Dârü’l-Funûn Hukuk Fakültesi Müderrisi Mehmed Nesîb Bey’in “Mecelle’nin Islahına Doğru” Makalesinin Hukukî Açıdan Değerlendirmesi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 218 - 242, 30.06.2021

İsmail Bilgili

Öz

Osmanlı dönemi hukukçularından Zeynelabidinzâde Ebu’l-Fazl Seyyid Mehmed Nesîb Bey Suriye/Humus’ta doğup İstanbul’da vefat etmiştir. Osmanlı Devleti mahkemelerinde hakimlik, Dârü’l-Funûn Hukuk Fakültesinde müderrislik ve Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye’de üyelik gibi pek çok vazifede bulunmuş, hukuk alanında Fıkh-ı Hanefî’nin Esasâtı ve Kıyâs ve Deyne Müte‘allik Mesâil, Daman-ı Menfa‘at Meselesinde Hanefiyye ile Şafi‘iyyenin Münazara-i İçtihadiyesi ve Müçtehidîn-i Hanefîyeden Kemal İbn-i Hümâm’ın Galebe-i Gasıbda Menafi‘in Ale’l-ıtlak Mazmûniyeti İle İftânın Lüzûmu Hakkındaki Kavl gibi kitap ve makaleler yazmıştır.
Mehmed Nesîb Bey’in Mecelle’nin Islahına Doğru makalesi, Hukuk Fakültesi Mecmuası’nın 1. Sene Rumi Eylül 1332, Hicri Zilka’de 1334, Miladi Eylül 1916 Salı günü tarihli Hukuk-i Medeniye Tedkîkâtı bölümü altında yayımlanmıştır. Makalede, Mecelle’de ele alınan muamelat konularının kısmen tahlili yapılmakta, örfün muamelat hükümlerine tesiri üzerinde durulmaktadır. Makale, şartlı satım akdi konusunda ayrıntıya gidilmekte kısmen de faiz meselesi hakkında İslam hukukçularının neden farklı kanaatlere sahip olduklarına yer verilmektedir.
Makale, Mecelle’ye olan ihtiyacı ortaya koymakla beraber, hukukçuların Mecelle üzerinde ıslah ve olgunlaştırma çalışmalarında bulunması gereğine de işaret etmektedir. Makale, her ne kadar Mecelle’nin daha fonksiyonel bir yapıya sahip olması amacıyla kaleme alındığı izlenimini vermekte ise de aslında İslam hukukunda ca’li şartlar olarak da bilinen satım akdinde ileri sürülen ilave şart veya şartların geçerli olup olmaması üzerine odaklanmaktadır.
Makalede Mehmed Nesîb Bey’in hayatı ve eserlerine yer verildikten sonra Mecelle’nin yapısına ve ıslahına yönelik çalışmalara değinilerek makalede ele alınan konular hukuki açıdan tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mecelle, Mehmed Nesîb, İslam Hukuku, Fıkıh, Borçlar Hukuku

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel (ö.241/855), Müsned, I-VIII, Beyrut 1997.
• Albayrak, Sadık, Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiye Ricâlinin Terâcim-i Ahvali), I-V, İstanbul 1981.
• _______, “Dâru’l-Hikmeti’l-İslamiyye”, DİA, İstanbul 1993, C.VIII, S.506-507.
• Ali Haydar Efendi (Küçük), Dürerü’l-hükkâm Şerhu Mecelleti’l-ahkâm, I-IV, Üçüncü Baskı, İstanbul 1330.
• Aydın, Mehmet Âkif, “Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1994, C. IX, S.387-388.
• _______, Mehmet Âkif, “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara 2003, C. XXVIII, S.231-235.
• Bardakoğlu, Ali, “Bey‘”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1992, C.VI, S.13-19.
• Behûtî, Mansûr b. Yunus b. İdris (ö.1051/1641), Keşşâfu’l-kına‘ ‘an metni’l-ikna‘, Tah. Muhammed Emîn ed-Dinnâvî, I-V, Beyrut 1997.
• Bilgili, İsmail, “Seyyid Mehmed Nesîb’in Hanefî Mezhebi Müdafaası”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi (İHAD), C.XXVI, Konya 2015, s. 483-522.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (ö.1971), Hukuk-ı İslamiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu, I-VIII, İstanbul 1970.
• Boynukalın, Mehmet, “Şart”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2010, C.XXXVIII, S.364-365.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail (ö256/869), el-Câmiu’s-sahîh, İstanbul 1981, I-VIII.
• Burhânüddîn (Burhânu’ş-Şerî‘a) Mahmud b. Ahmed b. Abdulazîz el-Buhârî el-Mergînânî (ö.616/1219), el-Muhitu’l-Burhânî fi’l-fıkhı’n-Nu‘mânî, Tah. Abdulkerîm Sâmi el-Cündî, I-X, Beyrut 2004.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistâni (ö.275/888), es-Sünen, Tah. Şuayb Arnavut -Muhammed Kâmil, Dımaşk 2009, I-VI.
• Haçkalı, Abdurrahman, İslam Hukukunda Satım Akdiyle İlgili Şartlar, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Samsun 1995.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Meclis-i_Mebusan_4._d%C3%B6nem_mebuslar%C4%B1_listesi (Erişim: 13.03.2021).
• http://www.eskieserler.com/Eski/Eserler/Yazar/4525/Seyyid-Nesîb-Efendi.asp?LID=TR&ID=4525 (Erişim: 13.04.2021).
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Seyyit_Ha%C5%9Fim_Edip_Bey (Erişim: 13.04.2021).
• http://www.uskudaristanbul.com/firmadetay.asp?id=1777 (Erişim: 13.04.2021).
• http://www.eskieserler.com/Eski/Eserler/Yazar/4525/Seyyid-Nesîb-Efendi.asp?LID=TR&ID=4525 (Erişim: 13.04.2021).
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Seyyit_Ha%C5%9Fim_Edip_Bey (Erişim: 13.04.2021).
• http://www.uskudaristanbul.com/firmadetay.asp?id=1777 (Erişim: 13.04.2021).
• http://hukuk.istanbul.edu.tr/?p=6264 (Erişim: 13.04.2021).
• http://www.eskieserler.com/Eski/Eserler/Yazar/4525/Seyyid-Nesîb-Efendi.asp?LID=TR&ID=4525 (Erişim: 13.04.2021).
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Seyyit_Ha%C5%9Fim_Edip_Bey (Erişim: 13.04.2021).
• http://www.uskudaristanbul.com/firmadetay.asp?id=1777 (Erişim: 13.04.2021).
• http://www.eskieserler.com/Eski/Eserler/Yazar/4525/Seyyid-Nesîb-Efendi.asp?LID=TR&ID=4525 (Erişim: 13.04.2021).
• http://www.eskieserler.com/Eski/Eserler/Yazar/4525/Seyyid-Nesîb-Efendi.asp?LID=TR&ID=4525 (Erişim: 13.04.2021).
• http://www.eskieserler.com/Eski/Eserler/Yazar/4525/Seyyid-Nesîb-Efendi.asp?LID=TR&ID=4525 (Erişim: 13.04.2021).
• https://www.uskudaristanbul.com/firmadetay.asp?id=1777 (Erişim: 13.04.2021).
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz ed-Dımaşkî (ö. 1252/1836), Reddü‟l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr, Tah. Muhammed Bekir İsmail, I-XII, Riyad 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Muhammed (ö.620/1223), el-Muğnî, Tah. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Turkî - Abdülfettah Muhammed, I-XV, Riyad 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö.273/886), es-Sünen, Tah. Şuayb Arnavut, Beyrut 2009, I-V.
• İbn Nüceym, Zeynulâbidîn b. İbrahim, b. Muhammed (ö.970/1562), el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, I-IX, Beyrut 1997.
• İbn Receb, Ebu’l-Ferec Abdurrahman (ö.795/1393), Takrîru’l-Kavâid ve tahrîru’l-fevâid, Tah. Ebû Ubeyde b. Hasan es-Selman, I-III, Kahire tsz.
• İbn Rüşd, Ebû Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî (ö.595/1198), Bidâyetü’l-müctehid ve Nihâyetü’l-muktesıd, I-II, Dokuzuncu Baskı, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1409/1988.
• Kallek, Cengiz, “Okka”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2007, C.XXXIII, S.338-339.
• _______, “Ukıyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2012, C.XLII, S.67-70.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alâuddîn b. Mes‘ûd (ö.587/1191), Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘, I-X, Beyrut 2003.
• Kostaloğlu, Cengiz, İçtihatlı İnşaat Hukuku ve Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmeleri, İkinci Baskı, İstanbul, 1995.
• Müslim b. Haccac, Ebu’l-Hüseyn el-Kuşeyrî (ö.261/874), el-Câmiu’s-Sahîh, Tah. Muhammed Fuad Abdülbâki, Beyrut tsz, I-V.
• Nesâi, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb (ö.303/915), es-Sünenu’s-suğrâ (el-Müctebâ mine’s-sünen), Tah: Abdülfettâh Ebû Gudde, Halep 1996, I-VIII.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şerîf (ö.676/1277), el-Mecmu‘ şerhu’l-Mühazzeb, Tah. Muhammed, Necib İbrahim el-Muti‘î, I-IX, Cidde tsz.
• Samar, Mahmut, İslam Borçlar Hukukunda Akitlerde Ca‘lî Şartlar, NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2015.
• _______, İslami Finans Ürünlerinde Akitlerin Birleştirilmesi, Kitap Dünyası Yayınları, İstanbul 2019.
• Serahsî, Şemsu’l-eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl (ö.483/1090), el-Mebsût, I-XXX, Beyrut 1989.
• Seyyid Mehmed Nesîb Efendi, Fıkh-ı Hanefi’nin Esasâtı ve Kıyâs ve Deyne Müte‘allik Mesâil, Şehzâdebaşı Evkâf Matba‘ası, İstanbul 1337/1339.
• _______, “Mecelle’nin Islahına Doğru”, Dâru’l-Fünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, Hukûk-i Medeniyye Tedkîkâtı, Sene 1, Sayı 4, Eylül 1332.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub (ö.360/971), el-Mu‘cemu’l-Evsat, Tah. Tarık b. Abdillah b. Muhammed - Abdülmuhsin b. İbrahim el-Huseynî, I-X, Kahire 1995.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Serve (ö.279/892), el-Câmi‘u’s-Sahîh, Tah. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut 1998, I-VI. (Sünen-i Tirmizî).
• Yazıcı, Nesimi, “Cerîde-i İlmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1993, C.VII, S.407-408.
• Yusuf Ziya Bey, “Kanûn-i Medenimiz Nasıl Ta’dîl Olunmalıdır?”, Vakit, 9 Teşrîn-i Evvel 1336, sy. 1018, S. 2.
• _______, “Kanûn-i Medenimiz Nasıl Ta’dîl Olunmalıdır?”, Vakit, 11 Teşrîn-i Evvel 1336, sy. 1020, S. 2.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed (ö.1999), el-Medhalu’l-fıkhıyyu’l-‘âm, I-III, Dimeşk 1998.
• Zuhaylî, Vehbe, el-Fikhu’l-Mâlikiyyu’l-müyesser, I-IV, Dımaşk 2010.