The Translations of Aesop’s Stories in Letâ’ifü’l-Hikâyât: Correspondences in Aesop Indices and Alternative Reading Recommendations

Yıl 2025, Sayı: 9, 345 - 363, 23.10.2025

Seda Kurt

https://doi.org/10.64957/nesir.1803104

Öz

Most of these stories are fables that use the art of personification to give animals a voice, leading to their common designation as Aesop’s fables. Initially written in Greek and Latin, these fables were translated into various languages from the fifteenth century onwards. Researchers have indexed these translations, allowing them to be grouped under the Aesopic tradition. Within this framework, Aesop’s stories are analyzed in two categories: “Aesop’s Life” and “Aesop’s Stories.” Almost all Turkish translations focus on Aesop’s stories, with only one including brief information about Aesop’s life in its introduction. The author of Letâ’ifü’l-Hikâyât, found in the Turkish Language Institution Manuscripts (number A306), is unknown. This work begins with anecdotes about Aesop’s life and continues with stories, primarily fables, narrated in his voice. Although this work has been introduced in previous studies, the indices have not been addressed, and misreadings of words in the text have led to inaccurate evaluations. This article seeks to provide a comprehensive account of Letâ’ifü’l-Hikâyât by describing its manuscript copy, language, and orthographic features, by identifying the counterparts of Aesop’s stories in international indices, and by correcting the misinterpretations found in earlier scholarship.

Anahtar Kelimeler

Ottoman literature , Letâ’ifü’l-Hikâyât , life of Aesop , fables of Aesop , translation

Destekleyen Kurum

This article was prepared as part of the project titled “Aesop Alla Turca: A Study on Turkish Translations of Aesop Fables from the Pre-Tanzimat Era in the Context of Cultural Translation,” funded by TÜBİTAK. Letâ’ifül-Hikâyât was transcribed and examined by the author, who joined the project as a researcher on 05.07.2022. The transcription made by the author could be found on this website. https://www.ezopalaturka.com/ [Date of Access: 26.09.2025].

Teşekkür

I confirm that no artificial intelligence-based tools were used in the preparation of this article.

Letâ’ifü’l-Hikâyât’taki Ezop Hikâyelerinin Tercümeleri: Ezop İndekslerindeki Karşılıklar ve Farklı Okuma Önerileri

Öz

Ezop hikâyeleri; Ezop adlı bir köleye atfedilen ve kaynağı Antik Yunan dönemine dayanan anonim hikâyelerdir. Hikâyelerin büyük çoğunluğu, hayvanların teşhis sanatıyla konuşturulduğu fabl türünde olduğu için bu hikâyeler, daha çok Ezop masalları olarak anılır. On beşinci yüzyıla kadar Yunanca ve Latince kaleme alınan masallar, bu tarihten itibaren farklı dillere tercüme edilmiştir. Bu farklı dilde tercüme edilen hikâyeler, araştırmacılar tarafından indekslenmiş ve bu indeksler sayesinde Ezopik gelenek çatısı altında toplanmıştır. Ezopik gelenek çerçevesinde Ezop hikâyeleri, “Ezop’un Hayatı” ve “Ezop’un Hikâyeleri” olmak üzere iki kolda incelenmiştir. Ezop’un Türkçe tercümelerinin neredeyse tamamı Ezop’un hikâyelerine dairdir. Bu tercümelerin yalnızca bir tanesinin giriş kısmında Ezop’un hayatı ile ilgili çok kısa bilgi mevcuttur. Türk Dil Kurumu Yazmaları A306 numarada bulunan Letâ’ifü’l-Hikâyât adlı eserin müellifi belli değildir. Eser, Ezop’un hayatının anlatıldığı hikâyeler ile başlayıp onun ağzından anlatılan çoğunluğu fabl türünde hikâyelerle devam eder. Önceki çalışmalarda bu eser tanıtılmasına rağmen indekslerden hiç bahsedilmemiş, eserdeki kelimelerin hatalı okunması sebebiyle yanlış değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bu çalışmada, Letâ’ifü’l-Hikâyât; nüsha, dil ve imla özellikleri bakımından tavsif edilmiş, eserdeki Ezop hikâyelerinin uluslararası indekslerdeki karşılıkları gösterilmiş ve önceki çalışmalardaki yanlış değerlendirmeler düzeltilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı edebiyatı , Letâ’ifü’l-Hikâyât , Ezop’un hayatı , Ezop masalları , tercüme

Kaynakça

• Açıl, Berat, Sadık Yazar, Kadir Turgut and Özgür Kavak. Tenkitli Neşir Kılavuzu (Osmanlı Türkçesi Metinleri İçin. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2022.
• Ahmed Midhat. Kıssadan Hisse. 2nd ed. Muharririn zatına mahsus matbaa, 1287/1870.
• ———. Kıssadan Hisse. 3rd ed. Kırk Anbar, 1296/1879.
• Akkuş, Metin. Nef‘î Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018.
• Ali Nazîmâ and Faik Reşad. Mükemmel Osmanlı Lügati. Türk Dil Kurumu, 2009.
• Alkan, Mustafa. “Ezop Anlatılarını İçeren Letâyifü’l-Hikâyât’ın Dil ve İmla Özellikleri.” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 13, no. 3 (2024c): 868–899.
• ———. “Ezop Anlatılarını İçeren Bir Eser: Letâyifü’l-Hikâyât.” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 39 (2024b): 482–505.
• ———. “Letâyifü’l-Hikâyât [TDK A 306] (İnceleme-Metin-İndeksli Sözlük Tıpkıbasım).” PhD diss., Erciyes University, 2024a.
• Anamur, Hasan. “Türk Dilinde Güzide Meseller, 1826 Yılında Paris’te Yayınlanmış Türkçe ‘Fables’ Çevirileri.” Toplumsal Tarih 163 (2007): 48–51.
• Ataç, Nurullah. Aisopos Masalları. Milli Eğitim Bakanlığı, 1945.
• Balta, Evangelia. 19. Yüzyıl Osmanlıca ve Karamanlıca Yayınlarda Ezop’un Hayatı ve Masalları. Libra, 2019.
• Bilgin, Orhan. “Ferâğ Kaydı.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, volume 12, 354–356. Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
• Chambry, Émile. Ésope Fables. Belles Lettres, 1927.
• Cunbur, Müjgan. Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Yazma Eserler Kataloğu. Türk Dil Kurumu, 1999.
• Çağın, Sabahattin, ed. Ahmet Midhat Efendi Kıssadan Hisse. Dergâh, 2013.
• Çetin, İsmail. “Derzî-zâde ‘Ulvî (Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânının Tenkidli Metni).” Master’s thesis, Fırat University, 1993.
• Çokona, İo. Aisopos Masallar Bütün Ezop Masalları. İş Bankası, 2013.
• Demirel, Mustafa. Kemâl Paşa-zâde (Şemse’d-dîn Ahmed bin Süleymân) Yûsuf u Zelîhâ [Süleymaniye, Lala İsmail Efendi 621]. The Department of Near Eastern Languages and Civilizatons Harvard University, 2004.
• Diyarbakırlı Çelebi-zâde Agop Lütfî. Tercüme-i Yezepos. Zartaryan, 1290/1873.
• Donuk, Suat. “Bir Aisopos Hikâyeleri Tercümesi: Hâfız İbrahim Edhem Efendi’nin Nevâdirü’l Emsâl’i.” Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature 7, no. 3 (2021): 622– 639.
• Ebüzziyâ Mehmet Tevfik. Ezop. Matbaa-i Ebüzziyâ, 1300/1882–83.
• Gibbs, Laura. Aesop’s Fables: A New Translation. Oxford University Press, 2002.
• Hâfız Refi‘. Edebiyyât ve Hikâyât-ı Garîbe. Şark, 1291/1874.
• Holzberg, Niklas. The Ancient Fable: An Introduction. Indiana University Press, 2002.
• Kesik, Beyhan, and Gönül Delice. Güzîde Meseller (Seçkin Masallar) İnceleme-Sadeleştirme Metin-Tıpkıbasım. 2nd ed. Kut, 2022.
• Kuru, Mehmet. “Ezop Alla Turca: Tanzimat Öncesi Döneme Ait Ezop Tercümelerinin Kültürel Çeviri Bağlamında İncelenmesi.” Nesir: Edebiyat Araştırmaları Dergisi 2 (2022a): 159–170.
• ———. “Ezop Alla Turca: Tanzimat Öncesi Döneme Ait Ezop Tercümeleri.” Toplumsal Tarih 343 (2022c): 10–13.
• ———. “Ezop’un Osmanlı Coğrafyasındaki Maceraları.” Toplumsal Tarih 343 (2022b): 9. Meydânî. Mecma’ü’l-Emsâl II. Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, 1374.
• Misailidis, Evangelia. Ezop’un Kıssadan Hisse Almaya Mahsus Meselleri. Anadolu, 1854.
• Okuyucu, Cihan, Ahmet Kartal and Mehmet Fatih Köksal. Klâsik Dönem Osmanlı Nesri. Kriter, 2009.
• Osmân Râsih Efendi. Menâkıb-ı Hayevân Berây-ı Teşhîz-i Ezhân. Bakırcıbaşı-zâde Süleymân Efendi, 1294/1877.
• Öner, Seda. “Grek Harfli Türkçe Esopos’un Kıssadan Hisse Almaya Mahsus Meselleri (Giriş Metin-İnceleme-Sözlük/İndeks-Tıpkıbasım.” Master’s thesis, Fatih University, 2014.
• Özçelik, Büşra Elif. “19. Yüzyılda Neşredilmiş Ezop Eserleri.” Toplumsal Tarih 343 (2022): 50– 53.
• Perry, Ben Edwin. Aesopica: A Series of Texts Relating to Aesop or Ascribed to Him. University of Illinois Press, 1952.
• Serin, Muhittin. “Rik‘a.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, volume 35, 108–109. Türkiye Diyanet Vakfı, 2008.
• ———. Halim Efendi’nin Dîvânî, Celî Dîvânî, Rik‘a Meşk Murakkaı. Kubbealtı, 2014.
• Soydaş, Hakan. “Türkçeye Çevrilen İlk Fabl Antolojisi Choix de Fables Traduite En Turk/Emsâl-i Güzîde.” Doğu Batı 88 (2019): 117–149.
• Sucu, Cevat. “Bir Tercüman Mecmuası: Sözlük, Bayramlık, Ferman ve Ezop.” Toplumsal Tarih 343 (2022): 14–17.
• Święcicka, Elżbieta. Dictionary of Italian-Turkish Language (1641) by Giovanni Molino. De Gruyter, 2020.
• Şemseddin Sâmî. Kâmûsü’l-A‘lâm V. Mihran, 1896.
• Tulum, Mertol. 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Türk Dil Kurumu, 2011. Ülgen, Erol, ed. Ahmet Midhat Kıssadan Hisse. Akıl Fikir, 2018.
• https://kamus.yek.gov.tr// [Date of Access: 26.09.2025]
• https://www.ezopalaturka.com/ [Date of Access: 26.09.2025]
• http://www.otukensozluk.com/ [Date of Access: 26.09.2025]