Architectural Characteristics and Conservation Proposals of Çandı Mosques: Kocaeli Orhan Gazi (Işıklı) Mosque Restoration

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 4, 883 - 909, 20.12.2023

Gülçin Kahraman

https://doi.org/10.26835/my.1255239

Öz

"Çandı" is a wooden construction technique used from prehistoric times to the 19th century, in which woods are built in a stacked system, especially in the Black Sea Region. The rectangular pulley walls formed by wooden logs or timbers in the "çandı" technique were placed on the ground without a foundation. In the early Ottoman period, it is seen that many mosques with wooden "çandı" systems were built in order to quickly meet the need for worship in the first conquered regions. Especially in the region between Kocaeli, Sakarya and Samsun, there are many Çandı mosques from the Orhan Gazi period. Many structures built with this technique, seen in serender, warehouse, and mosque structures in rural architecture, are in derelict condition and are heritage values on the verge of being lost. In this study, the architectural features, construction technique and materials, annexes, and preservation problems of the Orhan Gazi (Işıklı) Mosque, located in the Bağlıca Village of Kocaeli, İzmit were analyzed through architectural surveys and traces of the original of the building. To ensure the sustainability of wooden çandı system structures, it is necessary to consider the infrastructure plans that will meet today's needs together with the preservation of the original architecture, construction technique, and materials; the restoration works should be carried out carefully. Işıklı Mosque, which is of spiritual importance for the local people, has started to be used again after the restoration works. This study evaluated the architectural features of the building and restoration interventions.

Anahtar Kelimeler

Çandı Technique, Wooden Mosques, Işıklı Mosque, Architectural Preservation, Restoration

Ahşap Çandı Camilerin Mimarisi ve Koruma Önerileri: Kocaeli Orhan Gazi (Işıklı) Camisi Restorasyonu

Öz

Ahşap çandı, tarih öncesi devirlerden 19. yüzyıla kadar uygulanmaya devam eden, ahşapların üst üste yığma sistemde inşa edildiği, özellikle Karadeniz Bölgesinde görülen bir yapım tekniğidir. Ahşap tomruk veya kerestelerin çandı tekniğinde oluşturduğu dörtgen kasnak duvarları, temelsiz olarak toprağa oturtulmaktadır. Erken Osmanlı döneminde ilk fethedilen bölgelerde ibadet ihtiyacını hızlı bir şekilde karşılamak üzere ahşap çandı sistemli çok sayıda cami inşa edildiği görülmektedir. Özellikle Kocaeli, Sakarya ile Samsun arasındaki bölgede, Orhan Gazi döneminden kalma pek çok çandı cami vardır. Kırsal mimaride serender, depo ve mescit yapılarında görülen bu teknikle yapılmış yapıların birçoğu metruk durumda olup, kaybedilmeye yüz tutmuş mimari miras değerleridir. Bu çalışmada Kocaeli ili, İzmit ilçesi, Bağlıca Köyü’nde yer alan Orhan Gazi (Işıklı) Camisi’nin mimari özelikleri, yapım tekniği ve malzemeleri, dönem içerisinde aldığı ekler ve koruma sorunları mimari belgeleme çalışmaları ile yapının özgününe ilişkin izler üzerinden analiz edilmiştir. Ahşap çandı sistemli yapıların sürdürülebilirliğinin sağlanmasında özgün mimarisinin, yapım tekniğinin ve malzemesinin korunması ile günümüz ihtiyaçlarına cevap verecek alt yapı planlamalarını bir arada düşünülmesi, restorasyon çalışmalarının özenle yürütülmesi gerekmektedir. Yerel halk için manevi önem taşıyan Işıklı Camisi, restorasyon çalışmalarının ardından tekrar kullanılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada yapının mimari özellikleri ile onarım müdahaleleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çandı Tekniği, Ahşap Camiler, Işıklı Camii, Mimari Koruma, Restorasyon.

Kaynakça

• Aydın, H. ve Perker, Z. S. (2015). “İznik Elmalı Ahşap Camii Yapısal Özellikleri”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 14/53, ss.37-47. Ayverdi, E. H. (1966). İstanbul Mimari Çağının Menşe'i Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 630-805 (1230-1402), İstanbul, Türkiye: İstanbul Fetih Cemiyeti Enstitüsü.
• Ayverdi, E. H. (1973). Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri 855-886 (1451-1481), III, İstanbul, Türkiye: İstanbul Fetih Cemiyeti Enstitüsü. Bayhan, A. A. (2009). “Ordu’dan Bazı Tarihi Ahşap (Çantı) Camiler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/7, ss.55-84.
• Bayhan, A. A. (2014). “Ordu/Perşembe’de İki Ahşap Çantı Cami Örneği”, TÜBA-KED, 12, ss.99-107.
• Can, Y. (2013). Samsun'da Bulunan İki Önemli Ahşap Eser Gökçeli ve Bekdemir Camileri, Samsun Araştırmaları, Mimari ve Kültürel Miras, Efsane, Dil, Sanat, Edebiyat ve Siyaset, (ed. Yılmaz, C.), ss.23-41.
• Can, Y. (2004). Samsun Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler, İstanbul, Etüt Yayınları.
• Coşkun, R. ve Çelebioğlu, B. (2020). “Artvin Borçka’daki Yığma Ahşap Camiler”, bab Mimarlık ve Tasarım Dergisi, 1/2, ss. 142-160.
• Çetin, Y. (2007). “Kuruluş Dönemi Osmanlı Mimarisine Ait İki Çantı Camii: Sakarya Büyük Tersiye (Büyük Esence) Köyü Orhan Gazi Camii Ve Büyük Kaynarca (Topçu) Köyü Şeyh Muslihuddin Camii”, Güzel Sanatlar Dergisi, s.18, ss.1-15.
• Danışman, G. (1986). “Samsun Yöresi Ahşap Mimarisinin Gelenekselliği Bafra, İkiztepe Arkeolojik Verilerinin Işığında Çarşamba, Gökçeli Caminin İncelenmesi.”, IX. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 21-25 Eylül 1981), Ankara, Türkiye: Türk Tarih Kurumu Yayınları IX/9, ss.135- 144.
• Demir, N. (2004). “Trabzon Ve Yöresinde Ahşap Camiler”, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 29, ss. 169-188.
• Dolu, Y. B. (2014). "Kocaeli ve Çevresinde Çandı (Ahşap Yığma) Teknikle Yapılmış Camiler", Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, c.19, ss.169-193.
• Dönmez Ş. ve Dönmez, E. E. N. (2007). “Geç Kalkolitik Çağdan Günümüze Orta Karadeniz Bölgesi Kıyıları Kırsal Kesiminde Geleneksel Ahşap Mimari”, Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan, VITA Festschrift in Honor of Belkıs Dinçol and Ali Dinçol, editör M. Alparslan, M. Doğan Alparslan, H. Peker, İstanbul, Türkiye: Efe Yayınları, ss.219-236.
• Furtuna, Ç. ve Ulusoy Binan, D. (2021). “Samsun-Çarşamba’da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş Ahşap Camilerin Korunmalarına Yönelik Belgeleme ve Değerlendirme Yaklaşımı”, Tüba-Ked, s. 23, ss. 11-36.
• ICOMOS, (1999). “ICOMOS Ahşap Tarihi Yapıların Korunması İçin İlkeler”, ICOMOS 12. Genel Kurulu, Mexico.
• Kahraman G. ve Boduroğlu, B. (2016). Bağlıca Ortaköy Işıklı Camii Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Projeleri, İzmit Belediye Başkanlığı, Etüt Proje Müdürlüğü.
• Ksenephon, A. (1974). “Onbinlerin Dönüşü”, çev. Tanju Gökçöl, İstanbul, Türkiye: Hürriyet Yayınları.
• Nefes, E. (2012). “Samsun/Çarşamba'da Çantı Tekniginde İnşa Edilmiş İki Ahşap Camii; Ustacalı Köyü Camii Ve Kocakavak Köyü Cami”, Vakıflar Dergisi, 38, ss.155-163.
• Özgüner, O. (1970). “Köyde Mimari, Doğu Karadeniz”, Ankara, Türkiye: Dergah Yayınları.
• Seike, K. (2000). The Art of Japanese Joinery, New York: John Weatherhill Inc., 1977, Derleyen: G.C. Foliente.
• Tunçkol, P. (2012). "Ahşap Yığma Sistem Kuruluşu ve Gelişmiş Üretim Yönteminin İncelenmesi", Yüksek Lisans Tezi, Mimarlık Anabilim Dalı Yapı Programı, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
• TÜİK, 2021. Türkiye İstatistik Kurumu, Nüfus ve Konut Sayımı, 2021.
• Vitrivius (2015). Mimarlık Üzerine On Kitap, çev. S. Güven, İstanbul, Türkiye: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları, 2015.
• Yücel, G. (2022). “Risk Altındaki Kültürel Miras: Karadeniz Bölgesi'ndeki Geleneksel Ahşap Yığma (Çantı) Camiler için Değerlendirme”, Kent Akademisi, 15/2, ss. 481-505.
• Zorlu, T. (2017). “Karadeniz Bölgesi’nde Ahşap Camiler: Trabzon Örneği”, Mimarlık, 395, ss.47-53.
• İnternet Kaynakları
• URL-1: Design Principles For Log Buildings, Finnish Log House Industry Association, Heslinki. Erişim: http://drevdom.com.ua/files/design-principles-for-log-buildings-_hirsitaloteollisuus_.pdf, Erişim Tarihi 13.10.2020
• URL 2: Göğceli Camii- Vikipedi (wikipedia.org), Erişim Tarihi: 05.04.2022
• URL-3: https://samsun.com.tr/project/degirmencili-koyu-dere-camii/ Erişim Tarihi: 07.02.2023
• URL-4:https://www.haberturk.com/asirlardir-ayakta-duran-civisiz-cami-kok-boyasi-motifleriyle-dikkati-cekiyor-3067242, Erişim Tarihi: 20.04.2016
• URL-5: http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=100919, Erişim Tarihi: 20.04.2016
• URL-6: https://kocaelifikir.com/haber/6109387/kandira-dongelli-koylulerinden-cagri-sultan-orhan-camii-restore-edilsin Erişim Tarihi: 18.04.2023
• URL-7: https://www.kocaeligazetesi.com.tr/haber/1535345/asirlik-cami-boyleydi-boyle-oldu, Erişim Tarihi: 15.04.2023