Kanuni Temsilciler Hakkında 6183 Sayılı Kanun Uyarınca İhtiyati Haciz Uygulanmasının Mülkiyet Hakkına Müdahale Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 467 - 490, 29.12.2023

Sinan Can Avcı

Öz

6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da yer alan güvence önlemlerinden biri de ihtiyati hacizdir. Kanun, 13. maddede sayılan ihtiyati haciz nedenlerinin gerçekleştiği hallerde, hiçbir süre ile sınırlı olmaksızın amme borçlusunun mallarının idari bir kararla haczedileceğini belirtmektedir. Yine, tanımlar başlıklı 3. maddede amme borçlusu tabirinin tüzel kişileri ve bunların kanuni temsilcilerini de ifade edeceği düzenlendiğinden, vergi idaresince tüzel kişi hakkında takibe başlanılmaksızın kanuni temsilciler hakkında da ihtiyati haciz hükümleri tatbik edilmektedir.
Mevzuatta, kanuni temsilci sorumluluğunu düzenleyen iki hüküm bulunmaktadır. Bunlardan ilki, kanuni temsilci sorumluluğu bakımından da temel hüküm olan Vergi Usul Kanunu’nun 10. maddesidir. Hüküm uyarınca vergisel ödevlerin yerine getirilmemesi nedeni ile vergi ve vergiye bağlı alacaklar tüzel kişinin malvarlığından kısmen veya tamamen alınamadığı takdirde kanuni temsilcilerin sorumluluğu doğmaktadır. Bir diğer sorumluluk hükmü ise 6183 sayılı Kanun’un mükerrer 35. maddesidir. Maddede, amme alacağının tüzel kişinin malvarlığından kısmen veya tamamen tahsil edilemediği ya da tahsil edilemeyeceğinin anlaşıldığı hallerde cebri icra süreci sonuçlanmadan kanuni temsilciden tahsil edileceği düzenlenmektedir. Oysa paraya çevirme usulü hariç kesin hacizle hiçbir farkı bulunmayan ihtiyati haciz usulünde, kanuni temsilciler bakımından kusur araştırmasına ya da tüzel kişi ile kanuni temsilci arasında öncelik-sonralık ilişkisi kurulmasına gerek görülmemektedir.
Vergisel her işlem ilgilisinin mülkiyet hakkına müdahale teşkil eder. Mülkiyet hakkına bu müdahalenin kanunla öngörülmesi, meşru amaç taşıması, ölçülü olması ve özellikle İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin mülkiyet hakkı başvurularında kullandığı adil denge testi uyarınca bireysel ve aşırı bir yüke sebebiyet vermemesi gerekir. Kamu hizmetlerinin aksamaması açısından alacağın tahsilinin güvence altına alınmasının elverişli ve gerekli olduğunu söylemek mümkün olsa da tek bir kamusal borç ilişkisi için birden fazla kişinin malvarlığının ihtiyati hacze konu olması, tüzel kişi ve kanuni temsilci arasında öncelik-sonralık ilişkisi kurulmaması, kanuni temsilci sorumluluğu hükümlerinin yok sayılması ve ihtiyati hacze karar verecek merciin ve kamusal borç ilişkisinin alacaklısının aynı kişi olması dikkate alındığında, bireysel ve aşırı bir yüke maruz bırakılan kanuni temsilci açısından adil denge korunmamış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kanuni Temsilci, Amme Alacakları, Güvence Önlemleri, Adil Denge

The Evaluation of The Implementation of Precautionary Attachment on Legal Representatives in Accordance with Law Number 6183, within the Context of Intervention with the Right to Property

Öz

One of the assurance measures included in the Law No. 6183 on the Collection of Public Receivables is precautionary attachment. In this procedure, the properties of public debtors will be seized by an administrative authority. Since the term public debtor refers to legal persons and their legal representatives, precautionary attachment provisions are also applied to legal representatives without initiating proceedings against the legal person by the tax administration. Legal representative liability arises when certain conditions in the law are occurred. These regulations are the conditions based on fault or establishing a priority-later relationship, such as not fulfilling tax obligations or following the legal entity first. However, these conditions are not expected to be occurred for a precautionary attachment, which is no different from a final lien, except for the liquidation method. Every tax action is an interference with the property right of the property. These interferences must be prescribed by law, have a legitimate purpose, must be proportionate and must not cause an individual and excessive burden, especially in accordance with the fair balance test used by the ECHR in property right applications. It is possible to say that securing the collection of receivables is convenient and necessary in order to prevent delay of public services. However, for a single public debt relationship, the assets of more than one person are subject to precautionary seizure, there is no priority-later relationship between the legal entity and its legal representative, the legal representative liability provisions are ignored, and the creditor of the public debt relationship and the authority that will decide on the provisional attachment become the same person. As a result, the fair balance will not be maintained in terms of the individual and the legal representative who is subjected to an excessive burden.

Anahtar Kelimeler

Legal Representative, Public Receivables, Assurance Measures, Fair Balance.

Kaynakça

• Akça, Kürşat. Anayasa Mahkemesi Kararlarında Mülkiyet Hakkı, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:1, Yıl: 2015, s. 543-596.
• Akkaya, Mustafa. “Vergi Sorumlusunun Vergi Yargısı ve Vergi İdaresi Karşısındaki Konumu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 46, Sayı: 1, Yıl: 1997, s.185-208.
• Ateşağaoğlu, Erdem. Kamu Alacaklarında İhtiyati Haciz Uygulaması, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2016.
• Balcı, Mustafa. Güncel Yargı Kararları Işığında (6183 Sayılı Kanun Kapsamında) Teminat İsteme ve İhtiyati Haciz Uygulamalarında Yaşanan Hukuki Sorunlar ve Çözüm Önerileri, On İki Levha Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2021.
• Bahar, Cevdet Okan. “Anonim ve Limited Şirketlerde Yönetim Kurulu Üyeliği, Üyelik Görevinin Sona Ermesi ve Sorumluluktan Kurtulma Halleri, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı:281, s.131-134.
• Barlass, İrfan. Anonim ve Limited Ortaklıklarda Kanuni Temsilcilerin Vergisel Sorumluluğu, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2006.
• Baydere, Cihan. Türk Vergi Hukukunda İhtiyati Tahakkuk Ve İhtiyati Haczin Yargısal Denetimi, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2019.
• Bilici, Nurettin. Vergi Hukuku, Savaş Yayınevi, 51. Baskı, Ankara, 2021.
• Candan, Turgut. Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakında Kanun, Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 4. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2018.
• Coşkun Karadağ, Neslihan. “Vergi Alacağının Güvence Altına Alınmasında Teminat, İhtiyati Haciz ve İhtiyati Tahakkuka İlişkin Özellikli Durumlar”, Maliye Dergisi, Yıl:2012, Sayı 162, s. 238-255.
• Coşkun, Mahmut. Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun, Seçkin Yayınevi, 2. Bası, İstanbul, 2011.
• Çelik, Binnur S. Kamu Alacaklarının Takip ve Tahsil Hukuku, 3. Baskı, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2018.
• Demirci, Azmi. “Tüzel Kişilerin Vergi Kanunlarına Aykırı Fiiller Nedeniyle Kesilen ve Hükmolunan Vergi Cezaları ve Hürriyeti Bağlayıcı Cezalar Karşısındaki Durumu, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı:257, s.46-54.
• Dönmez, Recai. Vergi İcra Hukukunda İhtiyati Haciz, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1998.
• Geçer, Emrah. “Kamu İcra Hukukunda İhtiyati Haciz Sebepleri ve İhtiyati Haciz Karşısında Amme Borçlusunun Durumu”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:25, Sayı:1, s. 205-235.
• Geçer, Emrah. “Kanuni Temsilcilerin Amme Borçlarından Sorumluluğu: Kusurlu Sorumluluk v. Kusursuz Sorumluluk”, TBB Dergisi, Sayı: 129, Yıl: 2017, s. 108-132.
• Gemalmaz, Haydar Burak. Mülkiyet Hakkı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi -6, Avrupa Konseyi, Nisan 2018.
• Gerçek, Adnan. Kamu Alacaklarının Tahsil Hukuku, 6. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2020.
• Gözübüyük A. Şeref / Gölcüklü, Feyyaz. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması – Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi, 11. Ek Protokole Göre Hazırlanıp Genişletilmiş 11. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2016.
• Gümüşkaya, Gamze. Anonim ve Limited Ortaklık Kanuni Temsilcilerinin Vergisel Sorumluluğu Açısından Tahsil İmkânsızlığı”, Vergi Dünyası, Sayı: 343, Yıl: 2010, s. 200-222.
• Kaneti, Selim / Ekmekci, Esra / Güneş, Gülsen / Kaşıkcı, Mahmut, Vergi Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2019. Karakoç, Yusuf. Kamu İcra Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2016.
• Metin, Yüksel. “Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük: Ölçülülük Evrensel Bir Anayasal İlke midir?”, SDÜHFD, Cilt:7, Sayı:1, s.1-74.
• Oktar, Saim Ateş, Vergi Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Güncelleştirilmiş 15. Baskı, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2020. Öncel, Mualla / Kumrulu, Ahmet / Çağan, Nami / Göker, Cenker. Vergi Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Değişiklikler İşlenmiş 29. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2020.
• Örücü, Esin. Taşınmaz Mülkiyetine Bir Kamu Hukuku Yaklaşımı, Mülkiyet Hakkının Sınırlanması, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 2132, İstanbul, 1976.
• Özbalcı, Yılmaz. Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun Yorum ve Açıklamaları, Oluş Yayıncılık, Ankara, 2005.
• Özbalcı, Yılmaz. Vergi Usul Kanunu Yorum ve Açıklamaları, Oluş Yayıncılık, Ankara, 2005
• Saban, Nihal. Vergi Hukuku, Tıpkı 10. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2020.
• Tuncer, Selahattin. Vergi Hukuku Açısından Medeni İkametgâh ve Mali İkametgâh, Maliye Araştırma Konferansları Dergisi- Prof. Dr. M. Orhan Dikmen’e Armağan, 1989, sayı: 33, s. 53-68.
• Üstün, Ümit Süleyman. “Kamu Alacaklarının Korunması Bakımından İhtiyati Haciz ve İhtiyati Tahakkuk Kurumları-I”, Vergi Sorunları Dergisi, Yıl:2004, Sayı: 187, s. 154-167.
• Yakar, Soner. “Kanuni Temsilci Hakkında İhtiyati Haciz Kararı Alınabilir Mi?”, Bankacılar Dergisi, Sayı: 87, Yıl: 2013, s. 29-46.
• Yaltı, Billur. Vergi Yükümlüsünün Hakları, Beta Yayınları, İstanbul, 2006.
• Yaltı, Billur. “Vergi Hukukunda Sorumluluğun Sınırı: Mülkiyet Hakkı: İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa Çerçevesinde AATUHK 35 ve Mükerrer 35”, Prof. Dr. Mualla Öncel’e Armağan, Ankara, 2009, s. 507-536.
• Yaltı, Billur. “ Mülkiyet Hakkına Vergisel Müdahalede Kanunilik: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin Yeni Kararlarında ‘Çelişik Mevzuat’ ve ‘Çelişik İçtihat”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı:276, Eylül 2011, s.7-17.