İslâm Hukuku ve Mer‘î Hukukta Mukayeseli Olarak Görünüşte İçtima – Fikri İçtima Ayrımı

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 613 - 636, 29.12.2023

Mustafa Ünal

Öz

Tek fiil sonucu bir haksızlık oluşabileceği gibi birden fazla haksızlık da oluşabilir. Birden fazla haksızlığın oluştuğu durumlarda, ihlal edilen ceza normlarından fiile yalnızca birinin uygulama kabiliyeti olması halinde görünüşte içtimadan bahsedilir. Tek fiile birden fazla ceza normunun uygulama kabiliyeti olduğu durumlarda ise fikri içtimadan bahsedilir. Fikri içtima hallerinde ihlal edilen her ceza normu bağımsızlığını korumaktadır. Görünüşte içtimada ise uygulama kabiliyeti olmayan ceza normlarının ayrıca bağımsızlıklarından bahsedilemez. Dolayısıyla fikri içtima durumunda her bir suç ayrıca değerlendirilmelidir. Ancak görünüşte içtima halinde ihlal edilen tek bir suçtan dolayı yargılama yapılacaktır. İki içtima türünün arasındaki ayrımların ortaya çıkmasının temelinde bu neden yer almaktadır. İslâm ceza hukukunda cezaların içtimaı daha geniş biçimde değerlendirildiği için daha çok bu konu üzerinde durulmuş olsa da, her iki içtima türü de görülmektedir. İçtimaın uygulanması doğrudan ayet ve hadislerden çıkarılmaktadır. Neticesi sebebiyle ağırlaşan suçlar da İslam ceza hukuku içerisinde incelenmiştir. Dolayısıyla bu bakımdan da içtimaa ilişkin değerlendirmeler yapılabilmektedir. Bu çalışmada özellikle farklı olduğu kısımlar açısından modern hukuk ile İslâm ceza hukuku mukayese edilerek incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İçtima, Suçların İçtimaı, Görünüşte İçtima, Fikri İçtima, Cezaların İçtimaı.

Distinction of Unreal Joinder of Offenses, Conceptual Aggregation in Islamic Law and Modern Law Comparatively

Öz

As a result of a single act, an offense may occur as well as more than one offense. In cases where more than one offense has occurred, unreal joinder of offenses is mentioned only if one of the violated punishment norms is applied to the act. In cases where more than one punishment norm can be applied to a single act, conceptual aggregation is mentioned. Every criminal norm violated in cases of conceptual aggregation use maintains its independence. In the case of unreal joinder of offenses, the independence of the punishment norms, which are not capable of implementation, cannot be mentioned. Therefore, in case of conceptual aggregation, each crime should be evaluated separately. However, due to a single offense violated in the unreal joinder of offenses case, a trial will be made. This is the reason behind the emergence of distinctions between the two species of joinder. In Islamic criminal law joinder of punishments are the main issue. However, it is apparently seen in unreal joinder of offenses and conceptual aggregation. The legitimacy of joinder is directly based on verses and hadiths. Aggravated state due to result of crimes have also been examined in Islamic criminal law. Therefore, in this respect, evaluations can be made regarding the joinder. In this study, modern law and Islamic criminal law have been compared and examined in terms of the parts where they are different.

Anahtar Kelimeler

Joinder, Joinder of Offenses, Unreal Joinder of Offenses, Conceptual Aggregation, Joinder of Punishments

Kaynakça

• Ahmed Ziya. Mufassal Kanun-ı Ceza ve Teferruatı Şerhi, Matbaa ve Kütüphane-i Cihan, İstanbul, 1329.
• Akbulut, Berrin. Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• Akgündüz, Ahmet. İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Kamu Hukuku, C. 1, OSAV Yayınları, İstanbul, 2011.
• Akkaya, Çetin. “Suçların İçtimaı Bağlamında Fiil Tekliği”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, S. 13, 2019, s. 1-38.
• Akşit, Cevat. İslâm Ceza Hukuku ve İnsani Esasları, Gümüşev Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Aksan, Murat, “Hükümlü veya Tutuklunun Kaçması Suçu” Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 1, 2022, s. 236-301.
• Aldemir, Hüsnü. Ceza Hukuku Genel Hükümler Rehberi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• Altuntaş, Şeyda / Boz, Burak / Erdem, Dilek Özge / Yılmaz, Berna Ayşen. Ceza Muhakemesi Hukukunda Uzlaştırma, ed. Erdal Yerdelen ve Mustafa Serdar Özbek, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• Artuk, M. Emin / Gökcen, Ahmet / Yenidünya, A. Caner. Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• Avcı, Mustafa. “İslam ve Osmanlı Ceza Hukukunda İçtima”, Kırıkkale Hukuk Mecmuası, C. 1, S. 1, 2021, s. 1-30.
• Avcı, Mustafa. “Mi’yâr-ı Adâlet’in Ceza Hukuku Değeri”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, S. 21, 2016, s. 5-42.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku Özel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• Aydın, Melikşah. “İslam Hukukuna Göre İsyan (Bağy) Suçu ve Cezası”, SÜHFD, C. 23, S. 2, 2015, s. 49-77.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1976.
• Birtek, Fatih. Ceza Hukuku Genel Hükümler Temel Bilgiler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• Buhârî, Muhammed. Sahîh-i Buhârî, Çev. Soner Duman, Halil Aldemir, Mehmet Odabaşı, Beşir Eryarsoy, İshak Emin Aktepe, İbrahim Tüfekçi, Karınca & Polen Yayınları, İstanbul, 2017.
• Centel, Nur / Zafer, Hamide / Çakmut, Özlem. Türk Ceza Hukukuna Giriş, Beta Yayınevi, İstanbul, 2016.
• Çubukçu, Büşra Sevde. “Türk Ceza Hukuku’nda Görünüşte İçtima”, Terazi Hukuk Dergisi, C. 14, S. 154, 2019, s. 1181-1190.
• Dadaş, Mustafa Bülent. “Hanefi Fıkhında Tedâhül İlkesinin Kapsamına Dair Bir İnceleme”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 30, 2017, s. 205-237.
• Dağcı, Şamil. İslam Ceza Hukukunda Müessir Fiiller, TDV Yayınları, Ankara, 2018.
• Demirbaş, Timur. Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2019.
• Doğan, Koray. Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Suçlar, Adalet Yayınevi, Ankara, 2015.
• Dönmezer, Sulhi / Erman, Sahir. Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku, C. 2, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1971.
• Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî. el-Musannef, Dâru't-Te‘sîl, Kahire, 1435/2015.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî el-Ezdî. Sünen-i Ebû Davud Tercüme ve Şerhi, Haz. Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar, Şamil Yayınevi, İstanbul, 1987.
• Ebû’l-Fazl Mecdüddîn, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el-Mevsılî el-Beldecî. el-İhtiyâr Ta’lilî’l-Muhtar, C. 5, Matbuâtu’l-Halebî, Kahire, 1356/1937.
• Erturhan, Sabri. İslam Ceza Hukukunda İçtima, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2003.
• Göktürk, Neslihan. “Türk Hukukunda Suçların İçtimaı”, CHKD, C. 2, S. 1-2, 2014, s. 31 - 59.
• Göktürk, Neslihan. Fikri İçtima (Suçların İçtimaı), Adalet Yayınevi, Ankara, 2013.
• Hafızoğulları, Zeki / Özen, Muharrem. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, US-A Yayıncılık, Ankara, 2016.
• Hakeri, Hakan. Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• Hasan, Taha Hamid / Ahmed Geylan. “İslam Ceza Hukukunda ve Pozitif Hukukta Aynı Amaca Yönelik Suçların Gerçek İctimaı”, İslam Ceza Hukuku, ed. Refik Korkusuz ve Abdurrahman Eren, Lale Yayıncılık, İstanbul, 2017, s. 827-844.
• Heinrich, Bernd. Ceza Hukuku Genel Kısım – II, ed. Yener Ünver, Adalet Yayınevi, Ankara, 2015.
• İbn Âbidin, Muhammed Emin bin Ömer bin Abdulaziz el-Hüseynî ed-Dımeşkî. Reddü’l-Muhtâr Alâ’d-Durri’l-Muhtâr, Dâr’ul-Fikir, Beyrut, 1386/1966.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed bin Yezid el-Kavzini. Sünen-i İbn-i Mâce, Mektebet-ül Muârıf li’l-Neşr v’et-Tevzî, Riyad, ty.
• İçel, Kayıhan. “Görünüşte Birleşme (İçtima) İlkeleri ve Yeni Türk Ceza Kanunu”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 14, 2008, s. 35-49.
• İçel, Kayıhan. Ceza Hukuku Genel Hükümler, Beta Yayınevi, İstanbul, 2014.
• İçel, Kayıhan. Suçların İçtimaı, Sermet Matbaası, İstanbul, 1992.
• Kâsânî el-Hanefi, Alâeddin Ebu Bekir bin Mesud bin Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ, Daru’l-Kitübü’l-İlmiyye, Beyrut, 1406/1986.
• Koca, Mahmut. “Fikri İçtima”, Ceza Hukuku Dergisi, S. 4, 2007, s. 197-221.
• Koca, Mamut / Üzülmez, İlhan. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2019.
• Merki, Duygu. Bileşik Suç, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, AÜSBE, Ankara, 2009.
• Müslim b. İsmail el-Haccâc, Ebu’l-Hüseyn. Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, Çev. ve şerh: Ahmed Davudoğlu, Sönmez Yayınevi, İstanbul, 1977.
• Nesâî, Hafız Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Bahr b. Sinan b. Dinâr. Sünenü’n Nesâî, Şerh: Hâfız Celaleddin Es-Suyutî, Hâşiye: İmam Es-Sindî, Çev. A. Muhtar Büyükçınar, Ahmet Tekin, Ö. Faruk Harman, Yaşar Erol, İstanbul, 1981.
• Özbek, Veli Özer. “Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Suçlar”, Ceza Hukuku Dergisi, S. 4, 2007, s. 223-246.
• Özbek, Veli Özer / Doğan, Koray / Bacaksız, Pınar. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2019.
• Özdemir, Emrah. Türk Hukukunda Yargıtay Kararları Işığında Fikri İçtima, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, AÜSBE, Antalya, 2012.
• Özen, Mustafa. “Ceza Hukukunda Fikri İçtima”, TBB Dergisi, S. 73, 2007, s. 132-145.
• Özen, Mustafa. “Non Bis İn İdem (Aynı Fiilden Dolayı İki Kez Yargılama Olmaz İlkesi)”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 1, 2010, s. 389-417.
• Özen, Mustafa. Öğreti ve Uygulama Işığında Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• Özen, Mustafa. Suçların İçtimaı (Zincirleme Suç, Fikri İçtima, Bileşik Suç), Yayımlanmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara, 2008.
• Özgenç, İzzet. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2019.
• Özkan, Tuğçe. Yargı Kararları Işığında Türk Ceza Hukukunda İçtima, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Merkezi, İstanbul, 2019.
• Parlar, Ali / Hatipoğlu, Muzaffer. Suça Teşebbüs İştirak – İçtima ve Yaptırımlar, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2010.
• Polat, Halil. Trafik Güvenliğini Kasten Tehlikeye Sokmak Suçu ile Bu Suçun Yaralama ve Öldürme Suçları Arasındaki İçtima Sorunu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi SBE, Kayseri, 2009.
• Sava Paşa. İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüt, Çev. Baha Arıkan, DİB Yayınları, İstanbul, 2016.
• Serahsî, Şemsu'l-eimme Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût, Daru’l-Mârife, Beyrut, 1414/1993.
• Soyaslan, Doğan. Ceza Hukuku Genel Hükümler, Yetkin Yayınları, Ankara, 2016.
• Şan, Sedat. “Türk Ceza Hukukunda Fikri İçtima”, Terazi Hukuk Dergisi, C. 9, S. 98, 2014, s. 84-98.
• Şeker, İdris. Zincirleme Suç, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, SÜSBE, Konya, 2009.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Câmi‘u’s-sağîr, Çev. Soner Duman, Beka Yayıncılık, İstanbul, 1441/2020.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kâhirî. Muğni’l-Muhtâc ilâ Maʿrifeti Meʿânî Elfâẓi’l-Minhâc, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1415/1994.
• Tekin, Nurullah. “Fikri İçtima Kavramı ve Bunun Uygulamaya Yansıması”, Ceza Hukuku Dergisi, S. 13, 2010, s. 167-188.
• Tirmizî, Ebû İsâ, Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musa b. Dahhâk. Sünen-i Tirmizi, thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve Muhammed Fuâd Abdulbâki ve İbrahi Atvah, Şirket-i Mektebe ve Matbaat-ı Mustafa el-Bâb-i Halebî, Mısır, 1975/1395.
• Toroslu, Nevzat / Toroslu, Haluk. Ceza Hukuku Genel Kısım, Savaş Yayınevi, Ankara, 2016. https://karararama.yargitay.gov.tr. (erişim tarihi: 20. 05. 2023)