14520

Kaynakça

• Çam, N. (2006). Gaziantep Kültür Varlıkları Envanteri, 1. B., Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Çeşme. (1993). İslam Ansiklopedisi içinde, (Cilt: 8, s. 277-287), İstanbul: T.D.V.
• Çeşme. (1997). Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi içinde, (1.Baskı, Cilt: 1, s. 396-397), İstanbul: YEM.
• Demir, H. (2019). Eski Türklerde Su Kültü ve Anadolu Selçuklu Mimarisi Üzerindeki Etkileri, ASOBİD Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 23-46. URL’si https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/742709
• Denktaş, M. (2000). Karaman Çeşmeleri, 1. B., Kayseri: Kıvılcım.
• Dündar, A. (1999). Kilis’teki Osmanlı Devri Mimari Eserleri, 1.B., Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Ekiz M. (2015). Niğde İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması 2015 Raporu. URL’si https://www.ttk.gov.tr/wp-content/uploads/2016/11/7-Nigde.pdf, Erişim Tarihi 08.07.2022.
• Ekmekçi, M. (2015). Burdur Şehir Merkezindeki Depolu Çeşmeler, Şevkiye Kazan Nas (Ed.), I. Teke Yöresi Sempozyumu 04-06 Mart 2015 Sempozyum Kitabı içinde, (C. 2, s. 1063-1091), Burdur: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Rektörlüğü Teke Yöresi Halk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Esin, O. (2018). İnanç Temelinde Suyun Yaradılış Düşüncesi ve Geleneksel Yapı Üzerindeki Etkisi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11 (58), 61-69, URL’si https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/belief-based-on-the-idea-of-the-creation-of-water-and-its-effect-on-traditional-structure.pdf
• Google Earth, URL’si https://earth.google.com/web/, Erişim Tarihi: 12.06.2022.
• Gündüz, A. (2009). XVI. Yüzyılda Antakya Kazası (1550-1584), 1.B., Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi. Harmankaya, N. Ç. A. (2019). Çeşmeli Minareler, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi–TİMAD, 14 (28), 355-370, URL’si https://www.timad.com.tr/index.php/timad/article/view/61/60
• Karademir, M. (2019). Edirne Çeşmeleri, Konya: Palet yayınları.
• Karpuz, H., Dülgerler, N. (2006). Konya Çeşmeleri Üzerine Bir Tipoloji Denemesi, Turgay Yazar (Ed)., Sanatta Anadolu Asya İlişkileri – Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ya Armağan içinde, (s. 317-331), Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Kemer. (1997). Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi içinde. (1.Baskı, Cilt. 2, s. 982-983), İstanbul: YEM.
• Ödekan, A. (1992). Kent İçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme, Semavi Eyice Armağanı İstanbul Yazıları içinde, (s. 281-297), İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• Önge, Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, 1. B., Ankara: TTK.
• Özkarcı, M. (2007). Türk Kültür Varlıkları Envanteri Kahramanmaraş, 1. B., 1, Ankara: TTK. Özkarcı, M. (2017). Niğde’de Dört Mimari Eser, Ela Taş, Rümeysa Işık Yayla, Murat Alkan (Ed.), XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri içinde, (C. 2, s. 581-591), Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Özşahin E. (2014). Kuseyr Platosunun Doğal Ortam Özelliklerinin CBS ile Analizi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (4), 57-83, URL’si https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/202483
• Pilehvarian, N., Urfalıoğlu, N., Yazıcıoğlu, L. (2000). Osmanlı Başkenti İstanbul’da Çeşmeler, 1.B., İstanbul: YEM.
• Tay, L. (2018). Mersin – Erdemli Çeşmeleri, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (2), 675-701, URL’si https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/578419
• Temiz, F. M. (2008). Ekosistemin Yerel Yaşam ve Geleneksel Mimarideki Yansımaları, Yaşar Ergün, Şükran Yalçın Özdilek, Hatice Pamir (Ed.), Ekolojik Okur Yazarlık-Sürdürülebilir Bir Doğa İçin Amanoslar’da Doğa Eğitimi içinde, (s. 285-299), 1. B., Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi.
• Topal, C. (2005). Karaman Kültür Envanteri, 1. B., Karaman: Karaman Valiliği İl Özel İdaresi.
• Topçu, E. (2016). Çeşmeler ve Çeşme Başı Kültürü, Hasan Taşçı, Hüseyin Yeşil (Ed.), Şehir ve Düşünce içinde, (S. 9, s.46-57), İstanbul: Esenler Belediyesi. Yavuz, A. T. (1983). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Tonoz ve Kemer, 1. B., Ankara: Kelaynak Yayınevi.